Hollands Maandblad. Jaargang 5

[p. 15]

Economische programmering
E. Damen

Na niet onaanzienlijke aanloopmoeilijkheden is nu ook België overgegaan tot een zekere economische programmering: het volledig uitgewerkte eerste programma voor economische expansie is aan het parlement voorgelegd. Het heeft betrekking op de periode van 1962 tot 1965. Nadat waargenomen was, dat het nationale inkomen in 1961 t.o.v. 1957 met ruim 10 pct was gestegen, werd berekend dat tot 1965 een verdere stijging met 17 pct t.o.v. 1961 mogelijk is. Een van de elementen is daarbij dan een stijging van de investeringen met bijna 27 pct t.o.v. het peil van 1961. Het zijn ambitieuze doelen, maar aangezien het Belgische nationale inkomen tussen de 15 en de 20 pct hoger dan het Nederlandse ligt en de nieuwe belastingpolitiek min of meer op dit ‘plan’ is afgestemd, behoort de realisering mede daarom niet tot de onmogelijkheden, waar België geen eiland is en de omliggende landen niet minder ambitieuze doelen hebben.

België ligt ingeklemd tussen twee landen met ervaring in geperfectioneerde centraaleconomische plannen: Nederland en Frankrijk. Voor Nederland zijn de feiten algemeen bekend. Wij hebben al jaren een Centraal Planbureau in Den Haag dat een grote rol speelt in het economisch beleid van de overheid. Aangezien we maar een klein land zijn, worden waarnemingen en verwachtingen van het Centraal Planbureau - mede door een plezierige openbaarheid - niet alleen door de overheid gebruikt bij het algemene beleid, maar ook door het bedrijfsleven. Hoewel ongetwijfeld een der oorzaken van de verrassend juiste prognoses de intellectuele capaciteit van het Centraal Planbureau was, wordt niets afgedaan aan de prestaties door vast te stellen, dat in een klein land twee factoren helpen bij de planning. Aan de ene kant speelt voor de her-verdeling van het nationale inkomen met een belastingdruk van 25 pct de overheid een tamelijk overheersende rol. Houdt de overheid zich aan de lijnen van het centraal economische plan dan is er al een belangrijke slag gewonnen. Aan de andere kant heeft het kleine land het voordeel dat iedereen weet wat iedereen doet. Voordat het in de krant staat, weet prof. de Wolff vaak al wat er aan zijn grootheden verandert doordat een of andere industrie wat uitbroedt of omdat er een transactie met het IMF wordt gedaan. Het bij elkaar kind aan huis zijn heeft voor centrale planeconomie een onschatbaar voordeel. Naarmate in Rusland en Oost-Duitsland de verbindingen beter werden, werkte de planeconomie beter. Ook zou nog als oorzaak van de successen der Nederlandse centrale economische plannen kunnen worden aangevoerd, dat de volksaard de ramingen en prognoses van een serieus instituut als het Centraal Planbureau - waarvoor we betálen - zwaar doet wegen. Als er in een Centraal Economisch Plan zou staan: de particuliere besparingen stijgen met 10 pct dan gaat een groter deel van het publiek zijn spaarbankboekje verifiëren dan men voor mogelijk zou houden.

Een ernstiger oorzaak van het aanzien van het jaarlijkse nationale plan, is de Nederlandse ontwikkeling sinds de tweede wereldoorlog. Het ‘model’ van de Nederlandse volkshuishouding is toen bewust opgebouwd eigenlijk uit het niets. Er waren door de uitputting van 1945 weinig bindingen met het verleden en de wenselijkheden werden ingegeven door het gezonde verstand. Het is gemakkelijker te bouwen dan te vèrbouwen, terwijl de overheid na de rigoreuze armoedejaren 1940/1945 nóg wel een paar jaar rigoreus durfde zijn en dat ook was. Zo had het Planbureau het voordeel van het voortreffelijke, in zekere zin zou men kunnen zeggen maagdelijke model, en bovendien is ons Planbureau door de aard van zijn leiding voortdurend van een gelukkige flexibiliteit geweest. Als er reden was voor een herziening, kwam die ook prompt en wanneer er t.a.v. buitenlandse invloeden (bijv. de belastingverlaging in Amerika in 1962/1963) een standpunt moest worden ingenomen, werd

[p. 16]

dat standpunt ingenomen en ondertekend. Op die manier wist de burger wat men er aan had en het vertrouwen dat op die manier ontstond, droeg natuurlijk bij tot de bruikbaarheid van het jaarlijkse plan. Naar alweer typische Nederlandse aard, heeft men zich weinig ingelaten met veel-jarenplannen, tenzij in de industrialisatienota's.

Daarmede komt een verschilpunt met de planning in Frankrijk aan de orde. Hoewel in Frankrijk het commissariaat voor het nationale plan tijdens zwakke regeringen zijn gezag moeizaam moest verwerven, heeft het van den aanvang af hoog gemikt met meer-jarenplannen. Geleidelijk aan kreeg het dit gezag in intellectuele kringen, zodat de Fransen in The Economist konden lezen hoeveel beter de economie in Frankrijk werd aangepakt dan in Engeland. Intussen is Engeland in ‘Neddy’ tot een soort nationale ontwikkelingsraad gekomen, die veel overeenkomst heeft met onze Sociaal-Economische-Raad, alhoewel met minder zuilelementen en meer socialistische vaklieden; ruzies en misverstanden zijn niet van de lucht. Alleen het niveauverschil in redelijk liberale economische programmering tussen Frankrijk en Engeland gaf De Gaulle indertijd het recht te spreken van het nog niet rijp zijn van Engeland voor de E.E.G. De generaal is minder terzake kundig wat de centrale bankpolitiek betreft anders had hij ook The Bank of England (Grand old Lady of Threadneadlestreet) kunnen aanhalen als voorbeeld van achtergebleven economische apparatuur, om van het gemanoeuvreer geldmarkt/kapitaalmarkt in Engeland maar helemaal te zwijgen; zelfs de bepaald niet wulpse Financial Times kon met Pinksteren het kirrend lachen niet inhouden toen de ondershandse Brits/Amerikaanse valutabijstandregeling moest worden besproken: Kijk, zei The Financial Times, als ge nu maar een partijtje geld in een heleboel spiegels laat weerspiegelen, lijkt het heel wat en als ge heel wat hebt, hebt ge gauw genoeg. Doch dit terzijde: economische programmering en aanwending van een nationaal instrumentarium staat in Engeland nog maar in de kinderschoenen.

In West-Duitsland komt op het ogenblik alles op de Deutsche Bundesbank neer. De centrale bankpresident Blessing heeft krachtige taal gesproken tegen het verschijnsel, dat de overheid maar raak uitgeeft zonder er rekening mede te houden, dat de ‘Ueberhang’ aan overheidsbestedingen tot ernstige prijsstijgingen begint te leiden. Door een weinig perfect meetapparaat lijken de prijsstijgingen in West-Duitsland niet zo ernstig, bovendien gaat er op de hele economie een deflatoire invloed van de effectenbeurzen uit. Maar de weinig evenwichtige verdeling van het nationale inkomen, het vooruitijlen met de bestedingen op toekomstig inkomen, is in de Bondsrepubliek mede een gevolg van het feit, dat echte centrale economische planning in West-Duitsland sinds de geldsanering van 1948 niet aan de orde is gekomen omdat de federatieve opbouw van de staat dit erg bezwaarlijk maakte. Naast een beleid bij de Bundesbank - achter de feiten aan uiteraard omdat een centrale bank niet programmeert - is het budget, de rijksbegroting, of de ‘Etat’ zoals dat in het Duits heet, langzamerhand zo verpolitiekt dat bij een eventuele economische planning de uitkomsten enorm zouden afwijken doordat vanwege de volledige werkgelegenheid de opwaartse druk op de lonen afwijkingspercentages van 10 tot 20 pct bij consumptie en overdrachten veroorzaakt, die een plan toch vrijwel waardeloos maken. Zelfs bij verrekening van de niet onaanzienlijke wederzijdse export en import is het Westduitse nationale inkomen nog wel tussen 15 en 20 pct hoger dan het Franse. Waar in Frankrijk in 1962 al vrij belangrijke afwijkingen van het IVème Plan voorkwamen, ving het een nog het ander op. Zo was een gemiddelde expansie van de economie van 5,5 pct voorzien. In 1961 was de afwijking dat slechts 4,2 pct werd gerealiseerd voor de industriële produktie, maar in 1962 werd het 6,3. De consumptie steeg met 6,6 pct en de investeringen met 7,5 pct. Al in het vierde kwartaal van 1962 kwam bij de investeringen de reactie, terwijl eventuele verschillen worden opgevangen door de handelsbalans. De structuur van de Franse export is echter zodanig, dat tijdens periodes van hausse de Fransen spoedig inflatie importeren. Door het doen van waarnemingen in relatie tot de criteria van het Plan volgen meestal tijdig correcties, hoewel het ditmaal niet geheel lijkt uitgesloten dat de adequate correctie een herwaardering van de franc zal moeten zijn.

Naast Nederland en Frankrijk met accurate plannen en bovendien maandelijkse ‘conjunctuurtests’ om tijdig te kijken hoe de ontwikkeling ligt zonder te moeten wachten op tellingen achteraf, is er naast België nog een land met een eerste aanzet van economische planning. Hier bestaat echter de neiging van het micro-economische naar het macro-economische toe te werken, dus net omgekeerd als in de andere EEG-landen. Dat land is Italië, waar de realisering van economische doelen niet langer meer kan worden gescheiden gehouden van een zekere mate van program-

[p. 17]

mering. In het recente verslag van de president van de centrale bank wijst deze op de gevaren van het ontbreken van evenwicht tussen besparingen en investeringen. De staat met de talrijke geheel of grotendeels genationaliseerde sectoren slurpt het beschikbare kapitaal uit de besparingen op, zonder rekening te houden met het beroep van het gevestigde bedrijfsleven. Daarnaast houdt de steeds verder voortschrijdende volledige werkgelegenheid het gevaar in van een te snelle lonenstijging, waardoor de kosten van de produktie de mogelijkheden van export doen afnemen en de betalingsbalans steeds passiever wordt. Ondanks gecompliceerde politieke verhoudingen en een soms machiavellistische economie ziet het er toch naar uit, dat de intellectuele krachten in Italië voldoende invloed op de staatsapparatuur hebben om binnen het kader van een jonge en dus tamelijk felle democratie een element van programmering in te voeren. Per genationaliseerde industrietak bestaat iets dergelijks al (Finsider, Italsider etc.).

Het economische west-Europese landschap overziende is er dus per land naar volksaard en omstandigheden de ontwikkeling van een element van ordening in het nationale vlak. Van centrale punten als Brussel (EEG) en Parijs (OESO) uit wordt supra-nationaal althans het denken enigszins gecoördineerd, maar nog lange niet het doen. De Fransen zijn perfect in de leer, maar soms weinig disciplinair in het doen. De Duitsers hebben geen leer, maar neigen tot discipline en economische redelijkheid door de felle oppositie in de politiek. Nederland staat er netjes op, al zijn de normen voor de volgende zeven industrialisatiejaren in de kapitaalsector vermoedelijk niet haalbaar bij de huidige belastingdruk. België heeft een begin gemaakt met centrale programmering bij de overheid, in plaats van alleen maar bij de grote historische instellingen in de bancaire sfeer. In Italië groeit het inzicht en de goede wil, evenals in Engeland. In dit laatste land bestaat evenwel het gevaar, dat een zekere mate van programmering na een eventuele Labouroverwinning bij de verkiezingen ertoe gaat leiden, dat bepaalde sociaal-politieke desiderata in de pure economie worden verwerkt. En dan zijn ze weer verder van huis. Want bij het hele programmeren hebben we wel geleerd, dat het uit de lengte of uit de breedte moet komen en niet uit het programma-an-sich. Het is maar een apparaat, nuttiger en verfijnder dan een rekenlat, maar in wezen hetzelfde.

Binnen het gebruik van het programmeringsapparaat is er natuurlijk veel discussie. Een socialist legt het accent eerder op het her-verdelen van het nationale inkomen dan op de zuivere aanwending. Bij de herverdeling is dan de belasting een belangrijk instrument. Maar daarmede komt men dan op het terrein van de praktische toepassing der plannen en dat is langzamerhand geen economie meer, doch politiek.