Hollands Weekblad. Jaargang 4

Een expert over De Perzen
H. van den Bergh

Niemand zal betwisten dat het artikel van J.P. Guépin in het vorige nummer van het H.M. de degelijkheid zelve was. Desalniettemin stond hij volkomen alleen in zijn afwijzen van de voorstelling van De Perzen onder leiding van Erik Vos. Het Nederlands verzameld recensentendom had zich namelijk, niet op basis van wetenschappelijke onderlegdheid maar op grond van artistieke vervoering, vóór die Aeschylus-voorstelling uitgesproken. We stuiten hier overigens op een veel algemener verschijnsel. Wie eindelijk ergens iets van weet, merkt hoe weinig de anderen er van weten en is geneigd zich daar over op te winden.

Een oude professor die ik van nabij ken, verklaart ook regelmatig dat encyclopedieën en wetenschappelijke publicaties in tijdschriften alleen maar goed lijken, zolang je er niets in tegenkomt dat toevallig tot je eigen terrein behoort. Zo maakt expert zijn ons, in tegenstelling tot wat men geneigd zou zijn te geloven, onbevoegd tot oordelen. Welke Beethoven-specialist is nog te bevredigen op een Beethovenconcert?

Het enige werk dat ik zelf beroepshalve verricht, is het lesgeven in de Nederlandse taal. Toen ik een tijdlang, ziek te bed, een televisierubriek in een dagblad verzorgde was er dan ook geen uitzending die ik zo te vuur en te zwaard heb vervolgd als de Nederlandse taalles die de K.R.O. in die tijd door een Brabants docent liet verzorgen.. ‘Nou wáren die lessen misschien ook wel verwerpelijk,’ zult U mij vriendelijk tegenwerpen. Mijn beste mensen, daar ben ik heilig van overtuigd. - Maar ieder ander die ik sprak vond ze ‘heus wel aardig.’

We moeten niet uit het oog verliezen dat het meeste wat er geproduceerd wordt, (ook op artistiek terrein), geconsumeerd dient te

[p. 32]

worden door een publiek dat groter is dan het handjevol kenners, en dat de beoordeling dus redelijkerwijze ook het beste op lekenniveau kan geschieden. Anders stemt men zijn kritiek alleen op die kenners af, die juist geen voorlichting nodig hebben.

In het algemeen moet men trouwens een kunstwerk geen wetenschappelijke criteria aanleggen. Kunst vertekent de werkelijkheid en mag dus ook met de historische werkelijkheid een weinig sollen. Een toneelcostumier die historisch tot in details verantwoorde costuums zou ontwerpen, zou voor onze toneelpraktijk onbruikbare (voor onze zedelijkheid bijvoorbeeld vaak aanstotelijke) produkten leveren. Wat hij ontwerpt moet de leek een indruk van authenticiteit geven en mag er verder mijlen naast zijn.

Zo mag ook een regisseur een aantal gegevens van een tekst gerust verwaarlozen, mits de totale indruk van zijn produktie de gemiddelde toeschouwer overtuigt. Een regisseur is een scheppend kunstenaar die zich zekere vrijheden met zijn materiaal mag veroorloven. Dat doen de schrijvers van historische kunstwerken toch ook? Wie zou Shakespeare willen betuttelen over de geschiedkundige feilen van zijn Julius Caesar, Racine om zijn Phèdre, Vondel om zijn Gij sbrecht of Vestdijk om zijn Vijfde Zegel? Trouwens ik meen zonder meer aan dat een kenner als Guépin die aan Vos slordigheden met het materiaal verwijt, ook in Aeschylus' werk zelf, dus in de tekst van De Perzen, menige vrijheid met het geschiedkundige materiaal zou kunnen aanwijzen. Maar misschien gunt Guépin de grote Aeschylus meer artistieke armslag dan aan onze kleine Erik Vos. Dat is zijn goed recht, maar deze laatste had juist meer armslag nódig, want hij moest een kunstwerk over een afstand van vier en twintig eeuwen heen tillen.