Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 1]

Hollands maandblad tijdschrift voor literatuur en politiek vierde jaargang · nummer 189 · april 1963

Een doodgewoon bedrijf

Het peil van de verkiezingscampagne 1963 steekt gunstig af bij dat van 1959 en hoewel wij nog een maand voor de boeg hebben, waarin het harder zal toegaan, zal dat wel zo blijven ook.

In de eerste plaats komt dat door de mentaliteit van de nieuwe lijstaanvoerders, die de vermoeide wachten hebben afgelost en hun vastgeroeste leuzen niet hebben overgenomen, maar serieuze pogingen doen om de discussie te halen uit de sfeer van de goedkope belofte en het volslagen denigreren van de tegenstander. Suurhoff in zijn woeste redevoering op het congres van de P.v.d.A. en Oud in zijn openingsrede op de V.V.D.-vergadering zijn uitzonderingen - of eigenlijk niet, want in de dagelijkse politiek spelen zij niet meer mee. Van Rappard doet het op de manier anno 1900 en ook Fabius spreekt de taal van de eeuwwisseling, al heeft hij wat actuele steun gekregen in de oud-koloniale galakledij van het Van Heutszregiment, die in goed-Nederlandse stijl wordt vertoond, terwijl de betrekkingen met Indonesië worden hersteld.

In de tweede plaats is de achtergrond van deze verkiezingen heel anders dan in 1959, toen een acuut conflict, een kabinetscrisis en een Kamerontbinding de electorale strijd een beperkt karakter gaven.

In de derde plaats is er geen emotionaliteit over een bepaald politiek vraagstuk, of het moest de commerciële televisie zijn, die vrij verrassend als een bruikbaar object (althans voor de liberalen) uit het parlement te voorschijn is gekomen. Gezonder zou het zijn, wanneer de kiezers zich opwinden over de woningbouw, die veel belangrijker is, maar waarvan de details te vertechniseerd zijn om diepe indruk te maken. Een fragmentarische televisiereportage over krotten in de Haarlemmermeer heeft grotere belangstelling gewekt dan alle uiteenzettingen over woningwetwoningen en vrije woningen en het al dan niet optrekken van de huren. Bovendien is men na het geploeter van 17

jaar apathisch geworden. Men is beloften en theorieën gaan wantrouwen.

Elke politieke partij in Nederland zal slechts een gedeelte van haar programma kunnen verwezenlijken. Altijd zal zij rekening moeten houden met de coalitiegenoten, slechts met een ongekend sterke positie in het parlement kan zij een beleid afbreken, dat vier jaar lang is gevoerd met een behoorlijk eindresultaat. Verkiezingsabsolutisme is gevaarlijk.

De mening van Vondeling bijvoorbeeld, dat de confessionele partijen moeten verdwijnen staat in geen enkele betrekking tot de werkelijkheid. In 1946 verkondigde de socialisten dat al, maar er is nooit iets van gekomen. Zij zullen ook niet gauw verdwijnen, omdat zij een vaste basis hebben in de Nederlandse volksaard. Je kan wel dromen van een nieuwe partijvorming (die allicht tot eigen voordeel strekt) maar je spiegelt de kiezers iets voor, je moet er niet te apodictisch over praten. ‘Idealtypen’ zijn bruikbaar in de politieke theorie, in de parlementaire staat vindt men ze niet en zal men ze nooit vinden. Met evenveel recht zou je dan de P.v.d.A.'ers als realisten kunnen beschouwen, die een links-socialistische partij noodzakelijk achten, een voortzetting van de oude S.D.A.P.

Het is een bezwaar, dat ik vooral tegen de socialistische wijze van redeneren heb. Als je niet zeker bent van een eclatante verkiezingswinst (en die zit er niet in), moet je niet te fors doen. Een kabinet met socialisten is gèèn socialistisch kabinet. De confessionelen zijn te zamen veel sterker dan de P.v.d.A. en bij een formatie zal slechts een gedeelte van alle schone denkbeelden overblijven.

De socialisten, ondanks hun moderne beginselen, zijn nog teveel aan ideologie verknocht, aan de legende van de linkse vooruitstrevendheid en het rechtse conservatisme. Welke zijn dan de belangrijke beleidspunten, waarover je een beginselstrijd kan voeren? De melkprijs soms, de minimale percentages loonsverhoging, de landbouwgronden, de watervervuiling? De woningbouw en de commerciële televisie heb ik al genoemd als mogelijkheden. In de buitenlandse politiek is slechts een klein percentage van de Nederlanders geïntereseerd. Het merendeel doet het met simpele formules: ‘De Gaulle is een Hitler’, ‘Minder geld voor de NAVO’, ‘Weg met de atoombom’, ‘Amerika zet ons altijd de voet dwars, dus minder geld voor de NAVO’. Met het plechtstatige gepraat van de fantasieloze Ruygers, het gehakkelde

[p. 3]

boekenwurmjargon van Van der Stoel of het abstracte getheologiseer van dr. Patijn zal men de socialistische P.S.P.'ers niet gemakkelijk teruglokken. Al die woorden klinken goed binnen de partij, grote winst bij de verkiezingen zullen zij niet brengen. Het is een heel oude fout van de socialisten, dat zij de interne discussie tè belangrijk



vinden en vergeten, dat zij ook de stemmen nodig hebben van niet-socialisten. Overschatten zij de deskundigheid en de intelligentie misschien als middelen in de politieke strijd?

De verkiezingsstrijd is namelijk niet het meest verheffende gevolg van het algemeen kiesrecht. Teveel oprechtheid en dogmatisme mag men niet eisen van politici, die de strijd moeten voeren. Zij zijn mensen, die hard moeten werken en meestal in moeilijke omstandigheden een goed stuk van hun gezondheid en ook van hun normale denkvermogen moeten opofferen. Het is nu eenmaal noodzakelijk, dat men de eigen volmaaktheid iets te breed uitstalt, dat men de geringe betekenis van de rivalen overtrekt en dan vooral op een geestige manier. Voor de afwisseling kan men wat wiardibeckmannen, teldersen, sociaal-economisch confereren en mag men ideëel doen in een Gesprek in een der talrijke alcoholvrije Bezinningsoorden, maar als geheel is een verkiezingscampagne beestachtig zwaar. Als toeschouwer ex professo word je langzamerhand mild in je oordeel en ga je je ergeren over de steevaste applausjes die opklinken wanneer een tegenstander in zijn hemd wordt gezet, die zelf elders in een rokerig zaaltje staat te praten voor een zaak, die hem ter harte gaat en hem weinig eer en minder geld oplevert dan de tantièmes van een mediocriteit als de onvolprezen nationale F.Q. den Hollander, die steeds maar lof krijgt toegezwaaid in opgeblazen krantenverhaaltjes.

Het zijn moeizame ochtenden, middagen en avonden voor de politici, die de campagne voeren, trouwens ook voor de journalist, die het twijfelachtige voorrecht bezit de slagzinnen te kunnen ‘timen’, nadat hij voor de zoveelste keer een iets gewijzigde redevoering aanhoort, met dezelfde trucs en dezelfde politieke combinaties. In de campagne van 1959 heb ik Oud vijf keer eenzelfde grappige vergelijking met Lucas Bols horen trekken, in verschillende vergaderingen natuurlijk. Aan zijn mimiek kon ik ten slotte zien, dat het mopje kwam. Luid applaus en vreugde. Wie zou het hem dus kwalijk nemen, dat hij het mopje zorgzaam koesterde. Misschien vond hij het zelf ook zo prettig niet meer, maar een succesje laat je toch niet schieten.

Intellectuelen (ik bedoel dit woord niet als scheldwoord in de geijkte vorm) hebben van deze zaken te weinig benul. Van Galen Last heeft, naar ik meen in Het Parool, tamelijk naïef beweerd, dat de politieke discussie in ons land pas levendig wordt, wanneer de naam Ter Braak valt of Du Perron. Dat is een paar maal gebeurd, enkele mensen vonden het curieus en een paar journalisten plantten die ‘culturele’ merkwaardigheid in hun verslag, maar Vondeling (bewonderaar van Ter Braak) is ook niet vies van de voetballersleus ‘Geen woorden maar daden’ en het heel ouderwetse ‘Voorwaarts en niet vergeten de solidariteit’. Verstandig van hem, want het zijn twee zinnen die het gehoor meer boeien dan de namen van essayisten, die bovendien worden genoemd in een verband, waarin zij zich nooit zouden hebben gevoegd. Eruditie of hoe je het noemen wilt, bepaalt niet de grootheid van een politicus. Volgens die redenering zou Hitler, die Nietzsche had gelezen, niet zo een erge barbaar zijn geweest en Mussolini met zijn kennis van Sorel, toch wel een waardevolle figuur en de heer Pompidou een bijzonder staatsman,

[p. 4]

omdat hij Franse poëzie in een bloemlezing heeft gebundeld.

Het is byzantinisme een politicus te waarderen op grond van een stukje literaire kennis. Veel belangrijker is het, dat een lijstaanvoerder de taal van kiezers spreekt, nuchter en zonder franje. Vondeling is een ‘Ter Braakiaan’, zei onlangs een socialistische collega. De P.v.d.A. zal het heus niet op de verkiezingsbiljetten plaatsen, het zou moordend zijn voor de fractievoorzitter, die ten hoogste in zijn schaarse vrije tijd nog weleens in Ter Braak bladert, maar zijn verkiezingscampagne niet voert met Politicus zonder partij op het kathedertje.

In de politiek bestaat geen geestelijke uitverkorenheid, zeker niet in de parlementaire democratie. Socialisten zijn daarom niet superieur aan confessionelen en liberalen. De politiek in de westelijke staten is een doodgewone activiteit, die door doodgewone mannen en vrouwen wordt gevoerd. Soms briljant, meestal niet. Als men daarmee geen vrede heeft, komt men als gematigde linkse intellectueel gevaarlijk dicht bij het jachtterrein van de rechtse antidemocraten.

Er wordt ook wel over slecht en goed gepraat. Nu, de confessionelen denken niet ‘slechter’ over de maatschappij dan de socialisten. Hun levensbeschouwing is anders, hun sfeer verschilt totaal van de socialistische, zij staven hun beweringen niet met een overvloed van theoretisch materiaal, maar zij passen zich aan bij de omstandigheden en dat is lang niet gemakkelijk. Zij staan open voor het dwingende compromis, dat voor de P.v.d.A. altijd moeilijk te verteren is. Zij dragen geen intellectuele mombakkesen. Wat zij te vertellen hebben, gaat recht op de man af, zonder literair of academisch vertoon. En zij weten zich steeds weer te handhaven. Dat een politicus de Tocqueville heeft gelezen of Raymond Aron of Van Galen Last, kan geen kwaad maar voor zijn successen heeft hij andere kwaliteiten nodig.

De confessionelen hebben een superioriteitsgevoel, dat veel dwazer is: hun religieuskerkelijke grondslag. De bijbelteksten, die de anti's en de christelijk-historischen in het gehoor slingeren en de moraaltheologie, die De Kort op partijcongressen doceert, vormen hun politieke intellectualisme. Als onkerkelijk man moet ik zeggen, dat het mij minder hindert dan de linkse blague, die Ter Braak zeker zou ontmaskeren als zedeprekerij.

De ‘platheid’ en ‘nivellering’ van de moderne maatschappij moeten wij maar voor lief nemen. De strijd tegen het statusbewustzijn is een verschijnsel aan het worden, dat de plaats van de klassenstrijd heeft ingenomen. Wie dat onplezierig vindt, heeft genoeg vluchtmogelijkheden binnen die saaie democratie. Om één mogelijkheid te noemen: hij hoeft zich niet met politiek te bemoeien en dat lijkt mij voor teleurgestelden een grote troost.

A.F. Luyendijk