Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 36]

De toneelkijker (II)
Raoul Chapkis

Ik heb geen geld. Ik hou van toneel. Dat waren de twee conclusies die het eind vormden van het eerste gedeelte van dit essay.^*) Het probleem dat uit de verbinding van deze twee conclusies volgt is zelfs in onze gesubsidiëerde maatschappij duidelijk. Ik zal in dit tweede gedeelte de oplossing van het probleem geven, en tevens enkele nevenresultaten vermelden.

Wie zonder geld toch naar de schouwburg wil, kan natuurlijk tal van indirecte wegen bewandelen. Zo zijn er die geld gaan verdienen, stelen of vinden, anderen die toneelspeler, brandweerman of suppoost worden. Dit trok mij niet aan. Ik besloot de directe weg te nemen.

Er zijn, goddank, in het leven zekere invarianten, die bijna altijd betrekking hebben op het midden van iets. Neem een woordenboek, dik of dun, goed of slecht, sla het in het midden open en U komt uit bij de letter M. Neem een mensenleven, kort of lang, gelukkig of ongelukkig, en kijk naar het middelste levensjaar: U hoort hem zeggen ‘ik word oud’. Neem een toneelstuk, goed of slecht, kort of lang: om 9.35 is het pauze. Hierop berust mijn systeem.

Het is koud. Om half tien betreedt U Américain. U hangt uw jas aan een pilaar en verlaat de zaal. (Er is een variant waarbij men aan de leestafel een koffie bestelt, deze op een leeg tafeltje zet, zodat de ene ober geen onbetaald kopje, en de ander alleen een onbegrijpelijk kopje ziet staan). Nu gaat u naar het DelaMar Theater of de Stadsschouwburg, waar het publiek net gelucht wordt. U zoekt naar het (meestal ongehuwde) paar dat ieder een programma heeft. Eén wordt even neergelegd. U pakt dit op, en dicht bij de eigenaar blijvend leest u het op uw gemak. De pauze is beëindigd. Nu is er iets merkwaardigs: zelfs bij voorstellingen die ‘absoluut uitverkocht’ waren, en waar de portier bulkend van de steekpenningen naar huis is gefietst, zijn na de pauze nog altijd voldoende lege plaatsen. U kiest hiervan de beste en ziet het stuk. Dit is de oplossing van het probleem.

Maar dan zie je alleen de tweede helft maar! Nee, nee, lieve lezer, het is anders: de betalende bezoekers zien een eerste helft tevéél. Een jarenlange ervaring maakt het mogelijk om zonder enige reserve de uitspraak te doen dat het gedeelte vóór de pauze altijd gemist kan worden, en in vele gevallen gemist dient te worden. Dit is geen kritiek op de Nederlandse toneelspeelkunst want die staat, zoals ik straks met het repertoire van een week hoop aan te tonen, op een zeer hoog peil. He i verrassen hoevee i ee Nederlands teks gemis ka worde. Niet alleen de laatste letter van elk woord, maar de hele eerste helft van elk kunstwerk. Niet de laatste helft: ik werd eens door mijn ex-schoonmoeder meegenomen naar een stuk (het was Witness for the prosecution van Agatha Christie) waar ik in de pauze wegging. Van het stuk was toen niets te begrijpen, en pas veel later zag ik in de tweede helft van de film (in de goede bioscopen, zoals Tuschinsky en Rembrandt, werkt mijn systeem ook, al is daar wel enige vakkennis vereist om niet voor ordinaire laatkomer te worden aangezien - het jasloze kenmerk vervalt hier immers) wie het gedaan had. Het toneelgenot wint aanzienlijk door alleen het gedeelte na de pauze te zien. Dit mag overdreven klinken, ik hoop het u te bewijzen. Ik spreek dus alleen over echt toneel, niet over musicals, die men beter in hun geheel kan overslaan en cabaretvoorstellingen, waar de samenhang zo gering is dat men alles of niets moet zien. Daar ik de cabaretier Kan bewonder heb ik mij, jaren geleden, eens bij hem beklaagd, dat ik zijn optreden met mijn systeem niet goed kon zien. Hij begreep mijn klacht en treedt sindsdien alleen nog na de pauze op.

Als uw redacteur daarin geïnteresseerd is,

*) Dit gedeelte hebben wij helaas niet ontvangen. Red.

[p. 37]

heb ik een volledige analyse van alle Shakespearestukken, gebaseerd op hun laatste helften, maar misschien vindt U dit geen geoorloofde steekproef. Laat ik daarom eens nagaan wat ik van de week in Amsterdam voor toneel zag, om u duidelijk te maken, dat mijn methode niet alleen goedkoper, maar ook beter is.

Zondagavond: De dans von de reiger (Hugo Claus). Hier hangt Luc Lutz zich op aan een kurkeik. Want hij is ongelukkig. Want hij kan het niet hebben dat Ellen Vogel hem een keertje bedroog. Want hij lag eens onder de divan waar zijn ouders bovenop lagen. Zijn moeder is trouwens Mien Duymaer van Twist. Ellen is met een Belgisch sprekende Belg, Paul Cammermans een avondje uit en vindt bij thuiskomst Lutz aan de boom tegen de achtergrond van een vergrote Spaanse prentbriefkaart. Want daar speelt het. Dat is het hele stuk, en het is alles na de pauze. Nu is het merkwaardige dat de recensenten (maar Gomperts zat op Curaçao!) beweren dat juist de eerste helft zo goed was. Dat is een veel gehoorde opmerking, die misschien verklaart waarom men ermee doorgaat steeds die eerste helften weer op te voeren, maar die toch even dom is als die van de heer die uitgebreid gedineerd heeft en zegt: ‘De soep was heerlijk, maar ik kokhalsde van de koffie’.

Nu is de Dans van de reiger zo mank als men van eenpotige kan verwachten, en het doet er dus niet veel toe hoeveel men ervan ziet, maar we gaan maandag naar Pinter kijken, waarvan ik me de tweede helft van de Caretaker nog zeer goed herinnerde. Na de pauze ziet men daar in Een beetje pijn Guus Hermus als Engelse landzonderling met zijn overrijpe echtgenote Elly, die een degelijke expositie geven, compleet met blijspelwesp. Dan komt de vieze luciferskoopman, die volgens mijn achterbuurvrouw de Dood, volgens mijn linkerbuurman het onderbewuste ideaal van Elly, volgens mijn rechterbuurmeisje (haar jas hing bij café Moderne) het schrikbeeld van Guus, en volgens mij een vieze luciferskoopman voorstelde. Guus spreekt tot hem, dan ontknoopt Elly een paar van zijn kleren, waarna het beslissende gesprek van Guus volgt, die op de grond valt en door Elly tegen de luciferskoopman wordt ingewisseld. Wat kan er in Godsnaam aan dit superieure afgeronde product nog zijn voorafgegaan?

Dinsdag Turgenjev, waarvoor ik vanuit Schiller het Rembrandtsplein en de Halvemaansteeg zonder jas door moest op die tragische dag dat ze bij het KNMI ontdekten dat hun thermometers niet ver genoeg naar beneden doorliepen. Ik stelde mij van Een maand op het land niet veel voor. Ten eerste had ik de week ervoor op de televisie de tweede helft gezien van Aan de vooravond van de Amerikaanse regisseur Ramati die zijn vrouw met Amerikaans accent Helena liet spelen en zelf met onfeilbare wansmaak de vervelendste aspecten van deze prachtige roman op het melkglas bracht. Ten tweede had ik mij, daar ik halverwege een Russische cursus ben ingesprongen, het boekwerk Russisch voor beginners van K.v.h. Reve aangeschaft, dat bij thuiskomst Rusland voor beginners bleek te heten en helaas bestond uit door mij reeds gelezen tijdschriftartikelen, althans de laatste vijf hoofdstukken. Maar in de tijd, die hij door dergelijke zwendel weet vrij te maken heeft hij Mésjats v derévne heel mooi vertaald. Sigrid Koetse en haar pleegdochter Verotsjka zijn verliefd op de huisonderwijzer, een Belgisch sprekende Rus, die natuurlijk van die twee Sigrid verkiest, en dus het huis verlaat, omdat het stuk speelt in de eerste helft van de 19e eeuw. Deze intrige met vijf nevenintriges en zes achterneefintriges is volkomen duidelijk, overtuigend en ontroerend voor wie na de pauze binnenkomt.

Woensdag gaf Studio de première van Bölls Slok aarde in het nabij café ‘De

[p. 38]

Gerstekorrel’ gelegen ‘De brakke grond’. Dit stuk speelt, althans na de pauze, in het jaar 2500 op een kunstmatig eiland boven een overgelopen aarde, waar geen gerstekorrel meer in de brakke grond wil gedijen. Nu spreken Pinter en Turgenjef Engels en Russisch dat echter voor ons in goed Nederlands werd vertaald, maar het kromme taaltje dat onze nakomelingen in 2500 zullen spreken, moesten we onvertaald aanhoren. Böll, zo bleek mij duidelijk, is er tegen dat wij door atoombommen de aarde onbewoonbaar maken. Het goede blijkt echter, in 2500 dan, veel beter dan het slechte. Het uur na de pauze was al zo pijnlijk duidelijk dat ik mijn buurman, J. Wolkers, vroeg wat er vóór de pauze was gebeurd. Hij krabde achter zijn oor en kon het zich niet herinneren. Donderdag...

U vindt het overdreven? U gelooft er niets van? U heeft gelijk en ik verzoek U beleefd pas nu met oplettendheid mijn betoog te willen lezen, daar wat er tot nog toe stond, er alleen was om mee te doen aan die vreemde gewoonte in onze cultuur, dat de eerste helft van alles waardeloos is. Dat is namelijk mijn levensopvatting.

Ik had het net al over mijn ex-schoonmoeder: sinds ik van A. gescheiden ben, is zij ineens een veel betere wederhelft voor mij geworden. Maar laat ik niet persoonlijk



worden. Neem de jeugd eens. Wat is dat voor een verschrikkelijke, mensonterende periode? Zouden we niet veel beter als de kangaroes in het donker kunnen blijven zitten tot we, helemaal klaar, de wereld in kunnen springen? En Feyenoord-Reims, daar werden vóór de rust geen doelpunten gemaakt, en gebeurden de interessante dingen in het laatste kwartier van de tweede helft. Vindt niet iedereen de middag fijner dan de ochtend? Is het dessert niet lekkerder dan de soep? Is de tweede helft van onze eeuw niet beter dan de eerste met zijn vreselijke wereldoorlogen? Is het Nieuwe Testament niet een verademing van liefde en verstand na de chaos in het Oude Testament? Zo zou ik kunnen doorgaan. Maar U kunt, als U eenmaal het principe door heeft, zelf genoeg voorbeelden bedenken. Laten we de eerste helft van alles verwijderen. Ook de eerste 24 pagina's van dit maandblad. Ook het vervelende begin via het Kanaal van de bootreis naar Amerika. Ook die eerste weken van ‘U’ zeggen tegen haar die later toch uw geliefde wordt. Ook de maandag, dinsdag, en woensdag.

Denkt u er eens over. Vanzelfsprekend zult u het eerst niet vertrouwen en u tegen deze nieuwe gedachte verzetten. Maar dat is niet belangrijk. Wat u daarná denkt, daar gaat het om.

Manke vliegen

27.
Was de wereld maar plat want
dan kon ik zitten op de rand.
Ik moet er soms zo naar verlangen
mijn benen af te laten hangen.

De diepte, aan de andere kant...

Leo Vroman