Hollands Weekblad. Jaargang 4

Pier Ebeling's memorandum
K.L. Poll

Als kind hield Pier Ebeling ervan om met de zon en een vergrootglas papier in brand te schijnen. Hij zat dan op de stoep van het ouderlijk huis. Voorbijgangers riepen soms zoiets als pas maar op of kinderen moeten niet met vuur spelen. Er was eens een humeurige meneer geweest, die zijn vuuraanbidding had verstoord door het vredige brandstapeltje uit te trappen lang voordat het natuurlijke eind van de metamorfose, van wit tot zwart, was ingetreden. Het huis van die man was misschien de dag tevoren afgebrand of er was kokende melk op de arm van zijn kwetsbaarste dochter gevallen; dat kan zijn, een geldig excuus is altijd te vinden. Maar voor Pier was het de zoveelste volwassen vijand die zijn plannen in de war schopte. Hij was in die tijd oud genoeg om onrecht zwijgend te verduren, zo'n jaar of twaalf, maar het was toch een voorval geweest dat zich stevig in zijn herinnering had vastgezet.

Het beeld van het spel en van de bemoeizieke blusser kwam weer, zonder veel reden overigens, bovendrijven toen hij zijn memorandum over de kinderbijslag met strepen er door van de secretaris-generaal terug kreeg. Hij had het in het weekend geschreven en maandag in zijn uit-bak gelegd. Van: Ebeling. Aan: SG. Via: hoofd PZ en chef DSZ. Over: kinderbijslag. Het was nogal lang uitgevallen, vier getikte kantjes, maar

[p. 34]

al was het consigne op het departement: kort houden want de SG heeft geen tijd om te lezen, hij dacht toch dat in dit geval een enigszins gedegen uiteenzetting gewaardeerd zou worden.

Maar nee, Belman, het hoofd van de afdeling personeelszaken, had er met groen potlood bijgeschreven: - M.i. minder gelukkig en bovendien te lang.

Daarboven stond met blauw potlood het commentaar van Wezeling, de directiechef van sociale zaken: - Inderdaad. De heer E. vergeet dat Financiën al accoord is gegaan met een verhoging.

Daarmee was het pad geëffend voor Jannink, de secretaris-generaal die, behalve rode kruizen door verscheidene alinea's, in de kantlijn geschreven had: - Deze opvatting hebben wij steeds nadrukkelijk verworpen. De heer E. heeft zelf zeker geen kinderen.

Bij een passage op de derde pagina - hij heeft het tenminste helemaal gelezen, dacht Pier - had Jannink zich nog meer laten gaan. - Toe maar. Alsof het katholieke volksdeel genegeerd kan worden! U schijnt te vergeten dat er ook nog zoiets bestaat als solidariteit.

Jannink en Pier's vader zaten allebei in de Rotary. Daar was het drama begonnen. De oude heer Ebeling, een onopgevallen architect, was met zijn vadertrots, ontzag voor hoge functies en onhandigheid bij het taxeren van familiariteitsgrenzen te dicht op de schoot van zijn goede vriend Jannink gekropen. Hij had gevraagd of zijn begaafde zoon Pier, referendaris b, niet eens een speciale opdracht kon krijgen om zijn kwaliteiten te bewijzen.- Daar is in de gewone ambtelijke molen zo weinig gelegenheid voor, hoor ik altijd, dus daarom dacht ik...

Dat zinnetje had Jannink nog afwerender gestemd tegenover Ebeling dan hij toch al was, maar een Rotarian zegt nooit nee tegen zijn clubgenoten. Daarom had hij geantwoord: - Laat hem maar eens een kort memorandum schrijven over de kinderbijslag; dat is een zaak waar wij op het ogenblik weer midden in zitten, zoals je waarschijnlijk gehoord zult hebben.

Vader Ebeling had die avond Pier opgebeld. - Jongen, dit is de kans van je leven. Je zit nu lang genoeg op het ministerie om te weten hoe je zo'n memorandum moet inkleden. Informeer eerst goed hoe Jannink er zelf over denkt, en sluit je daarbij aan. Ja, ik weet wel dat je dat geen fatsoenlijke methode vindt, maar zo gaan die dingen nu eenmaal. Vergeet niet dat je een vrouw hebt en twee, binnenkort drie kinderen. Die wil je toch zeker ook graag een behoorlijke opvoeding kunnen geven, net zoals je moeder en ik dat gelukkig voor jou en Fred hebben kunnen doen? Principes zijn mooi, en ik ben de laatste om het werken met ellebogen goed te keuren, maar er zijn nu eenmaal momenten waarbij je de belangen van anderen zwaarder moet laten wegen dan die van jezelf. Wees dus in Gods naam niet eigenwijs, en schrijf die nota, dat memorandum, niet op een toon alsof jij het allemaal beter weet. Dat maakt de mensen die boven je staan nijdig, en wat heb je daaraan? Dacht je soms dat ik het leuk vind chapeau-bas te moeten spelen tegen Jannink die mij aankeek met een gezicht alsof hij een lastige knecht voor zich had die weer om opslag kwam zeuren? Zoiets doe ik uitsluitend en alleen voor jouw bestwil, om jou de kans te geven carrière te maken. Zie het als een zaak van sportiviteit, Pier, tegenover je gezin, tegenover je moeder en mij ook een beetje, dat geef ik eerlijk toe. Later, als je zelf secretaris-generaal bent, kun je leven volgens je principes; maar nu ben je nog afhankelijk. Buigen is geen schande, zolang je er geen gewoonte van maakt, zei mijn vader altijd, en hij had gelijk.

Pier wilde eerst niet. Hij vond het unfair tegenover zijn collega's en hij had ook geen zin om Jannink naar de mond te schrijven. Maar na een paar uur had hij het gekonkel van zijn vader weten te verhalen tot mogelijkheid voor heroiek. Hij zou misschien het beleid kunnen beïnvloeden, en wie wil dat niet. Jannink had blijkbaar, net als hij, een hekel aan het onderdanige gevraag van zijn vader. Hij verwachtte natuurlijk nu ook van de zoon een likkerig stukje. Hij zou verbaasd zijn en geïnteresseerd raken, wanneer in het memorandum een ander standpunt verdedigd werd dan het gebruikelijke. Voor een secretaris-generaal is het een verademing, dacht Pier, als een ambtenaar hem duidelijk tegenspreekt, als het web van serviliteit dat de hele dag om hem heen hangt, verscheurd wordt door een jong, afwijkend geluid. Jannink en hij waren bondgenoten, gelijken, een vader-en-zoon-verhouding van het juiste soort. Hij zou Pier bij zich roepen om hem beter te leren kennen, om te weten te komen of Pier's ideeën over andere zaken even verhelderend en zelfstandig waren als die over de kinderbijslag. Hij zou vragen wat Pier eigenlijk dacht over Wezeling en Belman, niet zo rechtstreeks uiteraard, maar voor de intelligente verstaander duidelijk genoeg. Pier zou dan met een sympathiek lachje en een grappige formulering antwoorden, dat het niet op zijn weg lag om zijn chefs te beoordelen, dat zij beiden hun grote bekwaamheden hadden, maar dat hij zich soms toch afvroeg - wat hij zich afvroeg kon hij van de loop van het gesprek

[p. 35]

laten afhangen, van de argumenten die Jannink zelf gebruikte. Hij moest alleen oppassen dat hij niet ongevraagd een sigaret uit de zilveren bezoekersdoos nam, want daar kon Jannink slecht tegen, had Belman hem eens verteld.

Het was dus allemaal anders gelopen dan Pier zich had voorgesteld. Na vier spannende dagen, waarin hij iedere telefoon had aangenomen met een beschaafd, bereidwillig en zelfverzekerd ‘Ebeling hier’ om meteen op de juiste toon met de secretaris-generaal een afspraak te kunnen maken, kwam het memorandum met kruizen terug.

- De rotzakken, dacht hij. Ik ben ook gek geweest om te geloven dat er aan de meningen van zo'n ambtenarentroep iets te wrikken valt. Zij voelen zich allemaal bedreigd, in hun gelijk, in hun positie, Jannink al net zo hard als de anderen. Zij zijn bang om zich te branden, om rotzooi te krijgen. Als zij een nieuw denkbeeld lezen dat tegen hun conventionele gekruidenier ingaat, grijpen zij hun gekleurde potloden en beginnen te krassen. Dan schrijven zij hun berispingen in de kantlijn en kieperen daarmee de ongewenste vreemdeling over de drempel van hun veilige binnenhuizen. Ik moet hier weg. Zo gauw mogelijk.

- Ja, dat moet je zeker, zei zijn vrouw toen hij haar het verhaal verteld had. - Voordat ze jou er uitgooien. Ik zou maar eens gaan solliciteren bij de Shell, of bij de Unilever of zoiets. Dan verdien je misschien eindelijk ook wat meer. Schrijf oom Karel eens een briefje. Die vertelde vorige zondag, dat ze bij Philips mensen nodig hebben voor personeelszaken. Maar doet het dan alsjeblieft niet op die hoge, zelfingenomen toon, waarmee je al zoveel kansen voor jezelf verpest hebt. Voor ons ook trouwens.

- Bedankt, zei Pier. Hij vond dat hij recht had op medeleven en bewondering.

Het was eind juni, vrijdagavond, een uur of zeven. Buiten zat Paul zijn zoon van acht, op de stoep, bezig met het maken van papieren vliegtuigen uit schriftvellen.

- Ik ga nog even langs de zee rijden, zei Pier.

- Je doet maar. Vlucht is altijd een mooie vorm van verdediging geweest. Ik breng de kinderen wel naar bed.

Buiten vroeg Pier aan Paul: - Ga je mee nog wat rijden?

- Waar naar toe?

- Naar de boulevard. Dan krijg je een ijsje van me.

- Nee dank je, ik blijf liever hier spelen.

- O.K., tot straks dan.

Pier zwaaide hartelijk bij het wegrijden. De jongen wuifde koel terug. Door zijn spiegeltje zag Pier hoe Paul hem even nakeek en toen zijn vliegutig met een uitstekende worp de lucht ingooide. - Dat heeft hij van mij geleerd, dacht hij tevreden.

Op de boulevard was het vol. Aan een terrastafeltje zaten Jannink en zijn vrouw. De vrouw las een boek, Jannink een dossier. Naast zijn stoel stond een tas, waarschijnlijk vol stukken. Pier zette de auto stil, een paar meter verderop. Jannink had een glas bier voor zich, waar hij af en toe, ademloos doorlezend, uit dronk. Ook zag Pier dat hij telkens zijn wijsvinger likte bij het omslaan der vellen. De boekhouder, dacht hij.

Hij wilde iets doen, maar wat. Uit de auto stappen en over het memorandum beginnen, dat zou hem in de positie brengen van de opdringerige querulant. Mevrouw zou even opkijken met een gezicht van aan de deur wordt niet gekocht, en Jannink zou zeggen: - Het lijkt mij beter, meneer Ebeling, wanneer u maandag hierover praat met meneer Belman. En hem daarna laten staan als een onwelkome papiervouwer of fluitspeler. Er langs lopen en zeggen: -Goeden avond samen, was wel iets, maar niets voor Pier de ambtenaar die nog geen andere betrekking had. Hij wou zich wreken maar daarbij voorlopig onbekend blijven. Een schot van achter een veilige boom. Dat bracht hem op een idee. Hij haalde het gestrande memorandum uit zijn binnenzak, en scheurde de reep kantlijn van pagina drie. - Toe maar, daar gaat het katholieke volksdeel overboord, terug naar de bron. Pier zei het hardop, om zichzelf moed in te praten, terwijl hij met geoefende shagrokersvingers de strook tot kleine harde prop oprolde. Hij nam het elastiek van zijn doorsmeerkaartje, legde aan door de open ruit en schoot.

De prop trof doel, net als vroeger in de Ananasstraat door het open raam van Jantje van Bul, die zijn rijmwoord en de proppen van zijn klasgenoten deerniswekkend vaak te verduren kreeg. Toen Pier zag dat zijn schot de achterover leunende Jannink een losse nota uit de handen geslagen had, trok hij zich snel terug op het beeld in zijn achteruitkijkspiegeltje. De secretaris-generaal raapte de nota op, gooide de prop zonder herkenning weg, zei iets tegen zijn vrouw, keek om zich heen en wenkte de ober.

Pier maakte dat zijn auto weg kwam, zonder haast of lawaai, zoals een onverdachte boulevardtoerist, die zich met tegenzin van het uitzicht op zee en mensen losmaakt, omdat hij weet dat hij van de politie niet zo lang mag stoppen. Zijn kleine actie gaf hem grote voldoening. Hij kon er voorlopig weer tegen.