Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 31]

Een Berkenzwieper
A. Nuis

De oude Amerikaanse dichter Robert Frost stierf een maand geleden. De laatste jaren van zijn leven had hij van alle levende dichters ter wereld misschien de grootste, maar in elk geval de meest geschakeerde lezerskring. Zelfs daarbuiten stond hij hoog in aanzien, want met Dylan Thomas had hij gemeen dat hij De Dichter was voor tallozen die nooit gedichten lezen; alleen was Thomas de poëzie in jonge, romantische, Frost in oude en wijze gedaante. Hij heeft een keer voor de nationale conventies van beide politieke partijen een lang gedicht over politiek voorgedragen. Eisenhower had, naar men zegt, zijn gedichten op het nachtkastje liggen, Kennedy liet hem zijn inauguratie opluisteren, Stevenson sprak hem toe op zijn laatste verjaardag, Chroestjew ontving hem op het Kremlin. Bij de lof van de groten der aarde en die van de onpoëtische massa voegde zich, merkwaardig genoeg, die van de literaire critici van alle gezindten, al maken die uiteraard elk hun eigen keuze uit de gedichten, en al twisten ze over de juiste exegese. Traditionalisten als Yvor Winters en Karl Shapiro probeerden hem uit te spelen tegen nieuwlichters als Eliot en Pound. Het was Ezra Pound die de eerste enthousiaste recensie over zijn debuut schreef. Om strijd wordt hij in bescherming genomen, als een pop waar ruzie om is. De Engelse dichter Robert Graves, die een reputatie heeft gevestigd in het aantasten van beroemdheden in de poëzie, en voor wie het dichten over politieke en filosofische onderwerpen een doodzonde is, heeft zich over Frost nooit anders dan met warme bewondering uitgelaten.

Daar zit iets geks in. Blijkbaar werken Frosts gedichten, glashelder maar toch met een inhoud waar men het niet over eens kan worden, meer dan andere als een spiegel. Nabokov, die zich in zijn laatste roman Pale Fire ook al een bewonderaar van Frost toont, speelt daarin met een ver doorgevoerde vorm van zo'n spiegeleffect. Dat John Shade, de dichter die geannoteerd wordt op een manier die alleen iets over de notenschrijver Kinbote zegt, een dubbelganger is van Frost in zijn persoonlijkheid en zijn poëzie, is vast niet toevallig. Toen ik dit stukje voor het eerst schreef, voelde ik mij de kant van Kinbote opgaan. Ik heb die versie weggegooid, want er stonden wel een paar uiterst interessante dingen over mezelf in, maar ik had me nu eenmaal voorgenomen over Frost te schrijven, niet alleen de mijne, maar ook die van bijvoorbeeld generaal Eisenhower. Ik hoop dat het lukt, want dit is een nieuwbouwflat en hiernaast staat de radio erg hard aan.

Voor het grote publiek belichaamde Frost waarschijnlijk de eerste literaire uitgave van het oude Amerikaanse succesverhaal: Davy Crockett in Washington, van blokhut naar het Witte Huis, en toch eenvoudig gebleven. Het grote publiek heeft daarin geen ongelijk, want Frost was zo; dat hij andere kwaliteiten had, die onverenigbaar lijken met zijn karakter van landelijke levenswijze, doet daar niets aan af. Amerika verschijnt in zijn poëzie als één groot dorp van pioniers die allemaal bij elkaar aan huis komen. Hij erkent de nietigheid van mensen tegenover de grote krachten van de natuur buiten en binnen henzelf, maar dat ze als individu verloren kunnen gaan in de macht van hun eigen getal is iets dat hij weigert te zien. In zijn conversatie, zoals die geboekstaafd is in interviews en anecdotes, komt één eigenaardigheid telkens terug. Als hij zijn opinie heeft gegeven over Harvard of de Regering of een andere Grootheid der Aarde, komt steevast aan het eind de opmerking: ‘This is what I think and they know it. I told them so the other day’. Het klinkt niet als het snobisme van een wat kinderachtige oude man. Het is zijn visie op de publieke zaak als iets dat ter discussie staat tussen dorpsnotabelen, een visie die hij zo hardnekkig heeft

[p. 32]

volgehouden dat hij hem op zijn oude dag voor zichzelf grotendeels gerealiseerd heeft.

Een dergelijke opvatting vind je niet veel meer bij dichters, die over het algemeen de politiek beschouwen als de enige van de grote natuurrampen waar je je nijdig over kunt maken. Dat Frost onder politici en andere deelnemers aan het openbare leven zo populair is heeft hier waarschijnlijk met van doen. In hun goede momenten hebben zij immers òòk het gevoel dat zij de politiek beheersen en niet andersom. In ogenblikken van zwakte voelen ze misschien meer voor de andere dichters, maar aan Frost hebben ze meer. De chaos van een millioenenstaat maakt hij handelbaar en huiselijk:

The infinite's being so wide
Is the reason the powers provide
For inner defence my hide.
For next defense outside

I make myself this time
Of wood or granite or lime
A wall too hard for crime
Either to breach or climb.

Then a number of us agree
On a national boundary.
And that defense makes three
Between too much and me.

Frosts wereld van boeren en buren wordt soms onwerkelijk als hij probeert ‘to get the United States stated’ in de termen ervan, al is ook dit een sympathieke kant voor wie van zijn poëzie is gaan houden. Van de bedachtzame spreektrant van zijn Nieuw-Engelanders (en trouwens van boeren overal ter wereld) heeft hij een prachtig poëtisch medium gemaakt, dat soms enigszins te lijden heeft van een zekere trage nadrukkelijkheid, maar eigenlijk verbazend weinig. Zo heeft ook zijn boerendenktrant maar incidenteel het nadeel van een te makkelijk conservatisme, met daartegenover het voor een dichter erg belangrijke voordeel van niet geïmponeerd te worden door abstract jargon van welke aard ook. Zijn nuchtere aandacht voor de feiten waarover hij schrijft bewaren hem altijd nog net voor een rol in een pastorale. In The Need of Being Versed in Country Things beschrijft hij een afgebrande boerderij, waar vogels door de kapotte ruiten in- en uitvliegen:

Their murmur was more like the sigh we sigh
From too much dwelling on what has been.

Maar, zonder dit treurige beeld uit te wissen, brengt hij aan het slot de correctie aan:

For them their was really nothing sad.
But though they rejoiced in the nest they kept,
One had to be versed in country things
Not to believe the phoebes wept.

Het bekende gedicht Birches bijvoorbeeld heeft het meeslepende van iemand die goed over zijn vak kan vertellen. Frost beschrijft een spel dat hij als jongen vaak speelde, en wij hollanders tot onze spijt nooit. Je klimt in een jonge berk die je eigenlijk net niet houden kan, voorzichtig zoals je een glas tot boven de rand volgiet, en springt dan naar beneden, waarbij je er voor zorgt dat je het topje van de boom in je handen houdt. Als het goed gespeeld wordt, breekt er niets. Het gedicht bevat verder een lange, minutieuze, boeiende uitweiding over het effect van ijsstormen op berken, en een toepassing op het leven in het algemeen, die voor mij lijdt aan het euvel van te grote nadrukkelijkheid:

I'd like to get away from earth awhile
And then come back to it and begin over.

Dat gaat even zo door, maar Frost herstelt zich in de laconieke slotregel:

One could do worse than be a swinger of birches.

Achter zo'n regel kun je, terecht, van alles zoeken, terwijl je weet dat de regel zelf je er om uitlacht.

Het beeld van robuuste evenwichtigheid dat Frost van zichzelf geeft in gedichten als Birches is in twijfel getrokken door een aantal critici, die er een masker in zien van de echte Frost. Onder het gemeenzaam babbelend oppervlak herkennen ze een vrij moeilijke dichter van de donkere kanten van het leven. Ik geloof niet dat de ‘donkere’ Frost echter of dieper is dan de ‘lichte’; het is wonderlijk dat die twee kanten van zijn poëtische persoonlijkheid gelijkwaardig naast elkaar kunnen bestaan, maar toch is dat zo, het is karakteristiek voor zijn dichterschap. In gedichten die gaan over de liefde, of over de dood wordt de breedsprakige Frost vaak bevangen door een grote terughoudendheid. Out, out- heet een gedicht over een ongeluk met dodelijke afloop, en het duurt even voor je het citaat uit Macbeth herkent. Gedichten als The Subverted Flower en The Death of the Hired Man gaan over de liefde, maar indirect en door middel van suggestie. Soms zijn zijn hints zo bedekt dat niet te zeggen valt waarover hij het heeft: het enige wat dan duidelijk is, is dat hij iets heeft aangeboord dat in het gedicht en in de

[p. 33]

lezer een onweerstaanbare onderstroom van melancholie opwekt. Het sublieme gedicht Stopping by Woods on a Snowy Evening geeft hiervan een goed voorbeeld.

Whose woods these are I think I know.
His house is in the village though;
He will not see me stopping here
To watch his woods fill up with snow.

My little horse must think it queer
To stop without a farmhouse near
Between the woods and frozen lake
The darkest evening of the year.

He gives his harness bells a shake
To ask if there is some mistake.
The only other sound's the sweep
Of easy wind and downy flake.

The woods are lovely, dark and deep,
But I have promises to keep,
And miles to go before I sleep,
And miles to go before I sleep.

De verdubbeling van de laatste regel geeft een vreemde dieptewerking; iedereen wordt daardoor getroffen, maar op sterk uiteenlopende manieren. Ikzelf herkende het gedicht, met een schok, als een uiting van doodsverlangen, en zo zijn er meer. Anderen lezen er door een minieme klemtoonverschuiving iets heel anders in, soms bijna het tegengestelde. Adlai Stevenson heeft de laatste vier regels eens geciteerd als een motto voor de geest waarin de Amerikaanse natie de toekomst tegemoet diende te treden. Ondanks de zuiverheid en de diepgang van gedichten als dit en sommige over de liefde, lijkt het niet juist Frost te willen zien als iemand die raadselachtige gebieden van de menselijke geest beter in kaart heeft gebracht. Andere dichters, minder groot misschien dan hij, hebben wat dat betreft meer gedaan.

De grootheid van Frost in zijn beste gedichten ligt, geloof ik, in de perfecte balans tussen de zeer verschillende aspecten van zijn persoonlijkheid. Het geheim daarvan is zijn bijna absoluut gevoel voor humor, en voor de ernst van humor. Terloops, laconiek, hartverscheurend zijn vaak zijn slotregels, soms hele gedichten. Zijn humor houdt de gewichtigste dingen in een labiel evenwicht tussen lachen en huilen.

Ik deed een verrassende ontdekking toen ik naar een Nederlandse parallel voor Frost zocht. Geen Poot, geen Staring, maar een... Wie heeft onder de Nederlandse dichters zo'n passie voor het simpele, directe woord, zo'n haarscherp gevoel voor de ernst van grappen? Jan Hanlo. De vergelijking klopt in onverwachte détails: Oote Boe is in de Kamer geweest, en daarmee is Hanlo een van de weinige dichters die de aandacht heeft van ónze politici.