Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 11]

Socialistische volmaaktheid en haar relativering
A.F. Luyendijk

De Nederlanders hebben een moeilijk en druk bestaan deze winter: stevige kou, onbegaanbare wegen, geïsoleerde dorpen, slecht drinkwater, De Gaulle en de zware Elfstedentocht. En er wordt ook nog politiek bedreven. Daar zijn ten slotte verkiezingen in mei, de partijen willen stemmen winnen en het concrete doel in alle politiek, een machtspositie innemen. Nu is het zo - helaas voor de politieke groepen, gelukkig voor de burgers - dat in ons land geen absolute machtspositie voor één enkele politieke partij mogelijk zal zijn. Het blijft altijd bij wat stemmenwinst hier, wat stemmenverlies daar, de kans op een ‘landslide’ is in onze constellatie nihil. Abstractelingen in de politiek betreuren dat, omdat zij van de wetenschappelijke juistheid van hun theorieën zo overtuigd zijn, dat zij elke weerlegging door verkiezingsuitslagen als iets doms, onverantwoordelijks, rellerigs e.t.q. beschouwen. Steeds weer zijn zij teleurgesteld door de verkiezingsuitslagen en schudden zij miskend het vermoeide hoofd.

Suurhoff, de voorzitter van de Partij van de Arbeid, geeft zich niet uit voor denker. Hij is nooit een briljant politicus geweest, maar een ijverige vakverenigingsman, en hij was een minister, die zijn werk degelijk, met kennis van zaken verrichtte. Sinds hij dat ministerschap kwijtraakte, is hij als politieke figuur op de achtergrond geraakt. Als Kamerlid is hij nogal tegengevallen, ondanks zijn luidruchtige activiteit tegen de loonpolitiek van het niet-socialistische kabinet. Zijn successen waren niet daverend, omdat Roolvink slimmer en harder was dan hij. Zijn populariteit in de P.v.d.A. was in 1959 zo gering, dat hij niet genoeg stemmen wist te halen om in het partijbestuur te worden gekozen. In 1961 werd hij (volgens de regels van de zonderlinge interne partijdemocratie) zonder meer voorzitter.

Suurhoff heeft op het congres van de Partij van de Arbeid een openingsrede gehouden, waarover ik (en trouwens ook leden van de P.v.d.A.) versteld hebben gestaan. Het was de zoveelste lange en zure litanie tegen het kabinet-De Quay, stikvol rancune en van een miserabel taalgebruik. Ik heb nooit een liefde voor het kabinet-De Quay gekoesterd, maar het is volslagen belachelijk om te suggereren, dat er niets, helemaal niets heeft gedeugd in ons land, sedert de socialisten uit de regering zijn gegaan en dat de P.v.d.A. het beleid zal moeten ‘ombuigen’, een beeldspraak die zo versleten is, dat niemand er meer in gelooft.

‘Ombuigen’ is in de Nederlandse politiek een voos begrip. Als je hier iets wilt ombuigen, moet je een veilige absolute meerderheid hebben. Is het een feit, dat je die meerderheid nooit zal krijgen, dan moet je tegenover de partijgenoten en de kiezers de reële mogelijkheden voor ogen houden, die in Nederland altijd neerkomen op een compromis met de K.V.P. en een van de twee protestants-christelijke partijen. Bovendien speelt een partijvoorzitter met zulke verhalen zijn tegenstanders politieke troeven in handen. Het is al naar voren gekomen: als er ooit reden tot kritiek op een kabinet is geweest, was die er in 1956 op het kabinet-Drees, toen na de overwinning van de socialisten zich een overbesteding openbaarde, waarvoor een regering - met Suurhoff-als-minister en een socialistische minister van financiën - mede de verantwoordelijkheid droegen. In alle oprechtheid had men toen, vòòr de verkiezingen, van ‘ombuigen’ moeten spreken.

Elke zittingsperiode van het parlement te beschouwen als een geïsoleerde periode zonder causaal verband met de vorige is een simplisme, dat de oppositie van de socialisten tamelijk steriel heeft gemaakt. De Partij van de Arbeid moet voorzichtig zijn, een nieuwe periode van oppositie zou erg schadelijk voor haar kunnen worden. Hun

[p. 12]

nieuwe fractie zal lang niet de kwaliteit bezitten van de oude - de andere partijen zullen lering uit hun fouten trekken. Bescheidenheid of althans een zekere relativering van de eigen volmaaktheid zou de grondslag van de socialistische tactiek moeten zijn. De redevoering van Suurhoff, die saai werd voorgelezen, heeft weinig indruk gemaakt.

Ik kan mij niet voorstellen, dat de academische specialisten van de P.v.d.A. geestdriftig zijn geweest over dit gezwets, terwijl de afgevaardigden (in het algemeen niet zo jeugdig meer) moeite hadden om hun geeuwen te camoufleren.

Vondeling, evenals Suurhoff oud-minister, heeft meer succes gehad in de politiek. Door zijn grotere kennis, bezonkenheid en tact is hij ongeschonden gebleven in de oppositie. Als nieuwe fractievoorzitter met een klein jaar ervaring zal hij de meest geschikte man zijn om de P.v.d.A. weer in de regering te brengen; dat is ook de wens van de meerderheid van de partij. Vondeling zelf sprak in zijn congresrede weliswaar over de mogelijkheid, dat de P.v.d.A. opnieuw in de oppositie zou komen, maar daar geloof ik niet in. Nog eens vier jaar ploeteren en gefrustreerd worden door een volslagen kritiekloze Kamermeerderheid, zou dodelijk kunnen zijn voor de socialisten. Zij zijn geen rebellen meer zoals vroeger, zij voelen zich bestuurders, zij willen de overheid zijn.

Vondeling sprak over een kabinet met bestuurskracht; een kabinet, dat op een voldoende brede en degelijke meerderheid in de Kamer kan rekenen voor de uitvoering van de hoofdzaken van zijn duidelijk vooruitstrevende programma, met de uitvoering waarvan ernst en spoed wordt gemaakt; een kabinet, dat ervoor zorgt dat de parlementaire controle effectief kan worden uitgeoefend en dat zich krachtig inspant voor versterking van de bovennationale Europese politieke lichamen en van de macht van de de Europese parlementen in het bijzonder; een kabinet dat zich met spoed zal zetten aan de ontwikkeling van een langetermijn-politiek die de ogen van ons volk hoopvol op de toekomst doet richten; kortom, ‘een regering waar pit en lijn in zit en die ons volk het vertrouwen geeft dat door haar alles wordt gedaan wat nodig is om de wereld voor onze kinderen beter te maken dan zij nu is’.

Dat klinkt formidabel op een partijcongres, vooral wanneer het wordt gevolgd door ‘Voorwaarts dus en niet vergeten De Solidariteit’, maar het is een utopie. Zoiets zou de Partij van de Arbeid in haar eentje nooit kunnen bereiken, laat staan dus samen met de moeizame K.V.P. (die waarschijnlijk toch als sterkste uit de verkiezingen komt), en C.H.U. en/of A.R.P., die door de K.V.P. niet in de steeek zullen worden gelaten. Denkt de heer Vondeling werkelijk, dat alleen door het elimineren van de V.V.D. de schone weg naar de toekomst open ligt? Of denkt hij, dat het electoraat in mei zo tabak heeft van het kabinet-De Quay, dat het de Partij van de Arbeid een grandioze overwinning zal bezorgen op de K.V.P.? Wat bedoelt hij met ‘pit en lijn’, deze vreemde beeldspraak? Een equipe van geniale ministers, die in samenwerking met een geniaal parlement onze maatschappij voor de ondergang zal redden? Mooi, heel mooi, maar ook hier een volslagen gebrek aan relativering.

De gedetailleerde kritiek van Vondeling op het kabinet-De Quay was heel wat zakelijker dan het emotionele gepraat van Suurhoff. Zijn opsomming van de geweldige achterstand op het gebied van de wetgeving, die nooit weg te werken is vòòr de verkiezingen, was een duidelijk staal van de vreemde werkwijze van dit kabinet (hoewel men ook zou moeten weten, welk aandeel de Kamer in deze vertraging heeft gehad). Zijn kritiek op de waanzinnige stijging van de grondprijzen, inderdaad een stuk wanbeleid van deze regering, was concreet en een actieve consumentenpolitiek is een zakelijk punt, dat de kiezers aanspreekt. Het gekift met Zijlstra over de ‘belastingverlaging’ blijft actueel, omdat de minister er intussen in de Eerste Kamer ook weer op gereageerd heeft. Vondeling zei, dat de P.v.d.A. belastingverlaging geen ‘vies woord’ vindt. Een ‘net woord’ vindt zij het krachtens haar beginselen ook niet. De viesheid of netheid van een verlaging van inkomsten- en loonbelasting is van geen betekenis. Het gaat er alleen maar om, of zo een belastingverlaging mogelijk is.

Dat Zijlstra duidelijk en herhaaldelijk zegt: ‘een structurele belastingverlaging is in de toekomst mogelijk, als mijn opvolger hetzelfde beleid voert als ik’, is politiek heel gezond. Een opvolger hoeft het niet te doen, slechts de Kamer zal hem ertoe kunnen dwingen en dan nog zal men de electorale vraag naar overheidsuitgaven moeten bedwingen. Het zou een voorbeeldige volksvertegenwoordiging zijn, die dat evenwicht kon opbrengen. In Onderwijs en Defensie (Visser heeft dat al aangekondigd) zal steeds meer geld moeten worden gestoken, dat staat vast. Op andere gebieden zullen de partijen een keus moeten maken, waarvoor zij de verantwoordelijkheid zullen dragen.

[p. 13]

Zijlstra heeft gelijk, wanneer hij zo een politieke keus als een sanerend element in de politiek beschouwt.

De derde socialistische official was Ruygers, het katholieke paradepaard, die in een lange en fatsoenlijke preek het meerderheidsstandpunt verkondigde tegen de eenzijdige ontwapening. Na het jarenlange commissiewerk waren de scherpste kanten van dit conflict afgeslepen. Noch Ruygers, noch zijn tegenstander Koopman, die ook een redevoering mocht houden, zochten ruzie. Er was een lange reeks van vijfminutenspeechjes van voornamelijk jongere mensen, die behoorlijk radicaal en intelligent vòòr de eenzijdige ontwapening pleitten, zeker niet op lager niveau dan dr. Patijn, in wie ik altijd moeilijk een socialistisch politicus kan zien. Hij is en blijft de deftige, uiterst bekwame en betrouwbare hoofdambtenaar, die juist daarom voor alle partijen aanvaardbaar zal zijn als minister van buitenlandse zaken. Een al te gevaarlijke vooruitstrevendheid is van hem niet te verwachten.

Het grote aantal stemmen dat tegen het belangrijkste punt van de resolutie (ongeveer 12½ procent van het totaal) was nogal teleurstellend voor de bazen. Wat hadden zij anders verwacht in een partij, die vroeger principieel antimilitaristisch was? Gelukkig voor hen was de einstemming heel wat gunstiger. Toch zal de aantrekkingskracht van de P.S.P. sterk blijven en nog sterker worden. Zo een redelijke, maar tè genuanceerde resolutie zegt de overtuigde ontwapenaars helemaal niets. Zij willen haring of kuit.

Er zat weinig elan in dat partijcongres. Socialistenleiders lachen superieur om dat ‘elan’. Het is uit de oude tijd, toen je een kapitalist nog met een roofdierengezicht en met hoge hoed en dikke sigaar kon uitbeelden. Je zou het nog kunnen doen, maar dan zouden de ‘fatsoenlijke’ lieden de partij de rug toekeren. Maar dat elan bedoel ik niet. Wanneer een congres echter verzandt in een serie van voorgelezen redevoeringen en als een troep zetbaasjes in toom wordt gehouden door een humorloze en zure voorzitter (Vermeer en Vorrink hadden veel meer contact met hun partijleden), vraagt men zich af, waar de grote stemmenwinst ooit vandaan gehaald moet worden. Uit een tirade over de watervervuiling, uit het slechte drinkwater, uit een verhaaltje over de bevolkingsproblemen zonder dat men het enige behoorlijke middel durft aan te bevelen, omdat men de christelijken in het harnas zou jagen?

Ondanks de oppositie is de Partij van de Arbeid steeds meer een gedegen middenpartij aan het worden, die zich steeds zal moeten schikken in het compromis met anderen. Wat trouwens het lot van alle socialistische partijen in het Westen is en was (Republiek van Weimar), sedert hun leer geen mythe meer is. Door hun zakelijke deskundigheid zullen socialisten in hogere en lagere bestuursorganen veel nuttig werk kunnen verrichten. En dat is heel wat.

Zolang het Nederlandse kiezerscorps niet naar kaderscholen kan worden gestuurd, zullen de socialisten precies zo moeten schipperen als de andere politieke partijen. Er is niets aan te doen.