Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 1]

Hollands maandblad tijdschrift voor literatuur en politiek vierde jaargang · nummer 187 · februari 1963

De besmettelijke conceptie

Nog kort geleden beschouwden de meeste niet-Fransen De Gaulle als een imposant anachronisme, een lastig heer met grootheidswaan, met ideeën over Franse en Europese machtspolitiek die niet bij de naoorlogse verhoudingen en opvattingen pasten. Nu is dat anders. De Gaulle is erin geslaagd Engeland buiten de drie gemeenschappen te houden en het verzet van vier E.E.G.-landen tegen een politieke unie buiten de E.E.G. te overwinnen door het te negeren. Zijn doel, een politieke, militaire, economische en culturele alliantie met West-Duitsland, gericht tegen Engeland, Amerika en de Navo, heeft hij bereikt. Toen Adenauer zich een jaar geleden liet ontvallen, dat Frankrijk en Duitsland maar samen een politieke unie moesten vormen als de anderen niet wilden meedoen, kwam er veel boosheid los, ook in West-Duitsland. Sindsdien is er over die politieke samenwerking niet zoveel meer bekendgemaakt. Alle aandacht leek geconcentreerd op de onderhandelingen met Engeland. Maar nu is er het fait accompli: Engeland buitengesloten, de politieke unie tussen Frankrijk en West-Duitsland voor elkaar, de E.E.G. gereduceerd tot instrument van de twee grote, waarin de vier kleinere vrijuit mogen klagen, sputteren en van vergaderingen wegblijven, maar meer ook niet.

Het gevaarlijke is dat de conceptie van De Gaulle, na het succes in de eerste ronde van haar verwerkelijking, besmettelijk blijkt te werken. Dat geldt zowel voor zijn doel als voor zijn methoden. In steeds meer commentaren, bij ons bijvoorbeeld in de Haagse Post en in Elsevier, klinkt bewondering door voor de grote man die zo precies lijkt te weten wat hij wil, die alle anderen met één persconferentie naar zijn hand zet. Hij heeft een alternatief te bieden voor het moeizame, onspectaculaire geintegreer en samengewerk, dat alleen bestaan kan bij de gratie van per definitie onpopulaire concessies en compromissen. Velen die zich met tegenzin en toenemende onverschilligheid hadden neergelegd bij het idee dat de

periode van Europese suprematie en van Frans, Duits en Engels nationalisme voorbij was, krijgen nieuwe hoop. Zij beginnen weer vrolijk en ongeremd te denken - en van die gedachte uit te handelen - dat de doelstelling van de Verenigde Naties, het afstand doen van stukken souvereiniteit, de welvaart voor iedereen, het verzet tegen dictatuur, de hulp aan minder ontwikkelde gebieden, de halfzachte onzin is waarvoor zij het in hun hart altijd hebben gehouden.

Allerlei schadelijke ambities en ressentimenten bij het grote publiek van krantenlezers en televisiekijkers en bij het kleine publiek van machthebbers krijgen door het optreden van De Gaulle, en vooral door het succes daarvan, ruimer baan. De Gaulle heeft de stop van de fles gehaald. Ook als hij morgen zou verdwijnen is er alle kans dat zijn slechte voorbeeld slecht doet volgen, want hij heeft bewezen dat men met anti-amerikanisme, Europaverheerlijking, halsstarrigheid en dictatoriale manieren een eind kan komen. Hij heeft getoond dat het decreet effectiever kan zijn dan het overleg.

Al degenen die een hekel hebben aan de Amerikanen - en dat zijn er nogal wat, niet alleen in Frankrijk, maar ook in Duitsland en Nederland - voelen zich alleen al om die reden solidair met De Gaulle. Omgekeerd past de Franse vijandigheid tegen de Angelsaksische landen ook uitstekend in de kraam van alle isolationistische gestemde Amerikanen die allang vinden dat het nu maar eens uit moet zijn met de Amerikaanse wapens, troepen en dollars voor dat onbetrouwbare Europa. Ook de Engelse nationalisten, die voor Engeland nog een zelfde soort fraaie toekomst in het hoofd hebben als De Gaulle voor Frankrijk, reageren op de mislukking van het E.E.G.-overleg en de vergroting van de afstand tussen Engeland en continentaal Europa met hallelujah-geroep. Zij zijn wel boos over de vernedering - die nog geaccentueerd werd door het zielige bezoek van Macmillan en Heath aan het relatief machteloze Italië en aan de absoluut katholieke paus (‘het gesprek werd in het Frans gevoerd’) - maar juist die ergernis stijft hen in de overtuiging dat Engeland zich door niemand, waar ook ter wereld, de wet moet laten voorschrijven. Veel Duitsers lopen gehoorzaam in het spoor van de onwankelbare generaal, omdat zij in zijn idealen de oude van henzelf herkennen en omdat zij niet zonder reden erop speculeren dat een volgende onwankelbare sterke man wel weer eens een Duitser zou kunnen zijn.

Bovendien is een groot deel van het klein-Europese bedrijfsleven nogal opgelucht

[p. 3]

over de mislukking van de onderhandelingen in Brussel, omdat zij niet zoveel heil zagen in het zonder restricties toelaten van Engeland tot hun knusse gemeenschappelijke markt, en dan later natuurlijk van de Scandinaviërs en wie weet wat voor concurrenten nog meer. Die opluchting tekent overigens ook de protectionistische, blokvormende richting die de E.E.G. de laatste tijd steeds meer leek op te gaan.

Verder spreekt De Gaulle's politiek veel mensen aan die lijden aan koude-oorlogsmoeheid. Zij verwachten heil van het gelijktijdig terugtrekken van Amerikaanse troepen uit Westeuropa en Russische troepen uit het niet-Russische Oosteuropa, bezegeld in vriendschaps- en nonagressiepacten. Zij stellen zich voor dat dan de tijd aanbreekt van het rustig coëxisteren, handel drijven, en uitgroeien tot het ouderwetse ideaal van de onoverwinnelijke Europese eenheid van Oeral tot Brest, waar op den duur zowel Amerika als China zich naar zouden hebben te richten. Een dergelijk beeld heeft De Gaulle waarschijnlijk ook voor ogen, maar wie dacht dat deze Europese pacificatie binnen afzienbare tijd tot vermindering van bewapening en oorlogsrisico's leidt, zal zich wel vergissen. Het is best mogelijk dat de volgende spectaculaire maatregel van De Gaulle, met West-Duitsland in zijn zog, zal bestaan uit het aankondigen van een flinke verhoging van de defensie-uitgaven in Europa, maar dan niet ten behoeve van de Navo, maar voor de versterking van de nationale, nauw samenwerkende Franse en Duitse legers. Hij zou daarmee het Amerikaanse Congres een plezier doen, een wapen te meer in handen hebben om de Amerikanen Europa uit te werken en Engeland te kleineren, en bovendien bij zijn onderhandelingen met de Russen sterker staan. Hij zou ook de kans, dat op een slechte dag zijn manoeuvres ter meerdere glorie van Frankrijk mislopen, en de bom barst, nog groter maken.

Het is een mooie tijd voor speculaties. Ook dat heeft bezwaren. De Gaulle's plannen hebben de aantrekkingskracht van het nieuwe: zij openen allerlei nog niet eerder onderzochte perspectieven. Dat prikkelt de verbeelding van diplomaten, commentaarschrijvers en van de mensen in straten, café's en huiskamers. De oude politiek, gericht op een open EEG en op het cultiveren van de verbondenheid met Amerika, wordt nu uitzichtloos genoemd, ook door mensen die zich nog niet geheel aan De Gaulle en Frankrijk gewonnen willen geven. Zij zeggen: ‘De Gaulle heeft tenminste een alternatief te bieden, een nieuwe Europese visie, een grootse conceptie.’ Zij vergeten, dat er helemaal geen behoefte is aan nieuwe plannen. Het gaat er nu juist om een andere grote conceptie, tegen alle praktische bezwaren en nationale wensen in en ondanks de, al dan niet schijnbare, vermindering van de Russische dreiging, te realiseren, en niet om een nieuwe, gebaseerd op het oude nationalisme, te bedenken.

De Gaulle's ideeën zijn niet alleen aantrekkelijk omdat zij nieuw lijken en appelleren aan wrok en trots, maar ook omdat iedereen erover kan oordelen zonder hinder te ondervinden van zijn gebrek aan kennis van zaken. Tegenover het werk van de Europese gemeenschappen en tegenover de Brusselse onderhandelingen met Engeland heeft de publieke opinie betrekkelijk lauw gestaan. Dat was te begrijpen: de Europese verdragen van Rome en Parijs zijn geen open boeken; structuur en werkwijze van de gemeenschapsorganen zijn ingewikkeld; de maatregelen en besprekingen gaan over onderwerpen die de fantasie van de doorsnee-burger niet in beweging zetten. Ook niet de fantasie van De Gaulle. Maar bij het soort grote politieke lijnen dat De Gaulle door het hoofd speelt is dat anders. Die zijn groots en meeslepend, en daarover kan iedereen meemijmeren en meeschreeuwen. Schreeuwen meestal pas als er ruzie van komt, of als men een grote menigte moet toespreken. Dat laatste kan nu per televisie (die, zoals bij McCarthy, ook een averechts effect kan hebben). Het lawaai van de ruzie zal waarschijnlijk de komende tijd eerder harder dan zachter worden. Succesvol nationalisme moedigt andermans nationalisme aan. Ook als het zou lukken De Gaulle toch nog te passeren of in een andere richting te dwingen, is het de vraag of het mogelijk zal zijn de besmetting die hij verspreid heeft zonder ongelukken kwijt te raken.

K.L. Poll