Hollands Weekblad. Jaargang 4

Olga Wilson in Amerika
K.L. Poll

Olga Wilson is een Russische, getrouwd met een Amerikaan. Zij wonen met hun dochter van veertien in een voorstad van Chicago. Zij zijn uitzonderingen in hun laan met bomen en voortuinen, Kennedyspeldjesdragers in Nixonland. Een paar jaar geleden zaten zij nog in het centrum van de stad, dicht bij de universiteit waar man zowel als vrouw werken. In hun wijk vestigden zich steeds meer negers. ‘Dat was geen reden om weg te gaan’, zei Olga Wilson, toen ik op een warme middag begin mei in zwembroek bij haar in de achtertuin zat, met de opdracht te lezen en tevreden te zijn, terwijl zij, in shorts, bezig was met wieden en harken, telkens onderbrekend om een verhaal te vertellen, gewoon vlakbij of van een paar meter afstand: druk, dik, lelijk, aandoenlijk, fel en somber. ‘Wij zijn liberals en wij zijn tegen discriminatie en apartheid. Maar er kwam een tijd waarin mijn dochter, die toen een jaar of negen was, ons iedere ochtend voor ze naar school ging om wat geld vroeg. Na een paar weken informeerden wij wat zij daarmee deed. Zij begon te huilen. Het bleek dat zij nog maar het enige blanke meisje was in haar klas, en dat de negerkinderen haar daarom pestten. Maar als zij 's ochtends tien cent gaf, was de afspraak, zouden de klasgenoten haar die dag met rust laten. Wij zijn toen verhuisd, omdat wij vonden dat het kind geen dupe mocht worden van onze principes’. Na een paar minuten hield zij weer op met onkruid uittrekken en zei: ‘Maar ik ben bang dat zij hier ook niet gelukkig is. Zij kan het niet vinden met het soort kinderen dat hier woont. En toch is zij niet lelijk, of dom, of saai. Soms lijkt zij kinderlijker dan de jongens en meisjes met wie zij speelt en naar dansles gaat, een ander moment weer veel volwassener. Het zal ook wel aan ons liggen, aan mij dan vooral, aan mijn aard en mijn Russische herkomst. Ik heb in de 32 jaar, dat ik hier nu ben nog altijd niet geleerd mij thuis te voelen in Amerika, verbonden met de mensen die er wonen’.

Zij onderwijst Russische literatuurgeschiedenis. ‘De meeste Ruslandkenners kijken op mij neer, omdat ik in al die 32 jaar nooit meer in de Sovjet-Unie ben teruggeweest. Zij vinden dat ik daarom niet kan beoordelen wat er zich daar afspeelt. Maar om het leven in een land te begrijpen, en daarmee ook de literatuur die er gemaakt wordt, is lezen, goed aandachtig lezen, meer waard dan een rondreis van een paar maanden. Misschien komt het omdat ik te emotioneel ben, maar ik geloof niet in de sociologie als wetenschap. Begrip krijgen van mensen, van een samenleving, zelfs van wat er in de politiek gebeurt, is niet een zaak van weten, van kennis, maar van speculatie, subjectiviteit, fantasie, het zelf vinden van nieuwe verbanden. Vlak na de oorlog had ik een ondergeschikt baantje als Rusland-ex-

[p. 46]

pert bij het Pentagon. Ik heb toen eens een memorandum geschreven over het aantal Russische soldaten dat gedemobiliseerd zou worden. Mijn voornaamste materiaal waren de gedichten die in die maanden in de Sovjet-Unie verschenen. Een jaar later werd ik bij een of andere hoge functionaris geroepen. Hij wilde weten wie de insider was die het aantal gedemobiliseerden beter voorspeld bleek te hebben dan alle anderen.’

Zij ging weer door. Ik las ‘The examination’, een gedicht van W. Benson, die ook in de buurt van Chicago woont. Dat was het vers waarover Benson de vorige dag verteld had. Hij had het gemaakt en voorgedragen voor de laatste jaarvergadering van het academische elite-gezelschap Phi Bêta Kappa. Het is een gruwelijke parodie op het universitaire bedrijf van professoren, studenten en examens, over een grote vogel uit de Indische mythologie die op de operatietafel wordt gelegd. De laatste regels zijn:

Another chops pinions out of the scarlet wings.

It's hoped that with disuse he will forget the sky

Or, at least, in time, learn, among other things,

To fly no higher than his superiors fly.

Well; that's a beginning. The next time, they can split

His tongue and teach him to talk correctly, can give

Him memory of fine books and choose clothing fit

For the integrated area where he'll live.

Their candidate may live to give them thanks one day.

He will recover and may hope for such success

He shall return to join their ranks. Bowing away,

They nod, whispering: ‘One of ours; one of ours. Yes. Yes.’

‘Ik was eerst bang, zei Benson, dat de professoren en studenten in de zaal het niet zouden begrijpen. Maar dat was niet nodig geweest. De spreker na mij was een sociale psycholoog die een verhandeling hield over het Eichmann-proces. Hij had natuurlijk steeds aan zijn lezing zitten denken toen ik bezig was en hij begon met “I regret that I must take you out of this beautiful world of poetry”. Toen brak de spanning in lachen. Zelfs als ik hem zou hebben betaald, had hij niets beters kunnen zeggen’.

Even later wees hij op de maan die over Chicago scheen. ‘Dat doet mij denken aan de man die de maan belangrijker vond dan de zon. De zon schijnt alleen overdag, als het toch al licht is; maar de maan schijnt in het duister en is a real help’.

Olga Wilson praatte over het wonder in de Russische poëzie in 1956; na Stalins dood kwamen ineens een paar prachtige gedichten te voorschijn. Zij kreeg tranen in haar ogen toen zij vaststelde dat dat nieuwe begin maar kort geduurd had. ‘De Russische dichters blijken zichzelf, na 1956, alleen maar te kunnen herhalen, en daarmee te parodiëren. Na de grandioze stilte van de grootsten die niets publiceerden de laatste jaren voor Stalins dood, na Pasternak, die op een vraag waarom hij geen gedichten meer schreef, antwoordde: “Mayakofski maakte een eind aan zijn leven; ik maak vertalingen”, na die pauze hoopte ik op een herleving. Maar de nieuwe dichters weten niet wat zij met hun vrijheid moeten doen. Twee maanden geleden hebben wij hier een seminar gehouden, waarbij de centrale vraag was: is een maatschappij met grote beperkingen van de individuele vrijheid meer of minder geschikt als klimaat voor goede literatuur dan een vrije samenleving. Dat is het dilemma: Dostojefski is niet denkbaar in het Zweden of Zwitserland van nu.

‘“Dokter Zhivago” was een politiek boek, niet omdat het in de eerste plaats bedoeld zou zijn als een protest tegen het regime, maar omdat het laat zien wat de politieke omstandigheden in een man als Pasternak, met een verbeelding als de zijne, teweeg brengen. Stel daar tegenover de situatie hier in Amerika: de verzameling “poets in residence” bij de universiteiten, concurrerend met elkaar. Zij verdienen veel, om een nieuw huis te betalen of hun psycho-analyst, door tournees met voordrachten van eigen of andermans gedichten, een gewoonte die hier na Dylan Thomas in de mode gekomen is, en verder door cursussen in compositie, in “creative writing” of gewoon in moderne poëzie. Dat geeft voldoening, zoals aan Benson die geniet van het begerige enthousiasme dat althans bij de studenten hier bestaat. Maar wat kunnen zij als dichters beginnen, in een land waar alles bourgeois ge-

[p. 47]

worden is, waar rechts en links begrensd worden door Birch Society en communisme. Zij kunnen zich alleen maar terugtrekken op hun eigen navel. Dat doet ook Benson, die wij goed kennen en die een paar mooie gedichten gemaakt heeft. De critici zeggen: hij is een van de besten in deze periode, hij dicht over zich zelf, en wij allen herkennen onszelf in hem. Maar laatst kreeg ik een parodie op de gedichten van Benson toegestuurd, van een andere vriend die ook dichter is, prachtig van gelijkenis en giftig van bedoeling. Toen ik het las had ik het gevoel of ik een slang aanraakte. Hij neemt Benson zijn exhibitionisme kwalijk, zijn dichten over eigen ongelukkigheid, over eigen vrouw en kind. Beiden zijn voorbeelden van dichters die zichzelf en hun vrijheid niet aankunnen; de een tracht zich te redden door zelfvertoning, de ander probeert klassiek, onpersoonlijk te schrijven, omdat hij zich schaamt voor het onverhuld etaleren van eigen emoties en ondervindingen; maar bij hem heeft dat geleid tot zelfdestructie, tot het gekkenhuis.’

Benson had de avond tevoren wat over zijn leven als kind verteld, hoe hij zich gevoeld had als een vlieg die zich op een vliegenklever probeert te bewegen, waarbij hij met een aanstekelijke lach zei: dat is een mooi beeld, dat moet ik onthouden, iets voor een gedicht.

Om half zes begonnen de honden te blaffen. Ook het geluid van automotoren en portieren gaf aan dat de bazen thuis kwamen. Wij gingen naar binnen. Olga Wilson liep naar boven om zich te verkleden. Zij had gezegd, dat ik, nog in zwembroek, maar achter haar bureau moest gaan zitten. Na tien minuten ging de telefoon. Ik vroeg mij af of ik zou aannemen. Toen ik opstond zag ik opeens, in dezelfde kamer, de dochter lui en roerloos op een bank liggen. Zij had een mooie neus, lelijke tanden en grappige, schichtige ogen.

's Avonds werden er grammofoonplaten gedraaid, met grappenzeggers en liedjeszangers, zoals Mort Sahl, Bob Newhart, Theo Bickel. Ik kon er maar weinig van verstaan. Olga Wilson vertelde ook verhalen over haar bezoeken, een paar jaar geleden, aan Italië en Nederland, over het contrast tussen de Italiaanse arme familie in Florence en de droge miss De Vries in de Amsterdamse Holbeinstraat met wie zij maanden samenwoonden, en die hen steeds weer verzekerde dat haar baan - juridisch adviseur - niet hetzelfde was als het Engelse ‘attorney’. Bij het afscheid, snikkend en omhelzend, hadden de Italianen de dochter van de Wilsons



van hun kleine bezit een mooi paar schoenen gegeven, omdat zij pijn had aan haar voet. Miss de Vries was op de dag van het vertrek binnengekomen, om negen uur 's ochtends; zij had alleen haar hand uitgestoken en met houten stem gezegd: goodbye Mrs Wilson, goodbye Mr Wilson. Olga Wilson vertelde het met tranen van het lachen, op de grond liggend, met beide armen op de rand van een stoel en het hoofd daartussen. De dochter dronk veel wijn bij het eten, at de meeste van de Droste-flikken op die ik had meegebracht, en nam 's avonds crème de menthe. Soms onderbrak zij haar moeder op een aardige manier als die onbeheerst in haar emoties werd of verward in haar verhalen. Er waren nog twee andere mensen, een jong echtpaar.

Omstreeks twaalf uur kwam Mr Wilson thuis. Hij is een socioloog, bezig met een onderzoek naar de relatie tussen kranzinnigheid en sociaal milieu. Hij is ook een verwoed amateur-toneelspeler; die avond was er een repetitie geweest. Na een kwartier, waarin hij voor ieder whisky had geschonken in grote Florentijnse glazen, vertrok hij naar bed.

Olga Wilson zei dat het onzin was om met de langzame bus nog terug te gaan naar het hotel in Chicago; ik kon best blijven slapen. Het logeerbed bleek op de kamer van de dochter te staan. Die was een paar uur tevoren naar boven vertrokken; zij werd slapend door haar moeder overgedragen naar de slaapkamer van de ouders.

Mijn bed had lichtgroene lakens. Op de boekenplank stonden gedichtenbundels en een boek over vijftig jaar moderne kunst. Verder waren er veel poppen en poppetjes: mooi houtsnijwerk dat bij wijze van versiering en herinnering tegen de muur stond opgesteld. Op tafel lag een kladschrift met Franse thema's.

De volgende ochtend, terug in het hotel, had ik er spijt van dat ik bij het weggaan tegen de dochter, die een eindje verderop speelde, alleen maar had gezwaaid, in plaats van haar tenminste een hand te geven.