Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 14]

Hollands kwartier
N. Scheepmaker

Gouaches moeten nog steeds achter glas. Hoewel, men zegt dat Bram van Velde ze tegenwoordig open en bloot ophangt. De wanden zouden het glas niet meer kunnen torsen. Van Velde kan het zich nu veroorloven gigantische gouaches te maken. Hij is de broer van Geer en Jacoba, en de beroemdste van de drie. Toen hij nog bij Galerie Maeght zat, genoot hij een karige jaarwedde waarvan hij nauwelijks rond kon komen. De Belg Alechinsky ontdekte hem, en sprak met geestdrift over hem tegen Michel Warren, een Parijse kunsthandelaar die nog aan de beginnende hand was. Deze hing een stelletje Brams op aan zijn wanden. Een Parijse dame kwam binnen, beroemd om haar fraaie verzameling kubisten, maar nog beroemder omdat zij na de kubisten nooit meer iets gekocht had. Het had geen kwaliteit meer, zei ze. Ze komt de zaal met de Van Veldes binnen, is overweldigd en koopt er een paar. De mare gaat rond: ‘Ze heeft weer gekocht!’ Al haar kennissen en vrienden wilden toen ook een Bram. Zijn naam was voorgoed gemaakt.

Michel Warren is inmiddels van Parijs naar New York verhuisd; de zaken gaan goed. Zoals Kees, de Utrechtse gashond, een goede neus heeft voor gas, zo heeft hij een neus voor kunst. Hij kwam naar Amsterdam en betrok een kamer in een onaanzienlijk hotelletje op de Prinsengracht. Aan de muur hing een De Vlaminck, of iets in dezelfde orde van grootte (mijn zegsvrouwe wist het niet meer zeker). Warren kocht het schilderij voor een afbraakprijs. De volgende keer dat hij in Amsterdam kwam ging hij op bezoek bij een kennis die alles van maskers afwist. Na de visite loopt hij door de Spiegelstraat, ziet een masker hangen in een van de antiquiteitswinkeltjes, is nu geïnteresseerd geraakt, gaat naar binnen, vraagt naar de herkomst van het masker en ziet op de grond drie Mondriaans tegen de muur staan. Zij waren de antiquair zojuist ter hand gesteld door een man die er tweeduizend gulden (de drie!) voor wilde hebben Warren neemt optie op alle drie, laat ze fotograferen, vliegt met de foto's naar Parijs en toont ze een Mondriaan-expert. Deze raakt (naar men mag aannemen) diep ontroerd omdat een van de drie de missing link is in een serie die Mondriaan schilderde, en Warren laat de antiquair de drie schilderijen ogenblikkelijk per vliegtuig brengen. Reis en verblijfkosten betaald. ‘Ik snap jullie niet,’ zei Warren tegen een Nederlandse kunsthandelaarster, ‘iedere keer als ik in Holland kom vind ik wel iets!’ ‘Hoor eens hier,’ antwoordde ze, ‘ik ga niet in een gribushotelletje op de Prinsengracht logeren. Ik ga hier niet iedere dag alle antiquairs af om te zien of hij een paar Mondriaans te koop heeft. Daar begin ik pas aan als ik in Parijs kom!’

Het kost de Zweedse staat 2 øre om 1 øre te kunnen slaan. Voor elke øre die erbij komt, gaan er dus twee øres af. Hoe houden ze dat vol? De oplossing zal eenvoudig zijn. Ze betalen het slaan van de øres in kronen. En het slaan van kronen kost weer 2 øres per kroon.

Wij zagen De Overval in Tuschinsky, in de tweede middagvoorstelling. Toen de overval op de film om kwart voor zes begon was het in de zaal ook kwart voor zes, wat het meeleven vergemakkelijkte. Is het niet Sepp Herberger, die het Duitse voetbalteam laat trainen op het tijdstip waarop de wedstrijd gespeeld zal worden waarvoor getraind wordt? Dan zijn de omstandigheden gelijk. Achter ons zat een beginnend echtpaar. Toen er in de film gesproken werd over mensen die fout waren, zei hij tegen haar: ‘Fout, dat is NSB-er’. Geheimtaal van een vorige generatie.

[p. 15]

De dingen lijken soms anders dan ze zijn. De NTB laat zijn leden niet langer voor de televisie musiceren, zolang de honorering niet verbeterd is. De Nederlandse Katholieke Bond van Musici en Artiesten, distancieert zich echter van de staking. Dit werd niet zonder voldoening door de NTS gemeld, en men dacht als buitenstaander: dat maakt de positie van de NTB niet sterker! Het commentaar van de NTB was kort: ‘Van de katholieke bond heeft maar één lid ooit voor de televisie gewerkt. Hij is ons komen zeggen dat hij het eens is met de staking.’ Het is anders..., schijnt Speenhoff vaak gezegd te hebben.

Op nieuwjaarsdag toonde de televisie het traditionele schansspringen in Garmisch-Partenkirchen. Voordat iedere springer zijn lange glijvlucht begint, tonen de camera's hem op het hoogste punt, nerveus of ongedurig, in het volle besef dat hij op dat moment door miljoenen kijkers in vele landen nieuwsgierig wordt gadegeslagen. Een van de springers verloochende zijn katholieke geloof niet en sloeg een kruis voordat hij afzette. Het was een Pool, de kleuren verdedigend van de Poolse Volksrepubliek.

De ruiten van je auto kun je het beste ontdooien met defroster spray, was me gezegd. Ik kocht een busje voor 1,95 en spoot het op de ruiten. Twee uur later viel in Nederland de dooi in. Ware ik Harry Mulisch, ik zou er voorbarige, kosmische conclusies uit trekken. Toch is de tijd niet ver meer, dat de regering de bussen defroster spray zal subsidiëren, zoals nu de melk. Voor een kwartje kan iedereen een kwart litertje kopen in de winkel, waarna een politieverordening zal uitmaken dat iedere burger verplicht is in de winter op de eerste maandag van de maand om twaalf uur 's middags precies zijn halve liter spray in de open lucht te verspuiten. Doen kunnen we alles, maar dan allen tezamen. Er zal geen elfstedentocht meer gehouden kunnen worden, en iedere maand zullen de kunstijsbanen een paar dagen uit de roulatie zijn om weer op krachten te komen. ‘De baan is in z'n periode’, zegt de volksmond dan, die nooit vol tanden heeft gestaan.

Jan Six, lees ik in Ter Laans Letterkundig

Woordenboek, was de beschermer van Rembrandt en Vondel. Het zal van je gezegd worden! Toch - we staan daar niet zo bij stil, maar over 300 jaar zal gezegd worden dat Jo Cals de beschermer was van Appel en Hoornik.

Simon Vinkenoog heeft in zijn zwanenzang Rik van Bentum voor de camera's gehaald. Rik van Bentum is een ‘materialist’ wiens schilderijen, geprojecteerd op het licht gebogen scherm, een frappante gelijkenis tonen met de etsen van Anton Heyboer. Hij schijnt ook een bijzonder vrijblijvend man te zijn. Iemand vertelde, een zelfde schilderij van hem drie keer tentoon gesteld te hebben gezien, met tussenpozen. De eerste keer tijdens de Russische ruimtevaartsuccessen, het doek heette toen Ruimtevaart. De tweede keer tijdens de onlusten in Kongo; toen heette het Oproer in Kongo of zoiets. De titel in het derde geval was hij helaas vergeten, omdat hij z'n kranten zo slecht bijhield, zei hij verontschuldigend.

De VPRO is wel zo goed geweest, Simon Vinkenoog tijdenlang de kans te geven veelal mediocre, maar in nagenoeg alle gevallen jonge kunstenaars aan het grote publiek voor te stellen die een fraai staaltje ‘type casting’ ten beste konden geven. Neem dat interview met Rik van Bentum. De schilderijen die hij maakt stuiten zonder twijfel af op de onwil en het wantrouwen van de massa. Hindert niet. De massa is dom en onbeweeglijk, de kunst is levendig en vindingrijk, de kunst zal de massa wel in beweging brengen. Denkt men utopisch. Maar wat doet de kunst? Zij vergroot op gezag van Harry Mulisch het raadsel, en verbreedt de kloof. Van Bentum heeft een schilderij gemaakt, uitgaand van een postzak waarop de letters Pays Bas figureren, en ook een rode en blauwe streep nog te zien zijn. Hij verwerkt ze in zijn compositie. Zoals het aan ons op het scherm verschijnt, is het een smakelijk en aangenaam ding, waarnaar het schadeloos kijken is. Nu komt het verhaaltje. ‘Ik vond het onderaan het schilderij nog wat leeg’, vertelt Van Bentum. ‘Toen viel mijn oog op een lineaal die op de grond lag, en ik dacht: Waarom ook niet? En ik heb die lineaal aan de onderkant erbij geschilderd!’ We kijken. Inderdaad, een wat beverige lineaal. ‘En nou vraagt u zich natuurlijk af: wat doet die ene 4 daar nog? Dat zal ik u vertellen. Mijn vrouw riep hoeveel klontjes ik in m'n koffie wilde hebben. Ik riep 4 terug, en dacht: die 4 moet er dan ook nog maar op! Daar staat-ie.’ En inderdaad, er staat een duidelijke 4. Nu

[p. 16]

zal ik niet zeggen, dat het zo niet gegaan is. Waar zou Van Bentum immers anders zijn ideeën vandaan moeten halen, als we Heyboer even wegdenken? Dat neemt niet weg dat hiermee het verhaal niet uit is. Van Bentum had ook nog een ‘nutteloos schilderij’ gemaakt, zoals hij het noemde. Ik ken maar weinig nuttige schilderijen, zoals het stilleven met kaas van Dirk Hals dat gereproduceerd door het Nederlands Zuivelbureau naar alle buitenlandse relaties werd gestuurd, maar goed: een nutteloos schilderij. Enige versiering: veertien buisjes, die rechtstandig in het doek zijn gestoken, een keurig rijtje van onder af beginnend en op eenderde van het doek eindigend. ‘Waarom veertien, Rik?’, vraagt Simon. ‘Zijn het er veertien?’, vraagt Rik. ‘Ja, nu je het zegt. Ach, het hadden er evengoed 12 of 28 kunnen zijn.’ Tromgeroffel! Afgrijzen in de huiskamers. Men zou nu kunnen vragen: waarom altijd even getallen, Rik, heeft dat te maken met je ontwijfelbaar aanwezige esthetische gevoel? Maar nog beter zou men kunnen vragen: waarom houdt hiermee je verhaaltje op? Want op die manier bruskeer je niet alleen de kijkers (en wel twee maal; eerst met de schilderijen, daarna met de bijkomstige stories), maar ook de beeldende kunst. Want natuurlijk hadden het ook 12 of 28 buisjes kunnen zijn. Maar had je, Rik, jij als estheticus, de tussenruimte tussen de buisjes dan niet anders gemaakt? Heb je die 4 van de klontjes willekeurig ergens neergezet, zonder te kijken, of daar waar hij het meeste effect sorteerde? Stond die lineaal van je niet loodrecht op de strepen van de postzak, en contrasteerden de cijfers niet aardig met de letters van Pays Bas? Wat de kijkers getoond werd, mag dan teveel reminiscenties hebben opgeroepen aan andermans werk, het was aangenaam om naar te kijken. De verhaaltjes erbij waren aardig, anekdotisch, journalistiek gezien ‘gefundenes Fressen’. Te vlug echter werd gestopt met de verhaaltjes. Zij waren niet af. Op een expositie hoeven zij ook niet afgemaakt te worden, want de kijkers zijn daar de insiders. Wie zich echter op het gladde ijs van de televisie begeeft, moet ijzers onderbinden, anders kan hij zich niet verroeren. En slaat hij een potsierlijk figuur. Het resultaat van deze halve aanpak is al geweest, dat de VPRO (ten einde raad?) is omgezwaaid naar de old-timers: Van Herwijnen, Eijck, Filarsky en dat soort mensen. Zij zullen wel wijzer zijn.

Als de Russen een nieuw ruimteproject lanceren, dan maken ze daar melding van als de goede afloop al zo goed als vast staat. De pers wordt nimmer van te voren op de hoogte gebracht: dan en dan gaat er een man de lucht in, enzovoort. Dat kan nu eenmaal in een dictatuur. In het vrije westen gaat het godzijdank anders. Prinses Josephine Charlotte van Luxemburg, zo melden de dagbladen, verwacht in de lente een blijde gebeurtenis.

De musici hebben een groot aandeel gehad in het welslagen van de actie Open het dorp. Ook de kleinkunstartiesten beten goed van zich af. Kunst met grote K was eveneens present (opera, Nederlandse Comedie), en ook menige schilder kwam aandragen met een eigenhandig gemaakt schilderij. Alleen de schrijvers, - die heb ik node gemist. Zij waren er natuurlijk wel, achter de schermen, om de volgende dag dieptepsychologische stukjes te schrijven, maar zij stonden niet in de rij om iets aan te bieden. Men zou bijvoorbeeld hebben kunnen voorstellen gezamenlijk een pittig gedenkboek te schrijven over de marathon-actie, met foto's, in de boekhandel verkrijgbaar, opbrengst voor het dorp. Ik noem maar wat. Dat dit niet gebeurde, bewees op voorhand dat het schrijversprotest op goede gronden berust: de nood onder de schrijvers is hoog gestegen. Vroeger was dat (soms) anders. Na de Ramp van Leiden, toen in 1807 een schip met buskruit explodeerde (151 slachtoffers), had Bilderdijk juist het leerdicht De Ziekte der Geleerden voltooid. Hij bood het gedicht aan bij de Minister van Binnenlandse Zaken als zijn aandeel in de steun. Het bracht f 1 400, - op. De Bezige Bij betaalt de auteurs 10% van de verkoopprijs van de Literaire Reuzenpockets. Die kosten 4,50 gulden, per verkocht boek krijgt de schrijver dus 45 cent. Romans van populaire schrijvers als Mulisch, Campert en Claus halen in het introductiejaar wel 20.000 exemplaren, de debutanten moeten het met een oplage van 2 000 of 3 000 doen, die dan altijd nog vergroot kan worden. Is die eerste oplage uitverkocht dan ontvangen zij voor 3 000 exemplaren dus 1.350 gulden. Zelfs de aller-populairste auteurs krijgt voor een roman waarvan 20.000 exemplaren verkocht zijn niet meer dan 9 000 gulden, een aardig bedrag, maar hoeveel tijd kost het een roman te schrijven? En wanneer schrijft hij de volgende? Bilderdijks leerdicht bracht in 1807 meer op dan menige uitstekende roman in 1963. (Zoek de fout. De Bilderdijkse 1 400 gulden betrof natuurlijk de verkoopprijzen opgeteld, de 1 350 gulden betreft slechts de tien procent van de auteur. Maar het blijft frappant).