Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 5]

Toenemende weerstand tegen de vakbeweging?
W. Hessel

Alle direct na de oorlog gewekte verwachtingen ten spijt valt het niet te ontkennen, dat de sociale tegenstellingen in ons land dreigen toe te nemen. Er doen zich vele symptomen voor die er op wijzen dat de weerstand tegen verdergaande sociale hervormingen oploopt, sterker nog: hier en daar wordt zelfs met steeds luider stem om gedeeltelijke restauratie van het verleden geroepen. Men moet dit teleurstellend noemen, ook al ligt het min of meer voor de hand dat op de vrij snelle sociale evolutie van na de oorlog een zekere terugslag volgt.

Het kerend sociaal getij komt vooral tot uitdrukking in een toenemende weerstand tegen de vakbeweging, met name tegen de landelijke centralen en de daarbij aangesloten bonden. We denken daarbij allereerst aan de opkomst van zogenaamde categorale organisaties. Het merkwaardige daarvan is dat zij in de regel als een novum, als een nieuwe fase in de ontwikkeling van de vakbeweging worden voorgesteld. De bestaande grote organisaties zouden zich niet verdragen met de toenemende verscheidenheid van soorten werknemers. Wie echter enigermate met de geschiedenis van de vakbeweging vertrouwd is weet, dat juist voor de oorlog de verscheidenheid en de ongebundeldheid van werknemersorganisaties zeer groot was. Juist die versnippering was de voedingsbodem voor het streven naar een sterker samengaan.

Kritiek op de vakbeweging vindt men ook onder economisten. Men ziet haar als een machtig loonkartel, dat in het bijzonder verantwoordelijk zou zijn voor de steeds maar voortgaande inflatie. Enerzijds is er de bestedingsinflatie, die voor verantwoordelijkheid van de overheid komt, en anderzijds de kosteninflatie doordat de georganiseerde werknemers hun looneisen hoger stellen dan de produktiviteitsstijging bedraagt. Loonsverhogingen die de produktiviteitsstijging overtreffen zouden een kosteninflatie vormen. In bescheiden vorm vindt men dit oordeel bijvoorbeeld terug in het rapport van de OECD The problem of rising prices.

Er gaan echter ook stemmen op die voor ontbinding van de vakbeweging pleiten. Zo schreef prof. Wemelsfelder in Het Financieel Dagblad naar aanleiding van het SER-advies over het loonpolitiek systeem: ‘Eerst wanneer de c.a.o. zou worden afgeschaft en werkgevers en werknemers ieder individueel de lonen zouden regelen, zou men tot een soepel systeem van loonvorming komen. Dit systeem zou werkelijke vrijheid voor het bedrijfsleven betekenen.’ De redactie van Het Financieel Dagblad vond dit zelfs een frisse kijk op de loonvorming. We willen niet beweren dat dit pleidooi voor herstel van het coalitieverbod representatief is. Het is echter wel een van de vele symptomen.

Het uitvoerigste negatieve oordeel over de vakbeweging heeft prof. Van Esveld hard-op-denkend geformuleerd, een hoogleraar die mede tot taak heeft studenten over de vakbeweging te informeren. Kort en goed luidt dat oordeel aldus: De wensen van de vakbeweging zijn gerealiseerd. Wat zij thans aan verdergaande wensen formuleert is werkelijkheidsvreemd. Zij zal moeten terugvallen op een overigens zeer nuttige functie van haar centralen in het overleg op landelijk niveau. Daar is voldoende werk aan de winkel. Daarnaast zal zij nog wel een taak behouden bij de persoonlijke steun aan individuele gevallen binnen de onderneming. Wat de loonpolitiek betreft dient het vaststellen van de hoofdlijnen aan de overheid voorbehouden te worden. Anders krijgen we toch maar inflatie. En wat de sociale positie van de werknemers in de onderneming betreft, vooral de bevordering van de mondigheid van de werknemer, wel dat is een zaak des ondernemers. Eigenlijk schept de vakbeweging alleen maar sociale onrust,

[p. 6]

zo zij niet latente ontevredenheid aanwakkert. Sterker nog, zij frustreert het streven van de ondernemers om tot goede sociale verhoudingen in de onderneming te komen. Kortom, de vakbeweging is niet geleidelijk aan in de maatschappij ingegroeid zoals velen denken, neen, zij is geleidelijk aan er uitgegroeid. Haar functie is verschrompeld.

Trachten we andere terreinen te overzien, dan nemen we in niet mindere mate strevingen waar om de klok der sociale vooruitgang stil te zetten. Allereerst kan de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie genoemd worden. Het is bekend dat daar nauwelijks enig schot in zit. Daarbij spelen vele oorzaken een rol. Een van de belangrijkste is echter dat aan ondernemingszijde volstrekt geen behoefte bestaat op het niveau van de bedrijfstak aan de werknemers inspraak in economische zaken te verlenen. Men houdt de boot af. Wat betreft de medezeggenschap op het vlak van de onderneming staat de zaak er niet beter voor. Er is nauwelijks enige bereidheid te bespeuren de werknemers op enigerlei wijze en op brede schaal in te schakelen in het ondernemingsbeleid, hetzij op het niveau van de bedrijfstak, hetzij op het niveau van de onderneming.

We kunnen voorts noemen de sociale verzekering. Met de belastingen en de subsidies maakt zij deel uit van de zogenaamde secundaire verdeling, de herverdeling van het nationale inkomen. Er is een voortdurend streven de bestaande herverdeling te reduceren tot het allernoodzakelijkste. Dat komt ook tot uitdrukking in de sociale verzekering. Elke sociale verzekering zou als algemene regel door de betrokkenen zelf moeten worden gefinancierd. Alleen op die wijze zou de persoonlijke verantwoordelijkheid tot haar recht komen. Mede daarom verzet men zich tegen een gedeeltelijke financiering uit de belastingen, hetgeen juist een middel is om de premielast op vooral de lagere inkomenstrekkers te verlichten. Financiering uit de belastingen betekent immers dat een deel van de kosten der sociale verzekering wordt verhaald op de hogere inkomenstrekkers. Geheel analoog loopt het verzet bijvoorbeeld tegen de woningbouwsubsidies. Men meent dat eerst dan op de woningmarkt gezonde verhoudingen zullen ontstaan indien in principe elke huurder een huur betaalt die gelijk is aan de kostprijshuur. Een en ander culmineert in het streven de belastingdruk te verlagen.

Uiteraard zal men aan nieuwe doeleinden die de vakbeweging stelt geen geloof hechten, wanneer men aan de zin van verdergaande sociale hervormingen twijfelt. Dat is echter geen novum. Men heeft zijn voorgangers gehad. Ook in de negentiende eeuw heeft men de vakbeweging niet gezien als een organisatie die zinvolle doeleinden nastreefde. Ook toen zag men haar als een factor die sociale onrust schept. Er is dus overeenstemming tussen de weerstand tegen de vakbeweging tóen en de weerstand nu. De weerstand zelf is gerestaureerd. Wat dat betreft is er geen nieuws onder de zon. Er is alleen dit verschil dat de vakbeweging inmiddels is ingegroeid in de maatschappij. Dat komt mede tot uitdrukking in het feit dat er verbindingen, zij het geen formele, bestaan met politieke partijen. Die verbindingen, die ook weerstand oproepen, zijn een vorm van ingegroeid-zijn. Wanneer de vakbeweging een voortgaande hervorming van de maatschappij wenst en daarbij mede de overtuiging is toegedaan dat deze voortgaande hervorming de wetgeving niet onberoerd kan laten - zij in laatste instantie mede betekent een hervorming van de rechtsorde - dan kan zij niet ongeïnteresseerd staan tegenover het centrum der wetgevende arbeid, het parlement. Alle weerstanden vormen een eenheid. Uit de ene vloeit logisch de andere voort. Zij vormen gezamenlijk een structuur van duidelijk conservatieve aard. Dit te onderkennen is belangrijk. Evenzeer is het belangrijk te weten dat uit de aard der zaak de vakbeweging zelve er zich tegen te weer heeft te stellen. Met betrekking tot de vraagstukken van de medezeggenschap, de sociale verzekering, de woningbouw, enz., heeft zij immers andere en duidelijk uitgesproken opvattingen. Daarbij is het ook goed te signaleren dat de meningsverschillen tussen de drie vakcentralen gering zijn in verhouding tot de sociale tegenstellingen. Mogelijk nemen zij onder de druk der gesignaleerde weerstanden tegen voortgaande sociale hervorming in de toekomst nog verder af.