Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 8]

Nieuwe figuren in de wereldpolitiek
L. Gordenker

Een bijzonder duidelijk beeld van de ‘nieuwe figuren’ in de wereldpolitiek en van de ‘partij’ die zij vertegenwoordigen tekende zich onlangs af toen Oe Thant zijn intreespeech hield als secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Het woord ‘waarnemend’ was juist uit zijn titel geschrapt. Een jaar tevoren had de betrekkelijk onbekende permanente vertegenwoordiger van Birma bij de Verenigde Naties onvoorbereid de bres opgevuld die met de dood van Dag Hammarskjöld was geslagen in een bestuurlijk apparaat dat bloot stond aan een hevige Sowjetaanval. Thant had het verrassend goed gedaan en nu, gezeten op de rechtervleugel van een aaneengesloten rij Aziaten achter de groene tafel, hield hij zijn eerste rede als secretaris-generaal voor de 110 leden tellende Algemene Vergadering. Naast hem, in het midden, zat de voorzitter, de Pakistani Zafrullah Khan, en links C.V. Narasimhan, een Indiër die fungeert als Thants kabinetchef en als ondersecretaris. De kleine en de onderontwikkelde landen hadden in het grote New-Yorkse gebouw het bevel stevig in handen.

Men kan zich voorstellen dat Thant enige persoonlijke voldoening voelde toen hij daar voor de vertegenwoordigers van vrijwel de gehele wereld verscheen. Ten tijde van zijn benoeming had zijn ambt een verbeten aanval van de kant van de Sowjetunie en haar bondgenoten doorstaan. De Sowjetunie was met zijn benoeming kennelijk alleen akkoord gegaan als met een noodoplossing, en hij was de tweede of misschien wel de derde keus van de Amerikanen. Hij was gedwongen te marchanderen over zijn ambtstermijn en hij had, voor hij zijn functie kon aanvaarden, moeten beloven een reorganisatie door te voeren in de top van zijn ambtenarenapparaat. Maar hij weigerde beslist de zeggenschap op te geven over zijn functie zélf of over zijn bevoegdheid tot het doen van benoemingen, en hij wilde niet horen van een plan om hem vóór zijn verkiezing een politieke speech te laten houden waarmee nadrukkelijk de aandacht moest worden gevestigd op de controle waaraan een internationale functie bloot stond die toch verondersteld werd onafhankelijk te zijn.

Een jaar later was die functie nóg voor het grootste deel onafhankelijk en misschien zelfs meer dan toen Thant haar overnam. Zijn optreden had de Russische leiders reden te over verschaft om wat minder gretig op een troika-stelsel aan te dringen (zie Hollands Weekblad van 17 oktober 1962), en zijn succesrijke interventie in het Russisch-Amerikaanse conflict over de raketten op Cuba heeft hem tot een figuur van wereldformaat gemaakt. Hij had toen al enige naam gekregen door zijn bekwaam manoeuvreren bij de onderhandelingen over westelijk Nieuw-Guinea en door de volharding waarmee hij trachtte het politieke moeras in Kongo droog te leggen.

Gedurende de Cubaanse crisis tekende Thants ‘partij’, die groep van zijn overtuigde aanhangers die de kleine landen vertegenwoordigen, zich duidelijk af. De gedelegeerden van veertig leden van de Algemene Vergadering vroegen Thant er bij de grote mogendheden op aan te dringen de wereld niet naar de ondergang te voeren in een poging om de Cubaanse kwestie te regelen. Al deze veertig landen waren, vanzelfsprekend, klein, onderontwikkeld, of beide. Zij waren de landen waarvan Hammarskjöld eens gezegd heeft dat zij de bescherming van de Verenigde Naties het meest nodig hadden. De waarnemend secretaris-generaal reageerde welwillend op het verzoek. Thant stelde Kennedy en Chroesjtsjov voor, kennelijk zonder hen tevoren te hebben geraadpleegd, een afkoelingsperiode van twee weken overeen te komen en daarna opnieuw te onderhandelen. En al bleek Thants suggestie qua inhoud niet van belang, zij leidde ten slotte toch tot nieuw overleg. De ‘partij’ van de kleine landen had duidelijk geleerd op welke wijze zij het best de invloed kon verwerven waarnaar zij zo verlangde.

Thant zelf behoorde tot die ‘partij’ toen hij Birma in New York vertegenwoordigde. Hij is een typisch voorbeeld van de

[p. 9]

nieuwe diplomaat uit de Afro-Aziatische wereld. Met zijn 53 jaren een betrekkelijke nieuweling op het diplomatieke toneel en, als vele Aziaten in regeringsfuncties, een veteraan in de nationale strijd ter beëindiging van koloniale overheersing. Thant was in het door Engeland bestuurde Birma een van de weinigen die een universitaire opleiding kreeg. Hij was zoon van een landeigenaar, doorliep een middelbare school en studeerde aan de universiteit van Rangoon, waar Britse invloeden overheersten. Hij raakte bevriend met Oe Noe, later de voornaamste leider van de oppositie tegen het Engelse bestuur en ten slotte ministerpresident. De twee vrienden doceerden als jonge collega's Engels en geschiedenis aan een middelbare school in Pantanaw, waar Thant eens leerling was geweest.

Leraren en journalisten vormden de voorhoede van antikoloniale bewegingen. Leraar was Thant al, en spoedig werd hij ook journalist, als free-lance schrijvend over politieke vraagstukken. Na de Japanse bezetting verzorgde hij de public relations van een antifascistische volksliga onder leiding van zijn vriend Noe, en tevens schreef hij enkele boeken over politieke onderwerpen. Na de bevrijding in 1948 werd hij perschef van de nieuwe regering.

De sfeer in de Verenigde Naties proefde hij voor het eerst in 1952, toen hij werd afgevaardigd naar de Algemene Vergadering. Ook maakte hij de conferentie in Bandoeng mee, die belangrijke ontmoeting waar de koloniale wereld zich voor het eerst de mogelijkheid bewust werd van een rol in de internationale politiek. In 1957 keerde hij terug naar New York. Daar kreeg hij bekendheid als een bekwaam en vastberaden afgevaardigde en als een van de steunpilaren van de Afro-Aziatische groep.

De nieuwe secretaris-generaal wekt een indruk van bescheiden waardigheid en rustig zelfvertrouwen. Hij heeft niets van Hammarskjölds aristocratische manieren, en weinig van de botheid - bij een boeddhist ook nauwelijks te verwachten - die zo kenmerkend was voor Trygve Lie, de eerste secretaris-generaal. Thant is vriendelijk, bijna zacht. Maar niettemin een man die recht uit gaat, die niet verbergt wat hij denkt en zijn woorden toch steeds volkomen onder controle schijnt te hebben. Hij is opvallend openhartig geweest in zijn bewondering voor Hammarskjöld en voor de wijze waarop deze het ambt van secretaris-generaal vervulde. Maar tegelijkertijd herinnert hij zich zijn achtergrond als man uit een gewezen kolonie en zijn jarenlange strijd tegen de Britse overheersing. Hij is zonder



twijfel een van die ‘nieuwe mannen’ die nu leiding geven in de Algemene Vergadering.

Al zijn behoedzaamheid en tact goede eigenschappen voor een secretaris-generaal, vooral gezien de moeilijkheden waarmee het Oosten bijzondere moed pleegt te honoreren, toch is Thant in het openbaar even duidelijk en rechtuit geweest als hij in persoonlijke gesprekken schijnt te zijn. De dag na zijn benoeming tot secretaris-generaal voor de periode tot 1966 hield hij een rede aan de John Hopkins Universiteit in Baltimore waarin hij kennelijk trachtte zijn denkbeelden weer te geven op het gebied van de wereldpolitiek en het algemene beleid te formuleren dat hij zich voorstelde te voeren. Misschien gaf hij een verklaring voor zijn eigen verkiezing en voor die opmerkelijke rij Aziaten achter de groene tafel toen hij zei: ‘Both major powers are anxious tot secure the support of the General Assembly for their respective stands on major world issues, and have shown a willingness to accommodate themselves to the views of the uncommitted countries to the extent that their basic positions permit them a little elbow-room’.

Maar opvallender was dat hij zich begaf in een algemene beschouwing van de Russisch-Amerikaanse relaties, een gebied waarop hem een zekere deskundigheid moet worden toegekend na de onderhandelingen inzake Cuba, maar toch ook wel zo ongeveer het hachelijkste terrein voor een secretaris-generaal dat men zich kan denken.

Hij verklaarde zich voorstander - en wie zou dat niet zijn? - van een verdere uitbreiding van de sfeer van het compromis die de onderhandelingen om Cuba had gekenmerkt. Maar opmerkelijk was wat hij verder zei. Het Westen, aldus Thant, heeft

[p. 10]

niet begrepen welk een opvallende verandering zich heeft voltrokken sinds de dood van Stalin: het dogma van de onvermijdelijke oorlog geldt niet langer en de leer van de vreedzame wedijver is aanvaard. Voorts drong hij er bij alle landen op aan het denkbeeld van de absolute vrijheid van handelen van de soevereine staat los te laten.

Het is altijd opmerkelijk als een secretaris-generaal de grote wereldmachten de les leest, want zij zijn het die zijn politiek en zijn positie grondig kunnen vernietigen. Toch heeft Thant het geprobeerd. En hij heeft bovendien precies gezegd wat hij op het oog had, namelijk dat de geest van het compromis ten tijde van Cuba ook in de kwestie-Berlijn vruchtbaar zou kunnen werken. Maar Thants duidelijke taal is niet helemaal een verrassing, want de afgelopen zes maanden is hij voortdurend bezig geweest een politieke lijn uit te stippelen.

In Thants opvattingen kan men drie belangrijke elementen waarnemen. Hij is in de eerste plaats voorstander van toezicht op het doen en laten van de grote mogendheden en van uiteindelijke ontwapening. In mei jongstleden zei hij in een rede voor de universiteit van Uppsala, waaraan Hammarskjöld heeft gestudeerd, dat Oost en West een allesoverheersend belang hebben bij het voorkomen van oorlog, dat wederzijdse afschrikking geen veiligheid schept, en dat de ontwikkeling van een doelmatige organisatie van de Verenigde Naties een zaak van primair belang is. Vervolgens noemde hij de absoluut soevereine staat een mythe die moet worden opgegeven teneinde een essentiële voorwaarde te vervullen voor een geordende samenleving. ‘If the United Nations is to have a future’, aldus Thant, ‘it must assume some of the attributes of a state. It must have the right, the power and the means to keep the peace’.

Het tweede element heeft betrekking op de rol van de kleine landen. Dat kon men verwachten van de gewezen vertegenwoordiger van een natie die het ‘positieve neutralisme’ is toegedaan en van een man die hielp een dergelijke politiek tot ontwikkeling te brengen. De kleine landen vormen een brug tussen de grote mogendheden, zoals gebleken is bij de onderhandelingen over ontwapening en de kernproeven, en zij representeren bovendien het geweten van de wereld. ‘I hope that for the future’, zei Thant, ‘the small nations will not be either overawed by their powerful friends, or cowed by threats into silence, and that they will continue to speak out when the occasion demands.’ Hijzelf hield zich in Baltimore aan die stelregel.

Het derde element houdt respect in voor de mens en aandacht voor zijn welzijn. Tot studenten van de Carleton Universiteit in Ottawa zei Thant dit voorjaar, dat leraren de plicht hebben de idee van de vrede en het wederzijdse begrip hun leerlingen in te prenten. Hij stelde dit tegenover wat hij noemde een geobsedeerd-zijn door het verleden van zowel Russen als Amerikanen. ‘One of the most significant political and social changes in the last decade’, zei hij in Kopenhagen, ‘is the realization among more and more people that the relative abundance achieved by more developed nations is not a gift of destiny but a goal which should be available for all.’ Dat is echter niet alleen een zaak van techniek. Er zijn mensen bij betrokken. Zodra die zich bewust zijn van de mogelijkheid dat ook voor hen voedsel en liefde zijn weggelegd, zullen zij niet rusten voordat die mogelijkheid werkelijkheid is geworden ‘The record of the human race’, zei hij, ‘is not all of war and horror. It has been sustained through generations by quiet compassion and all-encompassing love.’ En in zijn eerste jaarverslag, gepubliceerd in augustus, betoogt hij dat juist de duurzame bijdrage van de Verenigde Naties gelegen is in het verbeteren van de economische en de sociale omstandigheden van alle mensen.

Thant is in menig opzicht een boeiende figuur. Deze Birmaan, die een halve eeuw geleden door de meeste Europeanen nog als een barbaarse nieuweling in de diplomatie zou zijn beschouwd, heeft op zijn hoge post iets van een David die tegen Goliath in het strijdperk treedt. Maar David had tenminste nog een slinger en een steen. Thant heeft nauwelijks meer dan woorden en overtuigingskracht tot zijn beschikking om de grote mogendheden in te tomen en de omstuimigheid van de kleine landen in goede banen te leiden. Dat maakt de idealistische toon van sommige van zijn opmerkingen des te aantrekkelijker.

Toch mag men niet voorbijgaan aan de geschiedenis van ruzies en aanvallen die vijftien jaar lang rondom het ambt van secretaris-generaal is geschreven. Zij biedt een sombere achtergrond voor de verwachtingen en het streven van de nieuwe secretaris-generaal. Zij onderstreept de noodzaak van een invloedrijke secretaris-generaal, wil deze voortgaan met het boeken van diplomatieke overwinningen in een wereld waarin die dikwijls alleen tegen de hoogste prijs worden verkregen. Zij is een uitdaging voor de ‘nieuwe mensen’ die in het wereldpolitieke beeld verschenen zijn.