Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 10]

Driemaal Beb Vuyk
H.G. Surie

beb vuyk: De wilde groene geur, Querido, 1962 Van de auteurs die thans nog schrijven vanuit een Indische (of Indonesische) achtergrond is Beb Vuyk vermoedelijk de meest omstreden figuur. Nier zozeer om haar literaire kwaliteiten als wel om haar persoonlijkheid en levensloop. Zij heeft er nooit een geheim van gemaakt dat zij sympathiseerde met het Indonesische nationalisme en dat zij zich sterk verbonden voelde met het land waar zij het belangrijkste deel van haar leven heeft doorgebracht. Haar opteren, in 1950, voor het Indonesische staatsburgerschap, bevestigde wat alle echte kolonialen allang wisten: Beb Vuyk was een verrader van de nationale, Hollandse zaak. De volgende stap in de gedachtengang der vaderlandgetrouwen was te voorzien: Beb Vuyk was een communiste. Ik moge herinneren aan wat onze nationale diacones (of is het diaconist?), altoos wakend tegen het communistische gif, H.A. Lunshof schreef over Beb Vuyk: ‘Deze begaafde vrouw met communistische meningen was (...) redactielid van “Oriëntatie” en schreef reisverhalen en kritieken... (...). Zij heeft een voorlopige verblijfsvergunning tot half januari 1960 (in Holland). Met andere woorden, toen de Indonesische regering onze bezittingen stal, haar schulden niet betaalde en 36.000 Nederlanders als honden de straat op smeet, vond Bep Vuyck alle aanleiding om de kant van Soekarno te kiezen, die trouwens nu reeds genoeg van haar begint te krijgen. Wij hebben het allang. Wij hopen dat onze Nederlandse minister van Justitie deze Bep Vuyck op vriendelijke wijze terug zal brengen naar de Republik Indonesia, die zij, misschien om der wille van het communisme, verkiest boven het koninkrijk der Nederlanden’.

Twee dingen vallen te constateren: in de Elsevierjournalistiek spelen argumenten een te verwaarlozen rol; van beschuldigingen als deze blijft altijd wat hangen. In 1946 trouwens waren Nijhoff en Top Naeff er al tegen dat de in 1942 - vóór de instelling van de Kultuurkamer - aan Beb Vuyk toegekende Van der Hoogtprijs aan haar zou worden uitgereikt, omdat zij gecollaboreerd zou hebben met de Republiek Djocja. Een aktie van een groep Nederlandse schrijvers verijdelde dat plan.

Aan haar pas verschenen bundel De wilde groene geur heeft Beb Vuyk twee autobiografische hoofdstukken toegevoegd, ‘Mijn grootmoeders’ en ‘De vervulling en de terugkeer’. Uit dit laatste geef ik het volgende citaat, omdat het van belang is de visie van Beb Vuyk zelf te vernemen: ‘We waren Nederlandse socialisten, we werden Indonesische socialisten. Vrijwel al onze vrienden behoorden tot Sjahrir's groep. Ik werkte mee aan kranten en tijdschriften van deze groepering. Begin 1958 werd onze positie naar twee zijden onhoudbaar. Als voormalige Nederlanders bracht het Nieuw-Guineaconflict ons in de knel, als Sjahrirmensen en ik, als medewerkster van Indonesia Raya, een felle anti-Soekarnokrant, kwamen we in de interne Indonesische verhoudingen scheef te liggen. Verschillende vrienden verlieten het land, Mochtar Loebis, de hoofdredacteur van de Indonesia Raya werd gevangen genomen. Wij kwamen naar Holland, maar niet als spijtoptanten, maar omdat hier onze beide zoons studeerden en ik mijn bindingen met taal en literatuur behouden had, in Nederlandse tijdschriften was blijven publiceren en bij Nederlandse uitgevers uitgaf en een deel van onze oude vriendengroep ons opwachtte’.

De bundel De wilde groene geur verscheen voor het eerst in 1941 in Batavia en werd herdrukt in Amsterdam in 1947. Zij bevatte oorspronkelijk vijf verhalen, waarvan er drie geschreven werden vóór 1929, het jaar waarin Beb Vuyk naar Indië vertrok. De thans verschenen herdruk is vermeerderd, zoals gezegd, met twee auto-biografische hoofdstukken en met een verhaal dat onlangs in Tirade te lezen is geweest.

Beb Vuyk onderscheidt drie fasen in haar schrijverschap. De eerste, vertegenwoordigd door drie verhalen, ‘De vriend’, ‘De verliezer’ en ‘Vele namen’ valt voor haar vertrek in 1929. Deze verhalen zijn alle geschreven vanuit ‘de vereenzaming van de hoofdfiguren tot een verminking, die zijn oorzaak vond in bepaalde ervaringen uit mijn kindertijd’. Ze verschenen in De Vrije Bladen, waarvan Van Wessem de redacteur was. Hij ontraadde Beb Vuyk haar voorgenomen vertrek naar Indië, omdat de koloniën voor een beginnend kunstenaar fataal zouden zijn. Het zijn Beb's grootmoeders geweest die op de eerste periode haar stempel hebben gedrukt. Geboren in Delfshaven, waar haar vader scheepsbouwer was en opgroeiend in een omgeving van havens, pakhuizen, oude schepen, kleine huizen en winkels in scheepsartikelen konden de soms wat wonderlijke verhalen van haar moeders moeder als het ware aansluiting vinden bij de werkelijk-

[p. 11]

heid. De vader van deze grootmoeder was een zeekapitein geweest die de halve aardbol rondzeilde en op de kortere reizen vrouw en dochters placht mee te nemen. Voor de kust van Engeland leed het gezin zelfs eens schipbreuk. Oma hield er voorts een barokke verzameling her en der vergaarde voorwerpen op na: oud porcelein, opgezette vogels, oude scheepskisten en chinese tafeltjes en kastjes. Op zolder lag het gebit van grootvader Malbranc en ook ‘Het boek der martelaren’. Voor Beb Vuyk's jeugdgriezelingen en latere macabere inslag is dit boek heel belangrijk geweest.

Haar grootmoeder van vaders zijde was een Madoerese, die ze nooit heeft gekend. Als jongen van zeven was vader Vuyk naar Holland gezonden en later sprak hij weinig over zijn vroegste jeugd. Alleen in Beb zijn de trekken van de Madoerese grootmoeder er uit gemendeld, zoals ze zelf zegt. Op straat werd ze na geroepen: ‘Vuile neger, blauwe, liplap’. Ze schreef al toen ze een jaar of tien was. Alle drie eerste verhalen zijn wat hijgerig van gevoel (vooral ‘De vriend’ en ‘De verliezer’), maar geven toch blijk van een goede taalbeheersing. Voor mij, anno 1962, zijn ze moeilijk meer te verteren. In de twintiger jaren echter brachten ze iets nieuws. Vergeten we vooral niet dat het proza, in die tijd in ons land afgescheiden, bitter weinig inspiratie kon bieden, zodat het opvallend mag heten dat Beb Vuyk toen al er in slaagde de woordenpuree te vermijden die overal op het menu stond. ‘Mooi’ schreef ze wel: ‘Die zomer lag hij in de zon tussen het water en de balken en ik zat naast hem en had hem lief als een zeer schoon verhaal’ (p. 36). Je kunt je ook afvragen wat dit betekent: ‘Wonderlijk verward zijn de motieven van ons gevoel’ (p. 37). Intussen is Beb Vuyk zich heel goed bewust van de betrekkelijke waarde van haar eerste produkten. Ze vervullen in dit boek voornamelijk de functie van literaire illustratie van haar eerste periode. Van ‘De Verliezer’ zegt ze: ‘In dit romantische verhaal, geschreven in het hevige expressionistische proza van die tijd ben ik emotioneel helemaal aanwezig, hoewel de “ik” tegelijkertijd een vermomming is’.

Eerst vijf jaar na haar huwelijk verscheen in 1937 haar roman Duizend eilanden. Beb Vuyk zat op Boeroe, wonend in ‘het laatste huis van de wereld’. Daar schreef ze de verhalen ‘Journaal van een prauwreis’ en ‘Way Baroe’. Verder had ze het te druk met te leven. In Boeroe ‘keerde ik terug tot de oorsprong van de literatuur, het verhaal, de gebeurtenis, de anekdote van de een over de ander verteld’. Haar stijl werd sober, direct en duidelijk. Haar gevoel voor romantiek, voor sfeer, liet zich in enkele woorden weergeven. Haar verhalen uit de tweede periode zijn nauw verwant aan ‘Het laatste huis’, dat een kroniek geworden is zonder enige mooischrijverij.

In 1938 ontmoette Beb Vuyk op Java Du Perron. Vanaf 1940 bleef ze op Java en werd er ontvangen in de kring van Du Perron's vrienden. Voor het eerst na jaren was intellectueel verkeer met gelijkgezinden mogelijk. Het autobiografische hoofdstuk ‘De vervulling en de terugkeer’ geeft ook wat betreft andere punten een uitstekend tijdsbeeld. Toen begon de derde periode in het schrijverschap van Beb Vuyk. Het geweld en de gruwelen van de oorlog, haar gevangenschap bij de Kempetai (de Japanse Gestapo) inspireerden tot de verhalen in Gerucht en Geweld. ‘Ze houden zich allen bezig met de menselijke wreedheid’. Het verhaal ‘De laatste waardigheid’ sluit aan bij Gerucht en Geweld. Niet de eigen ervaringen staan hierin voorop, maar de belevenissen van anderen, verteld aan de ‘ik’, door deze gedurende korte tijd meebeleefd en vrijwel zonder commentaar genoteerd. Dit verhaal heeft dan ook dezelfde authenticiteit, dezelfde kracht als andere verhalen uit de derde schrijversfase.

De wilde groene geur vertegenwoordigt Beb Vuyk geheel. Wie belang stelt in haar boeken en zich interesseert voor de schrijfster ervan, leert haar hierin beter kennen dan in een van haar andere geschriften. De autobiografische gedeelten zijn niet alleen informatief, ze zijn kostelijk verteld. Hoe Beb Vuyk zich ook weet in te tomen, hoe gedreven door alle menselijke emoties zij zich ook weet en hoe realistisch haar werk mag zijn, in wezen is zij een romantica met een instinct voor het treffend détail, voor het ongewisse en het avontuur. Anders had ze niet zo een enthousiaste - tevens terzake kundige (dat is de praktische kant aan haar) - reportage kunnen schrijven over het zeilschip Gorch Fock (Vrij Nederland, 25-8-1962).