Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 5]

Angst en aarzeling bij de blokkade van Cuba
K.L. Poll

De heer De Kadt, in zijn artikel van de vorige week over de Europese reacties op de Cuba-crisis, is van oordeel, dat de Westeuropese landen over het algemeen tekort zijn geschoten, omdat zij zich niet van het eerste uur af onvoorwaardelijk, zonder angst, zonder aarzeling, zonder kritiek, achter het blokkade-besluit van president Kennedy hebben geplaatst. Hij vindt dat een teken dat Europa alle contact met de werkelijkheid verloren heeft. Hij ziet er een blijk van anti-amerikanisme in, van zelfoverschatting, van slapheid op het moment dat het land waaraan wij veel te danken hebben en waarmee ons lot verbonden is, aan een nieuwe, extra communistische dreiging kwam bloot te staan. Voor hem is door de Europese reacties op Cuba bewezen ‘dat we reeksen van zwakheden en aarzelingen hebben te overwinnen, voor we geschikt zijn als volwaardige partners aan die wereldpolitiek mee te werken.’

Daar is wel wat tegen in te brengen, lijkt mij, ook als men de groezeligheid van het Cuba-commentaar in een blad als De Groene verwerpt (dat Cuba in de eerste week van de crisis met Hongarije vergeleek en in de tweede opeens met Joegoslavië), en ook als men even sterk tegen antiamerikanisme en neutralisme in Europa gekant is als de heer De Kadt.

In de eerste plaats: de Amerikaanse politiek tegenover Cuba, zowel voor als na Castro, was het tegendeel van progressief, blies de Cubanen in Russische richting, en bracht daardoor schade toe zowel aan de Nato als aan de Organisatie van Amerikaanse staten. De vrijheid van actie en zelfs steun die de Amerikaanse regering aan reactionair gestemde Cubaanse refugiés geeft, niet alleen bij de mislukte invasie in 1961, maar ook daarna, de economische blokkade en het stimuleren van sabotage tegen het Castroregime, dat zijn maatregelen die niet alleen de Cubanen boos maken, maar ook anderen, in Zuid-Amerika, in Azië en Afrika (Ben Bella bijvoorbeeld) en ook in Europa en de Verenigde Staten zelf. Dat is, met de term van de heer De Kadt, slechte wereldpolitiek, zoals het ook slechte wereldpolitiek is om de Spaanse, Portugese en Zuidafrikaanse dictaturen te sauveren. Die politiek is verkeerd omdat zij haar eigen inzet - individuele vrijheid, recht van oppositie, democratisch machten-evenwicht, gelijkwaardige behandeling der burgers - voor medestanders besmet en voor neutralen ongeloofwaardig doet blijven.

Het besef dat de anti-communistische positie niet altijd even hagelwit is, en het besef dat de communistische onderdrukking er af en toe iets minder tyranniek uitziet dan vroeger, hoeft niemand in het Westen verzoeningsgezind of inschikkelijk te stemmen: al zijn de verschillen gradueel, zij zijn nog altijd groot genoeg. Zelfs wanneer Amerika (of Engeland, of Turkije of zelfs Indonesië) door een stommiteit met het Sovjet-blok in oorlog zou raken, is het zaak om tegen dat blok partij te blijven kiezen en mee te doen, uit zelfbehoud, uit solidariteit en uit overtuiging, omdat de algemene inzet van groter belang is dan de incidentele blunder.

Maar als dat eenmaal is bedacht en gezegd, is er niets tegen om van geval tot geval te bekijken wat er gebeurt, en wat er de oorzaken van zijn dat in het ene land mensen en regering minder weerstand bieden aan de communistische druk dan in het andere. Wij hebben onze vrijheid te danken aan Amerikaanse weldaden, Cuba heeft zijn communistische dictatuur te danken aan Amerikaanse wandaden. Dat wanbeleid, waarbij Batista en zijn aanhang door de V.S. werden gesteund - van wie er nu velen in Miami pruilen, complotteren of in de zon zitten van hun meegenomen geld - was nog niet voorbij op het moment dat de dreiging van de raketten bekend werd. Er werd in de weken daarvoor veel gedreigd met een invasie, alleen omdat Cuba een communistische regering had en steeds meer onder Russische invloed kwam, niet omdat het eiland toen al een militair gevaar opleverde. Rechtse Republikeinen, zoals William E. Miller, voorzitter van het Republikeinse National Committee, senator Barry Goldwater, en mevrouw Boothe Luce

[p. 6]

probeerden van interventie of geen interventie de ‘loudest political issue’ voor de verkiezingen te maken, zoals Newsweek van 22 oktober het noemde. In die dagen werd ook een Gallup-onderzoek in Amerika gehouden, waaruit bleek dat 51 percent van de ondervraagden dacht dat uit een invasie een algemene oorlog zou voortkomen; 37 procent dacht van niet en 12 procent had er geen mening over. Van de 51 procent waren er 19 procent bereid om toch een invasie te beginnen, en van de 37 procent was ruim een derde voor invasie. The Nation schrijft in het nummer van 27 oktober (voordat zij van de raketten wisten): ‘The voters evidently don't feel that there is a moral compulsion to invade Cuba and restore free enterprise, any more than they felt impelled to overthrow Batista because he was a grafter and gangster. As for the ninety-miles-off-Florida argument, it is beginning to sink in that it is no farther measured from west to east than from east to west. Guantanamo isn't ninety miles from Cuba, it is on Cuba. The waters around Cuba, and the air above, are swarming with our surface craft and aircraft and submarines, not to speak of the PT-boats of Cuban exiles who are unhindered in shooting up Castro's minions (and even neutral shipping) to express their indignation. Some of the voters may even realize that Castro's hands are not altogether dirty, nor ours altogether clean’. In de New York Post beschreef Eric Sevareid als regeringsstandpunt (en ook dat van hemzelf), dat de Amerikaanse politiek erop gericht diende te zijn Castro hoe dan ook ten val te brengen en dat men niet de illusie hoefde te hebben dat ‘Castro is going to give us a pretext for direct invasion by touching Guantanamo or by installing atomic missiles or by any overseas expeditions against Latin countries.’

Dat was de situatie waarin plotseling bekend werd dat president Kennedy een blokkade had bevolen omdat de Russen op Cuba raketbases bouwden. Dat was precies wat Cubaanse ballingen in Miami een paar dagen tevoren ook al beweerd hadden, zoals zij nu beweren dat er raketten in Cubaanse grotten worden achtergehouden, wat wij ook geneigd zijn niet te geloven en wat ook best waar kan zijn. Wie zich in dat eerste uur afvroeg of Kennedy zich niet had laten meeslepen, of het wel waar was van die raketten, getuigde daarmee niet van slapheid of anti-amerikanisme. Wantrouwen tegenover eigen en andermans regeerders is geen zonde, integendeel. Het is een nuttig bestanddeel van de publieke reactie

[p. 7]

op iedere overheidsmaatregel. Er is de ene keer meer aanleiding voor dan de andere. Die aanleiding was er volop bij de kwestie Cuba (vóór de raketten) zoals er in Nederland alle aanleiding was om wantrouwend te zijn tegenover de eigen regering bij het Nieuw-Guinea-conflict. Toen probeerden minister Luns en de zijnen de bezwaren van hun tegenstanders te ontlopen door hun kritiek een bewijs van slapheid te noemen, anti-nationaal, bij het verraderlijke af. De Amerikaanse geheime inlichtingen over wat in Cuba gebeurde waren onjuist gebleken in 1961. Er was geen reden voetstoots aan te nemen dat zij in 1962 wel klopten. Dat de Russen zo'n duidelijk excuus voor ingrijpen zouden verschaffen, op een ogenblik dat het Kennedy zo goed paste, dat leek te mooi - even los van het oorlogsgevaar dat zij ermee opriepen - om waar te zijn.

De aarzeling om te zeggen ‘wat Amerika tegenover Cuba doet is altijd goed’ was dus op haar plaats, lijkt mij, en niet een bewijs van gebrek aan werkelijkheidszin. Ook niet een tekortschieten in bondgenootschappelijkheid. Als Engeland, of een ander Westeuropees land nota's aan de Sovjet-Unie was gaan sturen of gesprekken met Russen had aangeknoopt, waarin de Amerikaanse positie ondermijnd werd, dan was dat de bondgenoot onwaardig geweest. Maar nu men binnen het bondgenootschap twijfel, gebelgdheid, kritiek, instemming, aansporingen tot voorzichtigheid liet horen, was dat misschien wel lastig voor de Amerikaanse regering, maar niet in strijd met het karakter van de samenwerking. De vrijheid tot onderlinge kritiek en de bereidheid daarnaar te luisteren en er rekening mee te houden: het is mooi dat Amerika, als machtigste, een alliantie met deze kenmerken wenst, maar zij moeten zich dan ook niet beklagen wanneer de bondgenoten deze vrijheid benutten (wat de Amerikanen trouwens, dacht ik, ook niet gedaan hebben). Dat geldt ook, en zelfs juist, wanneer het gaat om beslissingen met ingrijpende consequenties. Evenmin als het verkeerd is dat de Amerikanen af en toe de Westduitse ‘flinkheid’ over Berlijn afremmen, zou het de Duitsers misstaan hebben als zij over Cuba in het begin behalve een solidariteitsverklaring ook een pas-op hadden laten horen.

Die aansporingen tot voorzichtigheid, schrijft de heer De Kadt, waren niet nodig,

want ten eerste waren de Amerikanen voorzichtig genoeg en ten tweede liep Amerika dezelfde gevaren als andere landen. Het land dat zich rechtstreeks verongelijkt, getreiterd en in zijn nationale eer getast voelt, laat de voorzichtigheid meestal minder zwaar wegen dan de bondgenoten voor wie de algemene conflictsituatie meer centraal staat dan het incidentele, lokale geschil. Bevriende buren, die op zelfbeheersing aandringen, misdragen zich niet.

Na een paar dagen werd duidelijk dat de Amerikanen de situatie op Cuba ditmaal goed waargenomen en getaxeerd hadden en dat zij met de nodige omzichtigheid te werk gingen. Die voorzichtigheid kwam vooral tot uitdrukking in de toon van de brieven die Kennedy en Kroestsjef wisselden. Kennedy was, gelukkig, bang. Hij heeft zijn tegenstander zorgvuldig ontzien, niet uit enig respect of gevoel van zwakheid, maar omdat hij - meer, zegt men, dan vele generaals, senatoren en industrieleiders in de V.S. - een heilige angst heeft voor een atoomoorlog. De aanwezigheid van die angst betekent niet dat zij hem de baas is. Hij heeft door zijn besluit - zoals ook de heer De Kadt in een vorig stuk (HW 178) schreef was dat van de verschillende afdoende reacties de minst riskante - en door zijn zelfbeheersing bij de uitvoering bewezen, dat angst voor oorlog niet verlammend hoeft te werken.

De afloop van de Cuba-crisis is voortaan een goed argument erbij tegen degenen, die menen dat passiviteit en inschikkelijkheid tegenover communistische bedreigingen ter wille van het behoud van de vrede nodig zijn. Maar het is niet te hopen dat Cuba in de anti-communistische landen de invloed van de strijdlustigen vergroot, van de mensen, die triomfantelijk roepen: ‘Het Westen laat zich veel te sterk leiden door angst. De enige taal die de Russen verstaan is machtsvertoon’, want dat sluit ieder ander taalgebruik bij voorbaat uit. Zij zouden dit simpele recept liefst op iedere conflictsituatie willen toepassen, en het gevaar bestaat dat zij door het succes tegen Cuba de smaak van militaire maatregelen te pakken hebben gekregen. Als flinkheid de beslissende maatstaf wordt bij de Natopolitiek - en dan flink in de zin van hardhandig, rigoureus, onvoorwaardelijk - zal het met de voorzichtigheid (die ook de heer De Kadt voorstaat) snel gedaan zijn. In zoverre is het waarschijnlijk een geluk dat het besluit van de blokkade genomen is door een Democratische president en niet door een Republikeinse, door een burger en niet door een generaal.