Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 9]

Een variant
A. Teister

Jaja, het noodlot bestaat. U kent mij niet; het verbaast U derhalve niet dat ik deze uitspraak doe, tenzij de uitspraak zelve U verbaast, en het feit dat er na zeventig eeuwen Perzische beschaving nog een idiote quelconque bestaat die deze mening aanhangt. Maar op die mij kennen: mijn vrouw, enkele vrienden, mijn vader, mijn bedienden, heeft de inhoud van mijn eerste zin een verbijsterend effect, moge ik U dat verzekeren.

Zij weten wat ik U hierbij verzoek te willen geloven, dat ik een door en door sceptische geest was. Ik kan niet zeggen dat ik in een god geloof, of in meerdere goden, maar evenmin lijkt het mij juist hun bestaan volstrekt te ontkennen; er is tenslotte van alles mogelijk, zelfs dat er niets mogelijk is. Ik putte uit de waarneming van duizenden morgens de zon te hebben zien rijzen niet de zekerheid, dat zij dit zou blijven doen. Ik wist, dat mijn beste vriend, de edelman R., met een ‘noodlottige’ hartstocht verkleefd was aan een dame, en het verbaasde mij stellig niet dat hij haar niet huwde doch - na haar twaalf jaren koortsachtig te hebben achtervolgd met klinkende munt, zweepslagen en poëtische verklaringen - behoorlijk gelukkig werd met een andere vriendin. Ik kende geen zekerheid; ik ontkende dat enige predestinatie, enig noodlot onze levens beheerste, dat handelingen en gebeurtenissen vastlagen op een van te voren bepaalde afloop. Mijn sceptiscisme zei me, dat alles altijd anders kon.

Grote gebeurtenissen werpen meestal hun schaduw vooruit. Zo verwondert het me niets, dat ik al op de eerste dag dat de nieuwe roos ter sprake kwam iets heb gevoeld in de atmosfeer; niet dat deze mij al dadelijk in het noodlot deed geloven natuurlijk; het was nauwelijks een voorgevoel; het was onbehaaglijkheid, een lichte hoofdpijn; in de spiegel kijken en merken dat er een neusvleugel trilt zonder dat ik dat had bedoeld; in het westelijk deel van de tuinen wandelen en er een mol zien; pas tegen de middag ontdekken dat mijn hoed twee à drie tinten te licht was voor mijn costuum - kleine, wonderlijke ongenoegens die mijn humeur in lichte maar onmiskenbare mate beïnvloedden.

Toch leek het een werkelijk bevredigende boodschap, die mijn tuinman bracht. Het was ons namelijk al een hele tijd een doorn in het oog geweest, dat de rijkaard G. er in was geslaagd, een superbe variant te kweken van de Shah-Ne-Roos. Zijn garden, in de tijd van tien jaar met walgelijk geld tot een parvenu-geheel met - ik beken het spijtig - prachtige perken gegroeid, miste natuurlijk de finesse van onze jardins, gedurende tientallen generaties heren en tuinlieden harmonisch bespoten, besproeid, gesnoeid en ontwikkeld. Maar daar, in G.'s middenperk, stond ineens die variant, die ons overvleugelde.

Ik had tot dusverre nooit geloof gehecht aan verhalen van mensen die in één dag grijs werden; van rozen - de hoogste vorm van leven - weet ik te goed hoe langzaam kleurveranderingen optreden: men leest in slechte gedichten over deze snelle vergrijzing, maar ons meesterwerk, Omar's Rubaiyat rept er niet van. Nu geloof ik erin: noodgedwongen, want toen wij de Handsome (rijkaard's variant) ontdekten, is mijn tuinman in zeven maal zeventig minuten vergrijsd tot hij een oude, afgedane man geleek. De Handsome was een kruising, maar tussen welke onberispelijke soorten? Welke voorouders hadden hun eminente kwaliteiten geleend, en dit wonder gemaakt? Wij keken treurig naar onze perken die, leek het wel, hun glans verloren hadden.

Het was dus een bevredigende boodschap, toen mijn tuinman mij een zestal weken later zei, dat hij het idee had voor een geniale variant, die G.'s exemplaren tot lorrige asters zou doen verbleken. Ik prees en bemoedigde hem; maar in de spiegel was daar mijn neusvleugel, de mol later, de foute hoofdbedekking: horribele ongerechtigheden. Voorboden van het erge.

Zoals men weet, heeft de standaardroos drie zogenaamde a-bladeren en twaalf tot vijftien b-bladeren. Er schijnt, maar de kro-

[p. 10]

nieken zijn daarover niet geheel eensluidend, in 1743 een roos te hebben gebloeid in Jansonius' tuin te Vere die niet minder dan vier a-bladeren bezat; het Gele Geluk, zoals de bloem werd genoemd, heeft echter slechts een zomer gebloeid, en haar nazaten waren verschrompelde driebladerigen, die Jansonius niet alleen tot de bedelstaf brachten



maar ook zijn gezondheid hebben geknakt zoals de eerste herfstwind het hen deed. Hij stierf verdrietig, en bij testamentaire beschikking liet hij zijn graf ornamenteren met honderd dahlia's - de galgste humor die in ons aan verbitteringen zo rijke wereldje van amateurs de la rose bekend is.

Rijkaard's roos, de Handsome, had nu reeds twee seizoenen vier a-bladeren; perfect was het resultaat nog niet, omdat de b-aantallen varieerden van acht (een zielig lage limiet) tot veertien; en toen mijn tuinman mij dus een methode ontvouwde die alleen in het brein van de meest delicieuze aller bloemkunstenaars kon ontstaan kende mijn geluk vrijwel geen grenzen. Indien zijn ingreep slaagde immers, zouden wij een roos bezitten die niet alleen vier a-bladeren bezat, doch behalve door het maximumaantal b ook door één c-blad gekenmerkt werd: een soort wonder, waarover veel speculatieve literatuur bekend is, een soort vierde dimensie van rozen, een geniaal stukje dat niet bestaan kon, een droombeeld, een eindroos.

Kenners weten van de zeven soorten aarde en hun toepassing. Voor de nieuwe variant echter oordeelde mijn ontwerper een achtste soort nodig, waarvan hij het bestaan in een oud manuscript had gevonden: blauwe Zeeuwse klei geheten, die schijnt voor te komen in de lage landen bij de zee. Het bracht natuurlijk hoge kosten met zich mee, enige percelen van deze kostbare grond te verschepen; de afstand is groot, de aarde moet door speciale installaties aan boord op de juiste temperatuur worden gehouden, maar de financiële consequenties waren zoals wel vanzelf spreekt niet van doorslaggevend belang. Tijdens het transport kwam de eerste klap. Waarschijnlijk kent U de geschiedenis van de Fialta, en hoe de muiters er met onze kostbare teelgrond van door gingen.

Op de avond dat het bericht mij bereikte - tegenspoed, op zichzelf waarschuwing genoeg - merkte ik dat een kleine kever de gordijnen van vieux-rose in mijn bibliotheek had verontreinigd; de albasten vaas, die ik juist die dag voor mijn collectie verworven had bleek in het avondlicht net niet te kleuren bij mijn vier dagoberts; en toen ik ging slapen, na orders te hebben gegeven voor een nieuw transport, knisterden de lakens van Brugse kant zo onaangenaam, dat ik toen had moeten beseffen hoe ongunstig de voortekens waren.

Toen de tweede lading aarde was gearriveerd, kregen wij een periode van ongerept schijnend geluk. De grond werd in het thee-paviljoen gestort, waar zij uitstekend kleurde bij de muisgrijze gordijnen; toen wij de deuren in een turkooizen tint hadden doen schilderen, en een tweetal miniaturen (die vooral oranje waren) verwijderd, was de kleurstelling zo harmonisch en terzelfdertijd zo gewaagd van nuancering dat mijn tuinman de omstandigheden op hun gunstigst oordeelde.

Nauwelijks begonnen wij tesamen - want, hoewel ik de fijnste détails niet kende zou ik het experiment geheel meemaken - aan de eerste enten toen een tweede slag ons trof. Zoals bekend moet men, bij het gemiddelde rozen kruisen, uitgaan van een zwakke soort en een sterke. Volgens voorschrift begeleidde een luitkwartet met intieme muziek onze handelingen, en mijn tuinman heeft tot de dag van vandaag - onheilsdag! noodlot! - volgehouden dat het aan de gesprongen snaar van de altist geweten moet worden dat de tere nachte-

[p. 11]

gaalbladerigen (een erfstuk van mijn grootvader) in een dag van zwak tot apert ziekelijk werden. Buigend en krimpend op de tengere stelen leken de kelken te fluisteren, te murmelen; de uiterste randen der a-bladeren krulden; van elke bloem werd een meeldraad lila, dun en stierf af; enkele uitgelezen bijen die wij in contact brachten met de kwijnende perken deinsden grommend af, en toen we ze pijlsnel naar de jasmijnen zagen vliegen (het laatste redmiddel voor deze overnerveuze insecten in tijden van lichamelijk onwelzijn) wisten wij welke omvang de ramp had aangenomen.

Een tijd van koortsachtige activiteit brak aan. Mijn dochters weken in maandenlange nachtwaken niet van de Remontanthybriden; mijn tuinman, oculerend en de veredelde bloembodems tot bottels opvoedend, vermagerde door zijn constante inspanning tot een schaduw van zichzelf; de hulp van mijn vrouw, die de Damaceners onder haar hoede had, was onschatbaar; en nadat ik een viertal nieuwe luitisten had geëngageerd uit de Peloponnesus, hield ik me persoonlijk bezig met de couleurinspectie waartoe, zoals men weet, slechts de uiterste verfijning van oude geslachten een enkele maal capabelen doet geboren worden. Volle twee seizoenen leverden wij slag met de rozendood.

Toen tenslotte grootvaders nachtegalen herstelden, en langzaam hun oude, tere zelf weer werden bleek, dat de blauwe Zeeuwse veel van haar subtiele krachtsappen had verloren. Een nieuwe vloot werd naar Nederland gezonden; en - hoe volkomen begrijp ik nu de voorboden van het noodlot! - op de feestelijke dag van de aankomst in onze haven droeg mijn vrouw, door een van ijdelheid's onvoorzienbare grillen, haar kapsel, rooskleurig geverfd, zo hoog, dat zij bij de officiele verwelkoming een viertal centimeters boven mij uittorende. Mijn costuum, vlekkeloos, stak ineens af, ja vloekte vrijwel, bij de klei die een andere kleur bleek te hebben dan de zending die wij van vroeger kenden; en, schofterige ironie van welk godvergeten opperwezen ook, mijn beide dochters - lievelingen! maar geen kenners - droegen op beide boezems een Handsome, hun lafhartig in handen gespeeld door de rijkaard G. Oh, rozen, symbolen van zachtheid en wellust, waarom heb ik mij niet reeds toen in rouw gedompeld, droevig krijsend, nors en bruingekleed door mijn tuinen dwalend?

Neen, de schellen vielen mij, dwaas die ik was, niet van de couleurgevoelige ogen. Innerlijk vervuld van welbehagen, trok ik mij met mijn tuinman terug in het paviljoen; en daar, onder het foutloos spelen der muzikanten, begonnen wij de laatste fase: het ware kruisen.

Welnu, heren, de afloop der historie kent ge. Ik heb niet anders kunnen doen dan mij vanmorgen aan mijn secretaire te zetten en me, door het opschrijven van dit relaas, trachten vrij te maken van de obsessie die



de edelen en nu voorgoed onbereikbare variant mij is geworden. Nooit zal ik de Handsome overtreffen. Waarom heeft de trouweloze tuinman mij verlaten? Waarom hoor ik, in de vrouwenvertrekken, het klagelijk schreien van mijn dochters, waarom verscheurt mijn vrouw de klederen, en zit ik hier, eenzaam, gebroken, vernederd en toekomstloos? Moge de duivel hem halen, waar hij ook is! Waar hij ook is? Als hij snel is doorgereden, kan hij nog voor de avond in Ispahaan zijn!

Ik vervloek hem; ik wens hem akelige pijnen, en een genadeloze dood.