Hollands Weekblad. Jaargang 4

Terugblik op Amerika (I)
J.H. Burgers

De manier waarop een Europese bezoeker Amerika ervaart, hangt onvermijdelijk samen met het beeld dat hij van Amerika bezat voordat hij op reis ging. In het jaar dat ik daar heb doorgebracht viel het mij op, hoezeer ik van dat land een vertekend beeld had door de invloed van niet-Amerikaanse bronnen. De vreemdeling die over zijn ervaringen in de Verenigde Staten vertelt, legt nu eenmaal de nadruk op alles waarin dat land van zijn eigen land afwijkt: de extravagantie, de monotonie, de standaardisering, de efficiency. Graag zegt hij daarbij, dat de Amerikaanse maatschappij een paar ontwikkelingsfasen op de Europese vooruit is en dus lijfelijk demonstreert wat ons zelf te wachten staat. Aldus bijvoorbeeld Reichenbach in het slot van zijn film L'Amérique Insolite. Georges Duhamel heeft over zijn verblijf in de Verenigde Staten in 1928 al een boek geschreven onder de titel Scènes de la Vie Future. Het gevolg van die eenzijdige voorlichting was, dat ik in Amerika de eerste tijd telkens werd getroffen door het ouderwetse, het omslachtige en het niet-gestandaardiseerde, dat er natuurlijk ook is.

Vooral het ouderwetse. In het hotel in New York stamde de lift uit een tijd, dat er in Nederland vast nog nergens een lift bestond, en de slaapkamer was versierd met pin-ups uit de vorige eeuw. In San Francisco belandde ik, uit het station komende, in achterbuurten vol houten huizen van vier verdiepingen met trappen langs de buitenkant en overal wasgoed.

Wat omslachtigheid betreft: het toppunt was wel de manier waarop in ons Californisch universiteitsstadje het huisvuil werd opgehaald. Iedereen had zijn vuilnisbak aan de achterkant van zijn terrein staan, zo ver mogelijk van de straat. De vuilnismannen liepen met een soort super-emmer op de schouder bij elk huis naar achteren, soms wel 60 m ver, en stortten daar de inhoud van een paar vuilnisbakken over in hun emmer. Met dat ding op de schouder gingen ze dan terug naar de vuilnisauto en klommen daar een trapje op om de emmer van bovenaf leeg te gooien in de open bak. Het spreekt vanzelf, dat die mannen negers waren.

Tenslotte, de standaardisatie van het Amerikaanse leven valt niet te ontkennen. Maar er is ook heel veel variëteit en individualisme, die schrijvers als Duhamel eenvoudig onvermeld laten omdat ze het niet ‘typisch’ vinden. Ik durf te beweren, dat er in Californië meer variatie in bouwstijl en woninginrichting is dan in Nederland. Natuurlijk vind je overal in de Verenigde Staten de grote supermarkets, waar ieder stukje kaas of vlees in plastic verpakt zit. Maar je vindt er even goed massa's kleine winkels in de straten en fruitkramen langs de buitenwegen, waar tuinders hun eigen produkten aan de man brengen.

Er zijn ook verkeerde voorstellingen die op zuiver Amerikaanse bronnen teruggaan. De advertenties in de tijdschriften tonen zoveel plaatjes van Amerikanen met vakantie, op partijtjes, bij zwembaden, in sportauto's en in modelkeukens met allerlei werkbesparende snufjes, dat menigeen denkt dat de Amerikaan lui is. Dat is een kolossaal misverstand. De Amerikaan is dol op werken. Vaak is hij alleen in zijn werk echt gelukkig. Veel winkels zijn 's avonds nog open, de supermarkets ook 's zondags. Tweede Kerstdag en

[p. 4]

Tweede Paasdag zijn onbekend, Pinksteren wordt helemaal niet gevierd. Het aantal moeders en grootmoeders met volledige dagbanen is legio. Ook de studenten werken hard. Wie niet werkt, wordt niet gerespecteerd. Al die rijke dames, die je in de advertenties zo ‘relaxed’ ziet doen, moeten in werkelijkheid onophoudelijk in de weer zijn in allerhande comiteetjes e.d., willen ze door hun soortgenoten geaccepteerd blijven. De ‘time-saving gadgets’ hebben ze hard nodig, want er is meestal geen huishoudelijke hulp.

De glamor-volle advertenties werken ook deze vergissing in de hand, dat men zich de Amerikanen uitsluitend als welvarend voorstelt. Natuurlijk zijn er heel veel die het goed hebben - en de buitenlandse bezoeker komt voornamelijk met hèn in aanraking - maar er zijn ook massa's arme mensen, in de grote steden, op het platteland en ook wel in de suburbs. Michael Harrington berekende onlangs in The Other America het aantal armen in de Verenigde Staten op meer dan 40 miljoen. Wanneer je door het land reist, lijkt dat getal niet onaannemelijk.

Tijdens mijn verblijf werd ik mij ervan bewust, dat ik mijn Amerika-beeld in grote lijnen tijdens de dertiger jaren had gevormd; wat weer betekent, dat het voornamelijk berustte op rapportage over de twintiger jaren. Nu zijn de Roaring Twenties beslist het bontste hoofdstuk in de Amerikaanse geschiedenis geweest, maar dat hoofdstuk ligt al weer een volle generatie terug. Wie het Amerika van vandaag wil waarderen, moet niet met zijn gedachten voortdurend toeven bij de gloriedagen van de skyscrapers en Hollywood, Ziegfeld, de Chicago-jazz en Al Capone.

Bij mijn Amerika-beeld hoorde ook, dat de Amerikanen ongeduldig en onpersoonlijk waren en onmatig veel rookten. Het bleek allemaal anders te liggen. Er wordt in Amerika veel minder gerookt dan hier (tenminste door de mannen; de vrouwen roken inderdaad veel). Met de beruchte Amerikaanse ‘onpersoonlijkheid’ heb ik in het jaar van mijn verblijf helemaal geen kennis gemaakt. Die legende wordt verbreid door vreemdelingen die zich eerst prettig gevleid hebben gevoeld toen de caissière in een supermarket tegen hen zei ‘How are you today’, en die daarna tot hun ontgoocheling hebben gemerkt dat van kust tot kust alle caissières in alle supermarkets al hun klanten zo begroeten. Maar waarom moet de reputatie van de Amerikanen de dupe worden van hun eigen hartelijke omgangsvormen? Vergelijk eens het welluidende ‘You are welcome’ met ons onhebbelijke ‘Niets te danken’.

Wat geduld betreft, daarvan heb ik staaltjes meegemaakt die mij mijn geduld deden verliezen. Ik moest bijvoorbeeld op een avond in een Greyhound-busstation een vol uur wachten om een koffer af te halen. Er was een hittegolf en we stonden met zes man te zweten in een klein kantoortje. Eerst waren de koffers zoek van de dame die aan de beurt was; daarna wilde zij er één verder doorsturen, wat veel rompslomp meebracht; tenslotte kon de bagageman niet beslissen of hij een cheque van haar mocht accepteren, en vroeg ons daarover om raad. De man was volslagen incompetent; maar niemand die boos werd, niemand die mop-

[p. 5]

perde; men zuchtte alleen en haalde de schouders op. Deze scène speelde zich af in de nationale hoofdstad van dat dynamische land.

Zonder geduld kun je in dat land niet leven, alleen al omdat de auto's in bebouwde kommen op 50% van de kruisingen een verplichte stop hebben. Gewoonlijk geldt dat voor één van beide straten, maar er zijn ook heel wat kruispunten waar op alle vier de hoeken een stopbord staat. Voetgangers steken bij alle straathoeken op hun dooie gemak over, zonder zich om het verkeer te bekommeren. De automobilist is trouwens in de bebouwde kom bijna steeds gebonden aan snelheidsmaxima van 25 of 35 mijl. De buitenwegen zijn ook vol snelheidsbeperkingen. De absolute maximumsnelheid, zelfs voor achtbaans-freeways, is 65 mijl.

Deze ingrijpende reglementering van het verkeer illustreert nog iets anders. Volgens een in Europa wijdverbreid misverstand zou het leven in Amerika bijzonder vrij zijn van ‘overheidsbedillerij’. Dat is onzin. De Amerikaan zit gebonden aan een overvloed van voorschriften. In onze woonplaats moest je bijvoorbeeld een ‘licence’ hebben voor het bezitten van een fiets, en zelfs voor het verbouwen van een schuurtje achter de garage was toestemming van de bouwcommissie nodig.

Aangekomen in de Verenigde Staten met het idee overal haast en nervositeit te zullen vinden, was ik in het begin getroffen door zo veel kalmte en gemoedelijkheid op straat, in winkels en in restaurants. Maar later ging ik toch wel iets waars zien in de bewering, dat de Amerikanen ongeduldig en onevenwichtig zijn. Die eigenschappen vallen gedeeltelijk te verklaren uit de immigranten-mentaliteit. Daarin steekt immers een stuk ondernemingsgeest èn een stuk escapisme. De immigrant heeft de moed gehad, radicaal alles achter zich te laten en in een andere wereld een nieuw bestaan op te bouwen. Maar je kunt het ook omdraaien en zeggen, dat hem de moed heeft ontbroken om vol te houden temidden van de moeilijkheden in zijn geboorteland. Beide trekken vind je in de Amerikaanse maatschappij terug. Aan de ene kant de durf om problemen radicaal op te lossen, zoals het bouwen van ‘skyways’, betonnen autowegen op zuilen hoog boven het stadsverkeer. Aan de andere kant het onvermogen om gecompliceerde zaken, zoals de internationale politiek, in hun gecompliceerdheid te begrijpen. Er is een zeker ongeduld tegenover alles wat ingewikkeld is en een gretig onthaal voor eenvoudige verklaringen en zwart-wit schema's. Wonderdokters vinden er altijd succes.

Misschien verklaart dit iets van de tegenstrijdigheid, dat deze afstammelingen van stoere immigranten zo vaak paniekerig zijn. Weinig volken zijn zo suggestibel als de Amerikanen. Onvergetelijk blijft de paniek van 31 oktober 1938, toen een miljoen luisteraars naar de radio-versie van H.G. Wells' War of the Worlds serieus geloofde, dat de Marsbewoners waren geland. Hardnekkiger was de vliegende-schotels mythe, van 1947 tot 1952 geëxploiteerd door een stel beroepsleugenaars die kapitalen verdienden met de publikatie van hun ‘onthullingen’, waarbij sommigen het bestonden de Regering-Truman te beschuldigen van malafide geheimhouding om redenen van partijpolitiek. Verleden jaar belandden we in Amerika midden in de fallout-shelter hysterie. Men vroeg mij bezorgd of er oorlog zou komen over Berlijn, en je kon in oktober en november haast geen gesprek beginnen dat niet uitliep op de vraag, of iedereen nu op korte termijn een eigen shelter moest inrichten. De kranten stonden vol stukken pro en contra, naast reclame voor luxe-shelters, die je desgewenst stiekem kon laten installeren, en advertenties voor prof. Libby's brochure You Can Survive Atomic Attack. Men scheen nauwelijks voort te kunnen leven indien de sheltervraag niet werd beslist, en men verdiepte zich ijverig in problemen zoals bijvoorbeeld of de bewoners van Nevada een militie moesten organiseren om in Wereldoorlog III de vluchtelingen uit Zuid-Californië te beletten naar Las Vegas te komen. Het gekke is, dat het shelterprobleem niet werd opgelost, maar dat niettemin een paar maanden later deze brandende kwestie niemand meer interesseerde. Geen mens en geen krant wijdde er meer een woord aan.

Dit is niets bijzonders. De Amerikaanse geschiedenis sinds 1914 is een aaneenschakeling van rages. Het Amerikaanse publiek heeft weinig maatgevoel, maar ook weinig vasthoudendheid. In 1944 zag het alle Duitsers en Japanners als ongeneselijke sadisten; tien jaar later beschouwde het hen als zijn betrouwbaarste vrienden. Zoland de rages on-politiek zijn, zoals de kruiswoordpuzzlerage en de James Dean-rage, kunnen ze ons koud laten. Maar het is griezelig te bedenken, wat politieke rages zouden kunnen uitrichten. Wie vol vertrouwen meent: ‘Het gezond verstand overwint toch wel voordat er iets onherstelbaars gebeurt’, die raad ik aan, zich eens te verdiepen in de rage die in 1918 zoiets krankjorums als het grondwettelijk drankverbod heeft kunnen bewerkstelligen.

Gebrek aan maatgevoel uit zich ook in de

[p. 6]

absurde taal waarmee commerciële of politieke concurrenten elkaar soms overschreeuwen. Verleden zomer las ik in de krant, dat een New Yorkse politicus de verkiezingspropaganda van een andere New Yorkse politicus had gekenschetst als ‘H-bomb throwing and gas-warfare’. Mijn verbazing over dit overspannen woordgebruik nam toe, toen ik zag dat deze beide heren niet tot verschillende partijen, maar tot dezelfde partij behoorden. (Het ging om de Democratische candidatuur voor het burgemeesterschap van New York.)

Dat veel Amerikanen moeite hebben om de dingen in hun betrekkelijkheid te zien, hangt ook samen met hun gebrek aan humor. In het hele jaar heb ik er van niemand een mop gehoord. Het plaatselijke studentenblad kon nu en dan wel geestig uit de hoek komen, maar een Propria Cures was het bepaald niet. Toen ik ermee kennis maakte, op de eerste dag van het cursusjaar, begon ik met plezier het redactionele hoofdartikel te lezen dat gericht was tot de nieuwe studenten. Het was een fijn stuk in oude Godfried Bomans-stijl, met alle bekende cliché's er in verwerkt zoals ‘het voorrecht van universitaire vorming’ en de ‘studie metéén fiks aanpakken’ en ‘student zijn is meer dan studeren’. Pas langzamerhand drong het tot me door, dat deze brave praat helemaal niet als parodie bedoeld was.

De wrangste grap die ik gezien heb zijn de oude stuiverstukken. Toen in de vorige eeuw het merendeel van de Indianen werd uitgeroeid, was één van de gebruikte methoden het neerschieten van vrijwel alle bisons, omdat de Indianen in de prairies daarvan leefden. De oude stuivers, die nog steeds in omloop zijn, tonen aan hun ene kant een bison met de passende woorden ‘E Pluribus Unum’, aan hun andere kant de kop van een Indiaan met het bijschrift ‘Liberty’.

‘Not government by men, but government by laws.’ Zo luidde een van de leuzen uit de Vrijheidsoorlog, en nog steeds worden de Amerikaanse schoolkinderen geïndoctrineerd met diepe verering voor de wet. Die verering geldt natuurlijk in de eerste plaats de Grondwet. Het oorspronkelijke stuk uit 1787, tegenwoordig bewaard in een atoombomvrije schuilplaats, heeft voor de Amerikanen een betekenis vergelijkbaar met die van Lenins stoffelijk overschot voor de Russen. Fundamentele kritiek op de Grondwet vat men op als een aanslag op Amerika zelf. Alle politieke redenaars, ook die van de Communist Party en de John Birch Society, vinden het nodig een buiging te maken voor de beginselen van de Constitutie.

Maar ook de gewone wet heeft een gewichtige plaats in het Amerikaanse denken en in de Amerikaanse vocabulaire. Toen ik eens midden tussen twee stoplichten een straat overstak, sprak een dame me toe: ‘There is a law in this country that forbids you to cross the street that way’. Volgens de borden langs de grote wegen is het neergooien van afval ‘unlawful’, en iedereen houdt zich daaraan. Soms krijgt de wetseerbiediging het karakter van een vreemd formalisme, speciaal op het gebied van de ‘liquor laws’. In Washington, D.C., is het bijvoorbeeld verboden om in een openbare gelegenheid met een glas drank in de hand te staan. Wie daar bier zit te drinken en aan een andere tafel een vriend ontdekt, mag niet eens met zijn glas bier in de hand naar die tafel toelopen om bij zijn vriend te gaan zitten: nee, hij moet de waiter vragen hem dat glas achterna te dragen. Ook sommige verkeerswetten worden als heilige riten nageleefd. Zo zijn er wetten die alle bestuurders van autobussen verplichten, te stoppen en het portier open te doen voordat ze spoorrails oversteken. Dat gebeurt dan ook trouw, al rijdt de bus in een vlakte met mijlenver uitzicht naar alle kanten, of al kruist hij een verroest en met onkruid overgroeid lijntje dat al sinds jaren niet meer wordt gebruikt.

Tegenover de verering voor de wet staat het wantrouwen jegens de ‘governing men’. Typerend was bijvoorbeeld de vrijwel unanieme reactie van de pers op het geslaagde verzet van Kennedy tegen de verhoging van de staalprijzen. De kranten spraken slechts vluchtig over het inflatiegevaar, maar weidden breedvoerig uit over de verschrikkelijke gevaren van de gebleken concentratie van macht bij de President. Zij deden, alsof Kennedy's optreden een grote stap in de richting van het totalitarisme was geweest. Zelfs de Christian Science Monitor schreef in dezelfde geest.

De afwezigheid van diep ontzag voor hoogwaardigheidsbekleders is op zichzelf wel iets plezierigs. Nixon, nu candidaat voor het gouverneurschap van Californië, hield een verkiezngstoespraak op een voetbalveld bij ons in de buurt, en Kennedy kwam een keer spreken in het stadion van Berkeley. Beide bijeenkomsten hadden de atmosfeer van een gezellige familie-picnic. Kinderen speelden ongestoord in het gras op korte afstand van de spreker. Buiten het Berkeley'se stadion demonstreerden studenten met allerlei borden zoals ‘More Courage and Less Profile’ en ‘Is Alabama Part of the Free World?’

(Wordt vervolgd)