Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor literatuur en politiek vierde jaargang · nummer 177 · 24 oktober 1962

Op voet van gelijkheid

Wie de groentijd niet heeft meegemaakt, kan er niet over oordelen. Wie niet als blanke in Zuid-Afrika of Alabama woont, kan niet over de rassendiscriminatie oordelen. Wie niet in Indië geweest is, kan niet over de koloniale verhouding oordelen.

Met dat argument proberen meestal degenen, die bij een vorm van collectief wangedrag betrokken zijn, zich te beschermen tegen aanvallen van derden. De buitenstaander, zeggen zij, begrijpt niet dat de ontgroening een opvoedend, solidariteit scheppend spel is, waarbij helaas wel eens een ongeluk gebeurt. Hij weet niet uit eigen ervaring, dat discriminatie een kwestie is van zelfbehoud en dat bovendien de superioriteit van de blanke over de neger door de praktijk van iedere dag wordt bewezen. De outsider is niet op de hoogte van al het nuttige, menslievende werk dat planters, bestuurders en zendelingen in de koloniën doen, prestaties waartoe de inboorlingen zelf niet in staat zijn.

Meestal beroepen de profiteurs van een wantoestand zich ook op de geschiedenis en op de instemming van hun slachtoffers. De situatie is historisch zo gegroeid, het is altijd zo geweest, dit is nu eenmaal de werkelijkheid waarin wij leven. En: de mensen zelf zijn best tevreden, zij accepteren hun lot. Na deze sussende beschrijving, waarbij de misstand iets vredigs en eeuwigs krijgt, komt de tegenaanval. Het zijn altijd de mensen van buitenaf die het beter denken te weten, die de orde en rust komen verstoren. Communistische raddraaiers, slechtbetaalde en daardoor rancuneuze intellectuelen, op sensatie azende journalisten, dat zijn degenen die stoken, die conflicten scheppen waar er vroeger geen waren, die ons op moraliserende toon de les komen lezen, die te keer gaan zonder precies te weten waar zij over praten.

De insiders proberen de vraag waar het om gaat aan het oog te onttrekken door zich te beroepen op hun ervaring en kennis van zaken en door de motieven van hun tegen-

[p. 2]

standers verdacht te maken. Dat is van oudsher de methode om gelovigen onder de duim te houden en ongelovigen de mond te snoeren. Het is een methode die tegenwoordig minder goed werkt. Naarmate gemeenschappen aan beslotenheid verliezen lukt het machthebbers minder goed om wantoestanden voor het publiek te verbergen en de mythe van hun superioriteit intact te houden. De kennis van zaken die de buitenstaander, dank zij kranten, boeken, televisie, bezoeken opdoet, wordt groter. Hij laat zich niet meer het zwijgen opleggen door het argument dat hij niet in staat zou zijn tot oordelen. Hij keert het bezwaar om: juist omdat hij buitenstaander is, kan hij de toestand zuiverder taxeren (zoals ook een rechter zijn geschiktheid onder andere ontleent aan zijn onpartijdige uitgangspositie). Zijn macht over gebeurtenissen en verhoudingen buiten zijn eigen ervaringscirkel wordt groter, en omgekeerd merkt hij, dat de invloed, de controle van de buitenwacht toeneemt op de terreinen waar hij zelf betrokkene en ingewijde is.

Het instituut public relations is een reactie op het stijgende wantrouwen tegenover de autoriteit, die zegt dat men hem maar geloven moet omdat hij en de zijnen de enigen zouden zijn die weten waarover zij praten. Het instituut is nuttig voorzover het ertoe bijdraagt misstanden die het publieke oog ontdekt heeft te doen verdwijnen; het is schadelijk voorzover het probeert de oude muren om een land, bedrijf, kerkelijke organisatie of studentencorps met glad nieuw materiaal te herstellen. Maar ook wanneer public relations tot doel heeft misstanden met meer geraffineerde middelen te verdoezelen en de bewondering voor machtsbezitters met zorgvuldig uitgekiende campagnes op te vijzelen, is er maar één smetje nodig, een corruptie die in de openbaarheid komt, een uitspraak die een lelijke mentaliteit verraadt, een misplaatste arrestatie of een tyranniek verbod, en vertrouwen en ‘image’ vallen van de ene dag op de andere in stukken.

Met dit al: er zijn nog voorbeelden genoeg

van regeringen, die geen oppositie, geen kritiek, geen ‘inmenging in interne aangelegenheden’ verdragen en toch aan de macht weten te blijven, van kerkleiders en dictatoren die zich onfeilbaar wanen en die het opstandige gemurmel bij hun onderdanen in toom houden en het gelach en de ergernis van derden negeren. Maar er is meer hypocrisie nodig dan vroeger - geloofsbelijdenissen in gelijkwaardigheid en democratie bijvoorbeeld in situaties waar een kind kan zien dat praktijk en geloof met elkaar in strijd zijn -, meer censuur om façades intact te houden. Dat komt omdat het aantal mensen afneemt, dat zich onderdanig schikt in vernedering, willekeur, onrechtvaardigheid. Het kost de machthebbers - die per definitie belang hebben bij de status quo - meer moeite dan vroeger om buitenstaanders, die, anders dan insiders, niets te verliezen hebben, buiten de deur te houden. Het onderscheid tussen knecht en meester, met verschillende gedragsregels voor de een en voor de ander, lijkt noch de knechten noch de meesters zo vanzelfsprekend meer. Claims van suprematie, van het ene geloof boven het andere, van een ras, een land, een beroep, een milieu boven andere klinken in steeds meer oren steeds verdachter. Wie privileges bezit of verdedigt moet zich meer dan ooit in bochten wringen, want het vage, maar machtige gevoel van ‘waarom eigenlijk’ wordt sterker en wijder verspreid.

Al deze algemeenheden hebben te maken met het toenemend rumoer over de groentijd van de studentencorpora. Pas nu de ongelukken met woorden, hockeysticks en bezeepte raamkozijnen in de openbaarheid zijn gekomen en het leger der buitenstaanders kwaad hebben gemaakt, beginnen de corpsbesturen koortsachtig te praten over hervormingen, berispingen, scherpe afkeuringen en zo, waar zij blijkbaar de eerste twee, drie weken, toen zij alleen zelf nog maar wisten wat er gebeurd was, geen aanvechting toe voelden. Van sommige corpsleden en reunisten wordt langzamerhand het vertrouwde afweervuur hoorbaar: wie niet is en heeft ontgroend, mag niet meepraten; wie wel heeft meegedaan, moet zijn vriendjes en zijn vereniging niet afvallen; de groenen zelf klagen niet, dus waar bemoeien anderen zich mee; het is allemaal sensatiezucht van de pers en rancune van slechtgelukten - nietcorpsleden bijvoorbeeld - en bezorgde moeders; de groentijd is zo goed voor de opvoeding (voor het kweken, zoals Carmiggelt indertijd schreef, van door vernedering gestaalde jonge intellectuelen); de zelfvoldane ex-scholier wordt door de ontgroening

[p. 3]

tot zelfkennis en bescheidenheid gebracht (geen arroganter type dan het eerstejaars corpslid); het is een interne aangelegenheid van de vereniging en de rest van de gemeenschap moet er zich buiten houden.

Maar waarom eigenlijk? Waarvoor is het nodig dat studenten medestudenten leren kennen op voet van ongelijkheid, kaalgeschoren worden, al of niet onder commissietoezicht worden gepest, vrij grote gevaren lopen, zich moeten inlikken en indikken, uitgeput raken en routine opdoen in serviel gedrag tegen mensen die hen zonder aanleiding uitschelden? Het schept zo'n verbondenheid. Alsof die niet op een minder barbaarse manier te bereiken valt, en alsof op die band, met de neiging tot conservatisme, onverschilligheid en superioriteitsgevoel die erbij hoort, niet allerlei aanmerkingen zijn te maken, ook door niet-buitenstaanders.

K.L. Poll