Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 4]

Het secretariaat-generaal van de Verenigde Naties
L. Gordenker

Het langzaam doorsijpelende nieuws over Nikita Chroesjtsjofs plannen om voor de derde maal in vier jaar de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties te bezoeken is tot een stroom geworden. Algemeen wordt nu aangenomen dat hij over enkele dagen New York weer op stelten zal zetten en in de gebouwen aan de East River meer aandacht zal trekken dan een goochelaar in een kathedraal op Goede Vrijdag.

De meeste berichten brengen zijn bezoek in verband met het vraagstuk Berlijn en Oost-Duitsland. Maar er zit nog een andere kant aan zijn aanwezigheid in de Algemene Vergadering die tot nog toe vrij algemeen over het hoofd is gezien. In New York kan Chroesjtsjof voor de eerstvolgende jaren de vraag beslissen wie secretaris-generaal van de Verenigde Naties wordt en op welke wijze dat ambt zal worden vervuld. Of hij kan de wereldorganisatie opnieuw in verwarring brengen zoals hij twee jaar geleden deed met zijn vernederende aanval op Dag Hammarskjöld.

Helaas heeft het nieuwsstroompje van achter het IJzeren Gordijn geen waardevolle inlichtingen over zijn bedoelingen op dit punt meegevoerd. Van de Russische houding tegenover het ambt van secretaris-generaal is tot dusverre niet meer gebleken dan een koppige en fantasieloze herhaling van het verijdelde troika-plan. Maar minister van buitenlandse zaken Gromyko, een meester in onhandelbaar en gemelijk praten, heeft zich tenminste onthouden van pogingen om Oe Thant's ambtsperiode als waarnemend secretaris-generaal onder beledigingen te bedelven.

Zolang Chroesjtsjof of een van zijn onderhorigen niet met een officiële verklaring omtrent de Russische bedoelingen komt, moet de Algemene Vergadering een afwachtende houding aannemen. En met haar wacht de waarnemend secretaris-generaal, die gezegd heeft in oktober bekend te zullen maken of hij zich opnieuw voor de post kandidaat stelt. Tegelijkertijd heeft hij laten weten dat hij geen genoegen zal nemen met een kortere ambtstermijn dan de normale van vijf jaar. Hij zal geen verlenging accepteren van zijn tijdelijke benoeming op de manier die Trygve Lie meer dan twee jaar met kunst en vliegwerk in functie hield na de Russische aanval die het gevolg was van de steun die hij verleende aan de actie van de Verenigde Naties in Korea. Dat betekent dat Thant moet kunnen rekenen op de Veiligheidsraad, waarvan dan geen van de vijf leden met het recht van veto tegen hem gekant mag zijn. Beter nog zou het zijn als hij zich verzekerd wist van hun duidelijke steun, waarop hij een jaar geleden met succes aandrong als de prijs voor het overnemen van Hammarskjölds functie. Mocht de Sowjetunie het troika-plan laten varen, zoals zij in feite, in elk geval tijdelijk, reeds heeft gedaan bij de benoeming van Thant, dan zou de Algemene Vergadering de vroegere V.N. vertegenwoordiger van Birma zonder aarzelen als secretaris-generaal aanvaarden.

De tegenovergestelde situatie opent welhaast talloze mogelijkheden. De Sowjetunie (of enig ander permanent lid van de Veiligheidsraad) kan de benoeming van een secretaris-generaal voor onbepaalde tijd verhinderen. Bovendien kan zij weigeren zich op enigerlei wijze in te laten met een functionaris die op een geïmproviseerde manier tot het ambt wordt geroepen.

Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat een dergelijke Russische koers de wereldorganisatie in een soort apocalyptische omwenteling totaal zou ontwrichten, want er zijn voldoende leden - het totale aantal is nu 109 - die de Verenigde Naties beschouwen als een nuttig en waarschijnlijk een onmisbaar instrument voor internationale samenwerking. Maar de wijze van functioneren zou ongetwijfeld veranderingen ondergaan. Elke verdere mogelijkheid tot een vrucht-

[p. 5]

baar initiatief van de secretaris-generaal op het politieke vlak, zoals Hammarskjölds optreden ten tijde van de crisis in Libanon, zou verdwijnen. Voorts zou een dergelijke ontwikkeling verhinderen dat de secretaris-generaal belangrijke bestuurstaken met een politiek accent worden toebedeeld, zoals die ten tijde van de crises om het Suezkanaal en in Kongo. Zij zou derhalve waardevolle diplomatieke kansen verloren doen gaan in een wereld die bepaald niet overdadig bedeeld is met instrumenten voor het vreedzaam oplossen van internationale conflicten.

Op de lange duur zou Russische aandrang óf op een troika-stelsel, dat het niet kan krijgen, óf op een politiek die gericht is tegen een geïmproviseerde verkiezing van een functionaris aan de top van het bestuursapparaat, het ambt van secretaris-generaal op hetzelfde niveau brengen als dat van een accountant.

De Russische campagne tegen Hammarskjöld heeft het ambt van secretaris-generaal al een flinke deuk bezorgd. En het touwtrekken dat voorafging aan de tijdelijke benoeming van Thant heeft duidelijk gemaakt dat de verlangens van een grote mogendheid niet geheel en al genegeerd kunnen worden, hoe groot het aantal kleine staten in de Algemene Vergadering ook is. Bovendien stimuleerde het de vervaardiging van schema's voor de hervorming van het ambt teneinde enigszins aan de Russische verlangens tegemoet te kunnen komen. Onder degenen die het initiatief namen tot dergelijke hervormingsschema's waren de regeringen van Ghana en India, die beide grote invloed hebben in de Algemene Vergadering en gewoonlijk gerekend worden tot de neutralen die geacht worden nietgebonden instellingen als de Verenigde Naties te steunen.

Thant kreeg de opdracht een team van adviseurs te benoemen uit de jonge en kleine landen die de ledenlijst van de Verenigde Naties zo aanzienlijk hebben doen groeien. Gelukkig was Hammarskjöld tot de conclusie gekomen dat meer functionarissen van topniveau nodig waren, en Thant heeft zijn nieuwe adviseurs kennelijk aan het werk gezet. Sommigen van hen namen de plaatsen in van vertrekkende veteranen.

Thant zelf legde grote bekwaamheid aan de dag door de manier waarop hij zich te weer stelde tegen buitensporige Russische eisen die beoogden hem van tevoren vast te leggen, en hij slaagde er tevens in vrij te blijven van de Amerikaanse omhelzing die getuigde van bereidheid het ambt van secretaris-generaal te koesteren zolang het de vorm zou houden die het altijd had.

In weerwil van Thants rustige vastbeslotenheid en moedige directheid door wie het maar weten wilde te vertellen dat, als hij zou worden gekozen, hij zelf zou bepalen hoe hij zijn ambt zou vervullen, kan men niet van hem verwachten dat hij, in het voetspoor van Hammarskjöld, elk politiek initiatief tot een doctrine zal maken die een volgende onafhankelijke actie ondersteunt. Evenmin kan men van hem de stoutmoedige zij het niet altijd verstandige interventies verwachten die tekenend waren voor Trygve Lie's ambtstermijn als eerste secretaris-generaal. Met de schipbreuken nog vers in de herinnering die zijn onmiddellijke voorgangers hebben geleden is hij er zich van bewust een voorzichtige koers te moeten varen.

Maar deze Birmaanse politicus heeft zich noch een onbenullig, noch een ondoorgrondelijk man getoond. Hij heeft openlijk verklaard een krachtig secretariaat-generaal voor te staan naar het model van Hammarskjöld. Hij is niet gedwee door de knieën gegaan voor Russische eisen voor meer posten bij het secretariaat, een secretariaat dat de Sowjetregering vooral heeft gebruikt als opleidingsinstituut voor jeugdige functionarissen en als eindstation voor ouderen. Hij heeft er, zoals Hammarskjöld, op gestaan dat alle landen, ook de Sowjetunie en Frankrijk, zouden betalen voor de operatie in Kongo. Het is van hem bekend dat hij een verdrag op het verbieden van kernproeven voorstaat in termen die tegen de Amerikaanse verlangens ingaan. Bovendien heeft hij de noodzakelijkheid verkondigd van hulp aan ontwikkelingsgebieden via de Verenigde Naties, in weerwil van de daarmee in strijd zijnde gedragslijn van de welvarende Noordatlantische staten. Alles bijeen een opmerkelijke prestatie van deze tijdelijke functionaris, wie het gelukt is in minder dan een jaar een onmiskenbare kracht van zijn bestuur te laten uitgaan.

Thant begon zijn ambtstermijn met geweldige steun. De meeste kleine landen hadden een sterke voorkeur voor hem, al was het alleen maar omdat hij niet de eerste keus van de Amerikanen, noch die van de Russen was. Bovendien was hij vertegenwoordiger van Birma bij de Verenigde Naties geweest en was hij bekend en gerespecteerd bij de meerderheid der afgevaardigden.

Wat hij sindsdien heeft gepresteerd heeft hem niets van deze hoge achting doen verliezen. Hij heeft bewezen zich niet voor het karretje van welke grote mogendheid ook te laten spannen, en door de kwestie West-

[p. 6]

Nieuw-Guinea tot een eind te brengen heeft hij zijn aantrekkelijkheid voor de antikoloniale meerderheid in de Algemene Vergadering verhoogd. Zijn tact en zijn doorzettingsvermogen in de onderhandelingen om westelijk Nieuw-Guinea, bijvoorbeeld, voldoen aan de normen die Hammarskjöld daarvoor hanteerde. En wat ook de verdiensten mogen zijn van enerzijds de Nederlandse en anderzijds de Indonesische argumenten, de oplossing die met Thants hulp bereikt werd vormt waarschijnlijk een zeer juiste afspiegeling van het vermogen van beide partijen om op andere regeringen invloed uit te oefenen. Thant is dan ook, alles bijeen, de opening van de Algemene Vergadering van dit jaar tegemoetgetreden als een zeer aantrekkelijke kandidaat voor een regulaire benoeming en een vijfjarige ambtstermijn.

Of hij zijn plaats op de achtendertigste verdieping van het hoofdkwartier van de Verenigde Naties zal blijven innemen hangt nu niet zozeer van zijn inspanningen af - want die zijn meer dan bevredigend geweest - als wel van de denkbeelden die de leden-staten omtrent de Verenigde Naties koesteren. Het is duidelijk dat de Sowjetunie niet wenst dat de wereldorganisatie politieke beslissingsmacht krijgt of, om naar een minder visionair niveau af te dalen, de bevoegdheid om bestuurlijke activiteiten te verrichten die gebaseerd zijn op een akkoord in het politieke vlak. Maar ook heeft de Sowjetunie geposeerd als vriend bij uitstek van de zwakke en arme naties. En het is niet overdreven te zeggen dat in de Verenigde Naties wijd verbeide teleurstelling heerst over wat die vriendschap oplevert.

Het steunen van Thant lijkt een verstandige en goedkope stap voor het Kremlin, dat ten slotte zijn vermogen kent om in de toekomst, zoals het dat in het verleden heeft gedaan, grenzen te stellen aan de activiteiten van de secretaris-generaal. De andere permanente leden zullen zonder twijfel Thants benoeming goedkeuren of er zich bij neerleggen. En de kleine landen zullen hun in hoogheid gezeten vriend niet in de steek laten. Het zou dan ook heel goed kunnen zijn dat Chroesjtsjof zijn pleidooi voor een troika-stelsel maar vergat of het ten minste bewaarde voor later, teneinde te vermijden dat hij opnieuw een weigering moet incasseren van hen die hij als zijn vrienden wenst.

Maar zeker is dat het ambt van secretaris-generaal, gebaseerd op zo'n dubieuze steun, een ongemakkelijke toekomst tegemoet gaat.