Hollands Weekblad. Jaargang 4

Congres met Engelse historici
F.W.N. Hugenholtz

In HW van 6 september 1961 schreef ik naar aanleiding van de verschijning van het boek Britain and the Netherlands over ‘een congres dat zin had’. Ik doelde op een congres van Engelse en Nederlandse historici, gehouden in januari 1959 in Oxford. Zojuist heeft een tweede dergelijk congres plaats gehad, nu in Nederland en wel in Utrecht, en het is goed er te dezer plaatse enige impressies van te geven, al was het alleen maar om duidelijk te maken dat Nederlandse historici niet alleen met Duitsers confereren (zie commentaar van M.C.B. in HW van 3 oktober j.l., waarop ik overigens niets aan te merken heb).

Meer dan een enkele indruk kan ik niet geven; misschien is er later gelegenheid op de zaak terug te komen, wanneer, zoals in de bedoeling ligt, ook dit congres in een boekwerk zal zijn geresulteerd.

Wat allereerst opvalt is dat het zo lang heeft moeten duren voor er een min of meer officieel en geregeld contact tussen Engelse en Nederlandse historici tot stand kwam. Op de tot dusver gehouden congressen is gebleken dat op vele terreinen een grote verwantschap bestaat: in wetenschap en in sociaal verkeer is het bijzonder gemakkelijk contact te krijgen. Velen onzer waren eigenlijk verrast hoe eenvoudig het was met de gasten tot een goed gesprek te komen over zaken ook buiten de wetenschap, een ervaring die men zelden tijdens een congres opdoet. Van het begin af aan was het duidelijk dat men elkaar lag, hetgeen de sfeer tijdens werkvergadering, excursie en borreluur al buitengewoon prettig maakte.

De Engelsen waren inzoverre geselecteerd, dat zij ofwel direct belang stelden in Nederlandse geschiedenis ofwel bezig waren met vraagstukken uit hun eigen historie, die grote verwantschap met Nederlandse historische problemen vertonen. Hun passieve, maar van sommigen ook actieve, beheersing van het Nederlands was verrassend; een enkele Engelsman strooide kwistig met citaten uit ons bloemrijk zeventiende-eeuws, een ander verbaasde me door, na twee dagen uitsluitend Oxford-Engels te hebben gesproken, plotseling te weigeren nog iets anders te gebruiken dan een keurig Nederlands; hij bleek zelfs gesprekken tussen Nederlanders onderling te kunnen volgen, wat je toch even een schok geeft.

Het was de organisatoren vrijwel gelukt

[p. 11]

telekens een Engelsman en een Nederlander te laten spreken over eenzelfde periode of over verwante themata. Dat was bijzonder boeiend, boeiender waarschijnlijk dan een reeks lezingen over onderwerpen uit de geschiedenis der directe betrekkingen tussen beide landen; stimulerend was het in hoge mate. Het toonde bovendien zonneklaar van hoeveel belang het voor beide partijen is kennis te hebben van elkanders prestaties en methoden en blijvend voeling te houden, hetgeen ongetwijfeld zal gebeuren. Voor de Nederlanders vooral van belang bleken de onderzoekingen van Prof. Dickens (Londen) over de oorsprong van het protestantisme in Engeland en van F.C. Mather (Southampton) over het negentiende-eeuwse Chartisme. Het hoge peil van deze heren kon niet door alle elf sprekers worden bereikt, het was ook niet nodig; het niveau was zeker gemiddeld zodanig, dat van een wetenschappelijk geslaagd congres mag worden gesproken. Ik acht dat van grote betekenis: De Engelsen en wij hebben elkaar in historicis iets te zeggen en het is voor de Nederlandse historici bijzonder nuttig wat meer op Engeland te letten dan doorgaans het geval is.

Voor buitenstaanders van weinig belang zou een relaas zijn van de vele plezierige evenementen die de congresgangers werden aangeboden, al zou dit verslagje bepaald onvolledig zijn indien ik niet melding maakte van de grootse ontvangst die de gemeente Amsterdam ons bereidde of van de sfeervolle entourage die het Muiderslot aan een van de voordrachten, die van Dr. Roorda over de zeventiende eeuwse regenten, verschafte. Ontoelaatbaar onvolledig zou ik zijn als ik niet vermeldde dat de eerste lezing van de hand was van de betreurde Jan Romein. Hij had zich van deze voordracht veel voorgesteld: Zij behelsde de essentie van het grote boek dat hij de laatste jaren bezig was te schrijven en onvoltooid moest laten. Het maakte op alle deelnemers grote indruk aan het begin van het congres dit laatste geheel voltooide product van Romein te horen voordragen.