Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 14]

Reacties van lezers

De economisering van de politiek

H.G. Surie bestrijdt (H.W. 26-9-62) de theologiserende methode in de politiek langs de theologiserende weg. De voorwaarde voor deze methode is een dogmatisch uitgangspunt. Surie gaat er van uit dat politiek het redelijk afwegen van belangen moet zijn, en in de trant der wetenden vertaalt hij dit in: politiek is het redelijk afwegen van belangen. Hij verschilt niet in toon, noch in methode van de politicerende dominees, alleen zijn dogma is de redelijkheid. Surie is dus misschien geen dominee, maar toch minstens een nieuwe Christen.

De voornaamste fout is deze. S. schrijft: ‘Politiek nu heeft niets met absolute waarden van doen, evenmin met waarheid meestal.’ Een dergelijke vergissing maken redelijke mensen wel meer. Politiek heeft altijd met absolute waarden van doen, het is de neerslag van levensbeschouwingen op het staatkundige en maatschappelijke leven in de ruimste zin. De moeilijkheden zijn er al direct als persvrijheid tot een belang bestempeld wordt. Persvrijheid is een onderdeeltje van de liberale ideologie, en alleen een belang voor alle politieke partijen als er een machtsevenwicht bestaat. Komt er een verstoring van het evenwicht, dan wordt het plotseling een metafysisch idool der minderheden. Persvrijheid is wel een heel bedenkelijk voorbeeld van een belang, maar ook bij het doordenken van een kwestie als de Bijlmermeer komt men onvermijdelijk op levensbeschouwelijke problemen te recht, bijvoorbeeld via het zelfbeschikkingsrecht der Bijlmermeerders, of via de door God bewoonbaar verklaarde krotwoningen van Amsterdam.

Niet alleen de door het Christendom bezetenen lijden aan de theologiserende kwaal, dat bewijzen Surie, Marx, een hele kluit liberale profeten, kortom, alle bouwers van een politieke theorie, behalve misschien Machiavelli, maar die is dan ook eerder een analyticus.

Misschien is Surie in verwarring gebracht door de tendens die in de wereld valt waar te nemen, het verschijnsel der economisering van de politiek. Dit betekent inderdaad het voor de politiek verloren gaan der eeuwige waarden, maar daarmee houdt tegelijk de politiek op politiek te zijn, en wordt economie. Surie stelt apodictisch dat dit goed is, omdat het redelijk is, ik meen dat het gebeurt omdat de mensheid zijn hogere aspiraties ter zijde stelt nu de aardse heerlijkheden gemakkelijker bereikbaar blijken te zijn.

Het bestaan van deze tendens valt niet te ontkennen, al hebben jonge landen vaak voor hun plannen nog politieke concepties nodig. In internationaal opzicht heeft Chroesjtsjow de nieuwe weg duidelijk gezien: Vreedzame coexistentie is de economisering van het politieke ideaal der wereldrevolutie. Heel paradoxaal plaatst hij hiermee zijn communistische land als een economische eenheid op de kapitalistische wereldmarkt.

Ook in Nederland valt het verschijnsel duidelijk op te merken nu ons laatste politieke probleem door anderen is opgelost. De belangrijkste zaken waarover de troonrede spreekt zijn van sociaal-economische aard. De S.E.R. is zich aan het ontwikkelen tot een soort ondernemingsraad van het bedrijf der Koninklijke Nederlanden, terwijl het parlementaire leven verflauwt tot een anachronistisch gebabbel.

Tenslotte is ook de E.E.G. een aanwijzing voor

deze ontwikkeling. Het economische belang staat duidelijk voorop, al wil een der laatste politieke Mohicanen, de Gaulle, er nog een politieke mythe omheen bouwen. Helaas voor hem slaat zijn deetje niet erg aan, niet in het eigen land, en zelfs niet in het voor mythen overgevoelige Duitsland. Hij heeft de tijd tegen zich. De politiek, d.w.z. de absolute waarden, leggen het af tegen de economie, de methode van algemene materiele belang.

W.H. Roobol

Naschrift

Ik zat er op te wachten dat iemand mij zou verwijten zelf de theologiserende methode toe te passen, en meneer Roobol heeft mij niet teleurgesteld. Als hij het begin van mijn stuk nog eens wil lezen kan hij weten dat mijn uitgangspunt een heel ander is dan dat waarop de theologiserende methode is terug te voeren. Hij geeft zelf al aan dat hij het weet door te schrijven dat mijn ‘dogma’ de redelijkheid is. Toegevende dat er verschillende soorten redelijkheid bestaan - die familie van elkaar zijn -, meen ik dat redelijkheid discussie inhoudt, uitwisseling van gedachten, de bereidheid andere argumenten ernstig te nemen - wat heel iets anders is dan spreken en denken van uit een openbaring, op gezag van een bovenzinnelijke autoriteit, wiens uitspraken niet voor discussie vatbaar zijn. Door een artikel te publiceren geef ik vat op mezelf. Door de redelijkheid als uitgangspunt te kiezen, door de keus zelfs van het blad waarin ik schrijf aanvaard ik het risico, als ik het zo mag noemen, dat mijn betoog als geleuter wordt gebrandmerkt. Theologisanten daarentegen prediken, zij aanvaarden de discussie alleen om te kunnen bekeren, niet om samen met de tegenstander tot een oordeel te komen.

Roobol zegt: ‘Politiek heeft altijd met absolute waarden van doen, het is de neerslag van levensbeschouwingen op het staatkundige en maatschappelijke leven in de ruimste zin’. Ik dacht dat ik in mijn artikel voldoende nuances had aangebracht in mijn door R. geciteerde uitspraak om duidelijk te maken dat ik levensbeschouwingen en ideologieën geenszins verwaarloos, ze wel degelijk een grote rol toeken in de politiek. Misschien had Nederland in de Nieuw-Guinea-kwestie wel gelijk, misschien heeft God ons de koloniën wel gegeven, God mag het weten. Maar in 1949 hadden we al kunnen beseffen dat we N.-G. niet konden houden. Dat in de wereldsituatie die ons tot afstand doen dwong ideologieën werkzaam waren, ontken ik dus volstrekt niet. Dat het er op na houden van koloniën ethisch niet verantwoord is, was bijv. vijf eeuwen geleden onbekend. Als absolute waarde speelde deze ethische idee toen in het denken en de politiek geen enkele rol. Voor de heren Welter en Van Dis nu zelfs nog niet.

Ik ben er van overtuigd dat een democratische staatsinrichting ondenkbaar is zonder persvrijheid. Geen politieke partij kan voor de publieke opinievorming de pers ontberen. Persvrijheid is volgens mij een belang voor allen die het leven in een democratie voor zich noodzakelijk achten. Juist om de belangen van iedere minderheid te waarborgen is in een democratie persvrijheid onmisbaar.

Wat Roobol bedoelt met economisering van de politiek begrijp ik niet. Dat de economie voor een staat belangrijker is dan vroeger wil ik aannemen. Wat heeft dat overigens te maken met de politiek? Wordt in de toekomst de plaats van politici ingenomen door economen? Gaan daardoor eeuwige waarden verloren? En stel ik, ‘apodictisch’, dat dat goed is? Ik heb het woord economie in mijn stuk niet in de pen gehad, noch het begrip in mijn gedachten. En zou dat gebeuren omdat de mensheid

[p. 15]

(wij allemaal met ons drie miljard?) hogere aspiraties (wat zijn dat?) terzijde stelt? Zijn voor de bevolkingen van bijv. Brazilië, Indonesië, India, China, de aardse heerlijkheden gemakkelijker bereikbaar gebleken? Ik vrees dat de heer Roobol over de economische situatie in de wereld gebrekkig is voorgelicht.

Zonder blikken of blozen zegt Roobol: Vreedzame coëxistentie is de economisering van het politieke ideaal der wereldrevolutie. Als ik nu maar wist wat precies economisering betekent. De m.i. volkomen politieke conceptie ‘vreedzame coëxistentie’ tot economie te verklaren duidt op een slecht ontwikkeld politiek inzicht. Voor iemand als Chroetsjew is economie geheel ondergeschikt aan de politiek en wordt ze enkel als middel gebruikt in zijn politieke strijd. Vreedzame coëxistentie is de opportunistische slogan van het ogenblik voor Chroetsjew. Hij maakt uit wat men er onder moet verstaan, al naar het in zijn kraam te pas komt. Niet alleen voor De Gaulle, ook voor Adenauer, Mac-Millan, Sukarno en anderen is de economie ondergeschikt aan de politiek, om verkiezingen te winnen of om N.-G. te verkrijgen.

Tot slot een paar woorden van Karl Mannheim: ‘Political discussion possesses a character fundamentally different from academic discussion. (...) Political conflict, since it is from the very beginning a rationalized form of the struggle for social predominance, attacks the social status of the opponent, his public prestige, and his self-confidence’. En: ‘The concept “ideology” reflects the one discovery which emerged from political conflict, namely, that ruling groups can in their thinking become so intensively interest-bound to a stiuation that they are simply no longer able to see certain facts which would undermine their sense of domination’. (In: ‘Ideology and Utopia)’.

H.G. Surie