Hollands Weekblad. Jaargang 4

Andere voertaal voor universiteiten
F.W.N. Hugenholtz

De heer W. Drees Jr heeft in Hollands Weekblad van 29 augustus 1962 een probleem aangesneden dat de aandacht ten volle verdient en trouwens aan de universiteiten reeds heeft. De door hem voorgestelde oplossing (‘althans aan één universiteit over te gaan op een universele voertaal, Engels’) lijkt aantrekkelijk: Het gebruik van een der wereldtalen in het academisch bestel zou bevorderlijk kunnen zijn voor de verinniging van de banden tussen de vele centra van wetenschapsbeoefening ter wereld en een toestand kunnen doen terugkeren, die de universiteiten gekend hebben toen het Latijn de voertaal der wetenschap was en een ieder dus overal terecht kon. Dat was de tijd dat bijvoorbeeld ook de Nederlandse universiteiten zich in een grote toeloop van buitenlanders konden verheugen. Een dergelijke toestand zou kunnen terugkeren indien de Nederlandse universiteiten en hogescholen geheel of ten dele afstand zouden doen van het Nederlands als voertaal. Dat zou zeker een zeer actueel nut hebben voor studenten uit de minder ontwikkelde gebieden, en dat is niet gering te achten.

Dat alles lijkt meer dan redelijk en toch kan ik niet anders dan verklaren dat ik het stuk van de heer Drees niet geheel doordacht vind. Men mag het kinderachtig vinden als ik constateer dat wat de heer Drees zegt over het schoolvak Latijn, dat ‘slechts algemeen verplicht (was) omdat Latijn de universitaire voertaal was’, doodeenvoudig fout is, zoals hijzelf trouwens zou moeten weten. Het is een halve en verdraaide waarheid en daardoor gevaarlijk en tevens onthullend. Het onthult namelijk dat de schrijver van de beschavingsgeschiedenis niet op de hoogte is ofwel: daarvan liever niet op de hoogte wil zijn. Het bestaan van het vak Latijn op de scholen tot en met de dag van vandaag onthult namelijk het feit dat er naast de B-wetenschap en -cultuur ook nog zoiets als geesteswetenschappen bestaan.

Essentiëler als achtergrond van het artikel van de heer Drees is overigens zijn hoop of verwachting - ook door de Esperantisten gekoesterd - dat er ooit nog eens één wereldtaal zal komen. De komst daarvan kan blijkbaar worden bevorderd door de Nederlandse universiteiten Engels te laten spreken. Mag ik een cultureel meer

[p. 8]

verantwoord ideaal formuleren? Ik hoop dat eens de tijd komt dat iedereen één wereldtaal zal beheersen naast de eigen taal. Het verschil is niet onbelangrijk. De eigen taal is namelijk belangrijker dan de heer Drees althans in dit stuk het wil doen voorkomen.

Geven we de werkelijk volledige beheersing van de eigen taal op ten bate van die van één algemene wereldtaal, dan krijgen we onvermijdelijk ook één steriele, gladgeschaafde, esperantistische wereldbeschaving,



waarin te leven voor een aantal eenzijdige technologen misschien prettig en zeker gemakkelijk zal zijn, voor de mensheid als geheel geestelijk onmogelijk. En dat is wel het laatste dat moet worden bevorderd.

Een taal die door een volk volledig wordt beheerst is onder meer te omschrijven als een middel waardoor elk lid van dat volk in staat is de resultaten van alle mogelijke denkprocessen aan anderen bekend te maken. Ik geef toe - zeer grif - dat onze taal thans ver van dit ideaal verwijderd blijft. Tracht men zogenaamd in het Nederlands geschreven dissertaties van psychologische, sociologische, economische, chemische enz. inhoud te lezen, dan zou men tot de gevolgtrekking kunnen komen dat onze taal niet in staat is de gedachten van psychologen, sociologen, economen, chemici enz. aan anderen over te dragen. Er zijn psychologische enz. geheimtalen ontstaan die met Nederlands niets meer te maken hebben en met gunt het de psychologen enz. daarom ook van harte gaarne hun gedachten voortaan in het Engels te mogen uiten. Ik ben echter zo vrij te vermoeden dat het veel minder ligt aan onze taal dan wel aan de geestelijke luiheid van de psychologen enz., die er blijkbaar geen benul van hebben hoe hard ze meewerken aan de afbraak van een van de grootste culturele waarden die ook zij zouden kunnen bezitten en zouden moeten in stand houden.

Legt men nu het moede hoofd in de schoot, ja, vooruit, laten we dan maar meteen allemaal écht Engels gaan spreken en schrijven in onze wetenschappelijke instellingen. Maar laten we dan niet een schoonschijnend argument (hulp aan studenten uit minder ontwikkelde gebieden) gebruiken om er ons eigen taalkundig onvermogen mee te bedekken.

Laten de Nederlandse universiteiten alle hulp geven aan genoemde studenten uit de minder ontwikkelde gebieden; de docenten zijn heus te beroerd niet om zich daartoe van het Engels te bedienen. Maar laten diezelfde universiteiten en hogescholen niet tekortschieten in een van hun allervoornaamste taken: erop toezien dat hun studenten en afgestudeerden zich in het Nederlands - en dat is heus iets anders dan een vakjargon dat zich bedient van de Nederlandse grammatica - kunnen uitdrukken. Dat is moeilijk, maar de moeite waard. En zal dat er toe leiden dat de komst van die éne wereldtaal wordt vertraagd, wel het zij zo, ik vind het echt geen drama, zó conservatief ben ik.

Naschrift

Met veel belangstelling las ik de beschouwing van prof. Hugenholtz. Ik ben het geheel met hem eens dat een goede beheersing van de Nederlandse taal van groot belang is en dat men gedachteloos gebruik van Engelse termen dient te vermijden. Ik geloof dat wanneer één Nederlandse universiteit Engels als voertaal gebruikt, dit het ideaal van prof. Hugenholtz (beheersin van één wereldtaal naast de eigen taal) bevordert. Beheersing van de moedertaal is een taak van het middelbaar onderwijs.

Prof. Hugenholtz stelt ten onrechte dat ik een onjuiste mededeling heb gedaan over Latijn als algemeen verplicht vak. Latijn is tot in de tweede helft van de negentiende eeuw algemeen verplicht geweest bij de vooropleiding voor de universiteit. Nadat het als universitaire voertaal was afgeschaft (1876), werden hbs-ers toegelaten tot studie in geneeskunde, techniek e.d. Ik meen, dat hier een causaal verband is, dat het verplichte karakter van de studie van Latijn samenhing met de universitaire voertaal. De betekenis van Latijn voor de geesteswetenschappen - die mij als gymnasiast bekend is - is in Nederland, en elders, onvoldoende geacht om Latijn algemeen verplicht te stellen.

W. Drees Jr.