Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 4]

Spanningen bij de nadering van het Vaticaans concilie
J. van Rossum

Naarmate de openingsdatum (11 oktober) van het reeds enige jaren geleden door paus Joannes aangekondigde tweede Vaticaans concilie nadert, komen de spanningen en tegenstellingen die er in de roomskatholieke wereld leven steeds meer aan het licht. Uit alles wat er de laatste jaren in r.k.-bladen en tijdschriften, en ook in vele boeken die met het oog op het a.s. concilie geschreven zijn, gepubliceerd en gediscussieerd is, is n.l. duidelijk geworden dat er een sterke hervormingsgezinde stroming is die op het concilie stellig haar stem zal laten horen. Deze hervormingsgezinde stroming, wier aanhang voornamelijk in de landen ten noorden van de Alpen te vinden is, is o.a. uit op een zekere decentralisatie in het bestuur der kerk (versterking van de macht der bisschoppen in eigen diocees, zodat niet langer vanuit Rome alles beschikt en bedisseld wordt en de bisschoppen dus niet meer uitsluitend zetbazen van de paus zijn), een ruimer gebruik van de landstalen in de liturgie, zodat niet alles meer in het Latijn plaats vindt, en een grotere invloed van het lekenelement in de kerk, zodat niet langer, zoals tot nu toe, de kerk eigenlijk alleen maar gevormd wordt door de geestelijkheid, terwijl de leken niet meer dan een passief object van pastorale zorg en bevoogding zijn. Maar er zijn ook tegenkrachten en deze tegenkrachten vinden hun voornaamste steunpunt in wat men noemt de Romeinse Curie, dat geheel van te Rome gezetelde en door de paus ingestelde colleges en commissies die samen het centrale bestuursapparaat van de kerk vormen.

Opgemerkt moet worden dat de Curie eigenlijk geen deel uitmaakt van de hiërarchie, die immers gevormd wordt door de bisschoppen en de lagere geestelijkheid met aan het hoofd de paus, maar wezenlijk slechts een secretariaat van de paus is, dat naarmate de macht van de paus in de loop der eeuwen toenam in omvang en betekenis is gegroeid. Nu heeft het r.k. streekblad De Gelderlander onlangs onthuld dat de Curie (althans vele leden daarvan) helemaal niet ingenomen was met het voornemen van paus Joannes een nieuw concilie bijeen te roepen en dit ligt ook voor de hand: mensen die gewoon zijn te beschikken en te bedisselen, als het ware bij dekreten te regeren voelen er niets voor dat er nu een parlement bijeenkomt dat over de zaken der kerk beraadslagen gaat. En van te voren trachten zij, zoals dr. J.J.M. de Valk, redactiesecretaris van het maandblad Te Elfder Ure, in de Nieuwe Rotterdamse Courant van 9 augustus 1.1. heeft uiteengezet, hun particuliere meningen over bepaalde zaken als de officiële standpunten van de kerk te pousseren en zo het komende concilie te beinvloeden.

Dr. de Valk somt in zijn artikel in de Nieuwe Rotterdamse Courant een aantal symptomen hiervan op, waartoe o.a. ook behoort het door het H. Officie uitgegeven Monitum, waarin gewaarschuwd werd tegen dwalingen die zouden voorkomen in de werken van Teilhard de Chardin (zie kort commentaar in het nummer van 18 juli 1.1.). Wat echter de Nederlandse rooms-katholieken het meest geschokt heeft was het plotseling uit de handel nemen van de kort te voren verschenen Italiaanse vertaling van het Herderlijk Schrijven van de Nederlandse bisschoppen aan hun gelovigen over het komende concilie. Teilhard is tenslotte al dood, maar de Nederlandse bisschoppen leven nog en moeten dit als een slag in hun gezicht gevoeld hebben. Mogen de Italianen niet aan de weet komen wat men in Nederland van het op handen zijnde concilie verwacht? De Nederlandse aartsbisschop kardinaal Alfrink, die toen het verbod afkwam als lid van de centrale commissie ter voorbereiding van het concilie juist te Rome vertoefde, heeft onmiddellijk een onderzoek ingesteld en in een perscommuniqué meegedeeld dat de bezwaren niet alleen tegen de vertaling, maar ook gedeeltelijk tegen de inhoud waren gericht, en kort daarna gaf de Warmondse professor J.C. Groot in een interview voor de Nederlandse televisie als zijn mening te kennen dat de oorzaak van het verbod

Het laatste woord van ‘Andere voertaal voor onze universiteiten’ (HW 169) moet niet zijn ‘verdragen’, maar ‘vertragen’.

[p. 5]

gelegen was ‘in een theologische nuance betreffende de onfeilbaarheid van de paus.’

Dit is natuurlijk heel diplomatiek gezegd en in het Herderlijk Schrijven van de Nederlandse bisschoppen is het óók diplomatiek gezegd, maar desondanks toch wel zó dat begrijpelijk is dat het de verbolgenheid van de heren te Rome heeft opgewekt. Immers wat deze heren in het H.S. zullen hebben gemist dat is het extreme en onvervalste papalisme, dat op het eerste Vaticaans concilie zo ondubbelzinnig heeft gezegevierd, toen op 18 juli 1870 als dogma werd afgekondigd dat de uitspraken van de paus over geloof en zeden, ex cathedra (d.w.z. in zijn kwaliteit van opperherder) gedaan, ook zonder de toestemming van de kerk (d.i. van het concilie) onwraakbaar zijn! Want de Nederlandse bisschoppen zeggen dat ‘vanwege het vroegtijdig afbreken’ van dit concilie - het is eigenlijk nooit gesloten, maar werd op 20 oktober 1870, toen Piëmontese troepen de Eeuwige Stad bezetten, voor onbepaalde tijd verdaagd - ‘de afzonderlijke dogmabepaling van de pauselijke onfeilbaarheid de indruk maakt volkomen los te staan.’ Men zou zeggen: los waarvan? Het antwoord ligt in de volgende zin: ‘Feitelijk ligt deze persoonlijke onfeilbaarheid mede ingeschakeld in de ambtelijke onfeilbaarheid van het wereldepiscopaat, dat zelf op zijn beurt mede wordt gedragen door het onfeilbare geloof van heel de geloofsgemeenschap’.

Als ik de Nederlandse bisschoppen goed begrijp heeft de paus geen macht buiten en boven het concilie en in deze mening word ik nog versterkt als in een andere passage de paus weliswaar ‘hoofd van het apostolische college van het wereldepiscopaat’ heet - dit hoeft echter niet meer te betekenen dan dat hij primus inter pares is - maar anderzijds ‘het wereldepiscopaat, in geloofsgemeenschap met de paus, de uiteindelijke rechter over het geloof’ wordt genoemd. Men lette goed op het woord uiteindelijk: als het wereldepiscopaat, dus de gezamenlijke bisschoppen, weliswaar in geloofsgemeenschap met de paus, de laatste beslissing heeft in geloofszaken, is dit iets aanders dan dat de uitspraken van de paus, ex cathedra gedaan, ook zonder de toestemming van de kerk onwraakbaar zijn! Het is de oude strijd tussen episcopalisme en papalisme, die hier weer om de hoek komt kijken. Om deze strijd draait eigenlijk

alles, want krijgen de bisschoppen meer zelfstandigheid, dan kan iedere bisschop in zijn diocees die hervormingen invoeren die hij wenselijk acht. Op het eerste Vaticaanse concilie is het de Curie, gesteund door het numerieke overwicht der Italiaanse bisschoppen^*, gelukt het onfeilbaarheidsdogma er door te drukken: zal het nu de oppositie beschoren zijn betere resultaten te bereiken? Als de visie van dr. De Valk in zijn aangehaald artikel op Joannes XXIII juist is - hij ziet in deze paus ‘een der voornaamste waarborgen tegen het gevaar dat het concilie zijn betekenis als forum van het wereldepiscopaat zou verliezen ten gevolge van het politieke spel van zekere Vaticaanse kringen’ - is een gematigd optimisme hier misschien wel op zijn plaats.

* Tot de 764 opgekomen prelaten behoorden 265 bisschoppen uit de landen buiten Italië, tegen 276 uit Italië alleen. In Italië heeft men n.l. bisdommen die niet groter zijn dan een dekenaat hier. Maar de stem van één zo'n Italiaanse bisschop woog even zwaar als b.v. die van de aartsbisschoppen van Parijs, Wenen en Breslau, die ieder een miljoen zielen vertegenwoordigden. Bij de eindstemming waren op een totaal van ± 1100 r.k. bisschoppen slechts 535 tegenwoordig.