Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 2]

Joegoslavische notities
N. Scheepmaker

Als je in Belgrado op 4 augustus de zgn. Amerikaanse leeszaal binnengaat tref je daar in ruime mate Amerikaanse kranten aan van 2 augustus. Op een tafeltje links liggen bovendien de gestencilde velletjes met daarop het laatste Amerikaanse nieuws in het Servisch, - het valt op dat zij vooral worden weggehaald door oude, morsige mannetjes die er de hemel weet wat mee willen doen: lezen? de blanco achterkant volschrijven? als wc-papier gebruiken? Tien passen van de Amerikaanse leeszaal (en een paar honderd passen van de gelijksoortige Engelse en Franse leeszalen) staat een kiosk waar je buitenlandse kranten kunt kopen. Op 4 augustus is dat dan de New York Times van 29 juli. Waarom, zo vroeg ik me af, konden dezelfde kranten enkele dagen eerder in de leeszaal zijn dan in de kiosken? Worden ze opgehouden, om het onwelkome nieuws althans verouderd te doen zijn? Joegoslavië is en blijft tenslotte een communistisch land, ook al is 't merendeel van de vertoonde films Amerikaans en levert Walt Disney de strips in de kranten. Ik vroeg aan de kiosk naar de Pravda. Het was er een van 29 juli. Op minuscule schaal een illustratie van wat Tito bedoelt met zijn neutrale positie.

De Observer, gekocht op Terazija, bracht het schokkende nieuws: ‘Big purge launched by Tito’. ‘Marshal Tito’, zo heette het, ‘has embarked on the most ruthless purge of the Yugoslav Communist Party since he came to power in 1945. At last week's dramatic session of the fourth plenum of the Central Committee he made it abundantly clear that no one held responsible

for the present economic calamities will be spared - even in the highest ranks.’ Dat was groot nieuws! Ik geneerde me een beetje, want ik had het kunnen weten: de kranten hadden al een week vol redevoeringen gestaan, maar wie leest die? De Politika en de Borba zijn weliswaar lang zo saai niet als de Pravda en de Isvestija, maar waarschuwende headlines als ‘Big purge launched by Tito’ ontbreken nog steeds. Ik was wel een beetje verbaasd dat ik een week in een gistende wereld had vertoefd zonder dat me dat was opgevallen, en niet zonder enige opwinding toonde ik aan Joegoslavische kennissen de Observer. Met een schouderophalen namen ze er kennis van. Wat betekende ‘no one held responsible will be spared - even in the highest ranks’? De allerhoogsten, zo zei men mij, zullen toch niet verantwoordelijk worden gesteld voor de ‘economic calamities’. Tito, Kardelj? Rankovic? Het zullen de mindere goden zijn die de dupe worden, aan de top zal weinig veranderen. Maar ook dat weinige, - zo zei men mij, - zal welkom zijn.

Als er - dankzij die economische moeilijkheden - een opschuiving komt, dan zal die naar het westen zijn. Er liepen zelfs (onwezenlijke) geruchten dat Joegoslavië tot de E.E.G. zou willen toetreden. Men moet die economische moeilijkheden niet te gering zien. Weliswaar kan iedere buitenlander waarnemen dat het de mensen jaar na jaar in materieel opzicht beter gaat (een jaar of zeven geleden kon je Joegoslaven nog blij maken met nylonkousen of een doosje naalden, daarna werden het plastic speelkaarten en nylon hengelsnoeren, dit keer waren onze acceptabele cadeaus al opgelopen tot: 1. een 100% wollen deken, 2. een tuinparasol, 3. een accessoire voor een Volkswagen, en 4. een elektrische koffiemolen), maar de achterstand blijft. Rekent men de prijzen volgens de nieuwe koers van 200 dinars voor één gulden om, dan blijken zelfs voorheen peperdure zaken als televisietoestellen en schrijfmachines niet veel duurder meer te kosten dan bij ons. Maar dat maakt 't voor parasieten die gewend waren een maand vakantie te

[p. 3]

houden in Joegoslavië van de meeropbrengst van één schrijfmachine moeilijker, zonder dat de Joegoslaven er veel beter van zijn geworden. Het gemiddelde loon, dat naar me verzekerd is door 80% van de bevolking wordt genoten, bedraagt 25.000 dinar. Dat is dus omgerekend 125 gulden. Een bedrag dat wel klopt, want een magazijnmeester met veertig dienstjaren verdiende 26.000 dinar, en een lerares aardrijkskunde 35.000 dinar. Hoe plezierig het ook is dat een Joegoslaaf nu nog maar 60 gulden hoeft te betalen voor een scheerapparaat waar wij 45 gulden voor betalen, het maakt natuurlijk een enorm verschil of je dat van een salaris van 175 gulden per maand moet doen (de aardrijkskundelerares) of van zeg 900 gulden (de Nederlandse aardrijkskundelerares).

De waarlijk grote mannen aan de top zullen niet verdwijnen. Men zou bijna geneigd zijn dat ook billijk te vinden als men er het befaamde Dagboek van Dedijer op nakijkt. Indertijd revolteerden Dedijer en Djilas gezamenlijk tegen het regime, en gezamenlijk zijn ze in het verdomhoekje geraakt. Dedijer genoot grote faam als eerste biograaf van Tito en als schrijver van het fascinerende Dagboek, dat in ruim 800 bladzijden, geïllustreerd met enerzijds boeiende, anderzijds gruwelijke foto's, de partizanenstrijd op de voet volgt. In het Dagboek zien we ze in grauwe partizanenuniformen gefotografeerd: Tito 7 keer, Ivo-Lola Ribar (in de oorlog omgekomen) 5 keer, Djilas 4 keer, Kardelj en Rankovic ieder 2 keer. Tito, Kardelj, Rankovic, het grote driemanschap uit de partizanenstrijd (noch Kardelj, noch Rankovic worden overigens in de Encyclopaedia Britannica van 1960 vermeld) kan in Joegoslavië onmogelijk worden vervangen. Dit jaar werd in Titovo Uzice het oorlogsmuseum onthuld. Dit jaar trof ik ook voor het eerst prentbriefkaarten aan met originele foto's uit de partizanenstrijd. De Quay zou weinig kans maken in Joegoslavië minister-president te worden.

Toch verandert er wel iets, aan de top. Dat blijkt uit de recente benoeming van Dr. Trifunovic tot directeur van het Narodni Muzej. Het Narodni Muzej in Belgrado neemt in Joegoslavië dezelfde plaats in als bij ons het Rijksmuseum, - met alle kwaliteitsverschillen van dien, overigens. Dr. Trifunovic nu is geboren in 1929 en dus zeer jong voor een museumdirecteur. Maar dat is niet het enige. Hij is ook kunstcriticus, en wel de felste die Joegoslavië te bieden heeft. Een bejaarde graficus (zo werd mij verteld) die voor de oorlog verdienstelijk werk maakte, in de oorlog deel uitmaakte van de partizanen en na de oorlog creatief gesproken weinig meer te betekenen had, werd door hem als eerste zeer negatief beoordeeld. De vrouw van een topfunctionaris, die overigens bijzonder bekoorlijke ‘textielcollages’ maakt en wat mij betreft niet voor niets door alle andere Joegoslavische critici in lange artikelen hoog geprezen werd, kreeg van Trifunovic enkele laatdunkende regels en daarmee basta. Twee weken voor zijn benoeming maakt hij het echter al te bont. In een bijzonder pittig geschreven artikel, dat de onpersoonlijke neutraliteit van de gedegen kunstcritiek zoals die in Joegoslavië bedreven wordt miste, viel hij achtereenvolgens het nieuwe regeringsgebouw in Nieuw-Belgrado (waarvan hij de overdaad aan marmer bespotte), het nieuwe Museum van de 25e mei, en het interieur van het

[p. 4]

nieuwe gebouw op het vliegveld aan. Genoemd museum vergeleek hij met een hangar, en de entourage, met veel gazons en een getrapte waterval, beschouwde hij als een klassiek voorbeeld van kitsch. Een beetje pijnlijk was deze kenschets wel, want tenslotte bestaat dit museum louter en alleen voor het herbergen van alle... geschenken die Tito in de loop der jaren deelachtig zijn geworden. Ik was zeer verlangend dit museum te bezoeken, maar iedere keer als ik er heen wou was het maandag of dinsdag, de dagen dat het gesloten was. Een curieus museum derhalve, dat overigens allerminst met instemming van Tito zelf schijnt te zijn opgericht, als blijk waarvan hij de opening niet schijnt te hebben willen bijwonen. Volgens mijn zegsman schijnt hij gemopperd te hebben dat ze daarmee wel hadden kunnen wachten



tot hij dood was. Hoe dan ook, een zo furieuze kritiek als Trifunovic schreef was toch wel zo ongewoon dat het weekblad NIN (gelieerd aan dagblad Politika) weigerde het te plaatsen. Dr. Trifunovic, die al jaren als kunstcriticus aan NIN verbonden was, nam onmiddellijk zijn ontslag en plaatste zijn artikel in Danas (Vandaag) een tweewekelijks blad voor cultuur, kunst en maatschappelijke vraagstukken. Geen wonder dus dat men in kunstenaarskringen even verbaasd opkeek toen Trifunovic enkele weken later benoemd werd tot directeur van het ‘Rijksmuseum’. En dat terwijl er, naar ik uit betrouwbare bron vernam, grote animo was voor deze plaats. Ongeveer zestig (!) man stonden op de nominatie, onder wie enkele ministers voor wie na de ‘big purge’ een passende betrekking moest worden gevonden.