Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 11]

Korte commentaren

Schadevergoeding

Het parlement en los daarvan de sterk parlementair-ingestelde Nieuwe Rotterdamse Courant hebben vrij fel gereageerd op de speudo-Generalbereinigung in het afgesloten Nederlands-Duitse verdrag, waarin de dorpsstraat in Tudderen en enkele tientallen miljoenen schadevergoeding aan slachtoffers van Duitse terreur (dat die hier nationaalsocialisme werd genoemd, hebben we verder niets mee te maken) in één hypercorrecte ambtelijke adem worden genoemd. De wijze bezadigden, die ook voorop in de rij stonden op voorgeschreven dag en kwartier toen de persoonsbewijzen in ontvangst moesten worden genomen, maanden tot kalmte, want de business met de fraaie Bondsrepubliek is geen te versmaden broodbelegging. Wie men niet of nauwelijks hoort zijn de eigenlijke slachtoffers. Er waren er daarvan twee soorten. Een deel van de bevolking ging actief in het verzet uit een innerlijke houding, hoewel het bij wijze van spreken net zo goed had door kunnen draaien en spijkers aan de Wehrmacht had kunnen leveren. Wie daarvan gegrepen werd, werd automatisch een oorlogsslachtoffer. Het andere deel - en dat waren er in Nederland nogal wat - was a priori bestemd om oorlogsslachtoffer te worden, al hielden ze zich nog zo koest. Voor beide categorieën was er na de bevrijding in een of andere vorm rechtsherstel zo goed en kwaad als dat ging; erg goed ging het meestal niet. Bij de lieden van verzet-uit-innerlijke-houding is juist als gevolg van die houding bitter weinig animo om zich nu te laten gelden. Niet om een paar tientjes en evenmin om een paar duizend gulden. De andere categorie is grotendeels dood of heeft zich bij de groep-derinnerlijke-houding aangesloten en zou van de Bondsrepubliek nog geen Pfennig in DM aannemen al kwamen ze het in een Volkswagen brengen. Wat van beide categorieën tussen de materiële wielen kwam, heeft de Stichting '40-'45 plus een rustig geweten. De fout is namelijk niet de grootte van het bedrag, noch het marchanderen, maar het keurig willen regelen, wat niet te regelen is. De fout is ook de eeuwige Nederlandse protestantse bedrijvigheid om de bijbel in maatschappijleer om te zetten. Het ‘oog om oog en tand om tand’ is Joods mijne heren en het betekent bij ons iets anders en iets heel wat immateriëlers dan de directe klap terug. Ge kunt de moraal van de christelijke achterbuurten niet toepasselijk verklaren op de ethiek van een ras, dat na tientallen eeuwen van martelgangen begint iets van de eeuwigheid te begrijpen. Draineer het Wirtschaftswunder niet van ruim honderd miljoen Deutschmarks.

E.D.

Censuur I

Vorige week zijn op twee verschillende plaatsen schilderijen van tentoonstellingen verwijderd omdat ze zeden kwetsten, volksgroepen beledigden, subs. enige personen zo onaangenaam troffen dat deze zich extra met hun volksgroep vereenzelvigden om zich en de massa te kunnen beschermen.

In Oostende bereikte een katholiek gemeenteraadslid, dat een schilderij van Paul Delvaux op last van hogerhand aan de grote retrospectieve expositie werd onttrokken; de schilder haalde vervolgens alle werken die nog in zijn bezit waren terug, enkele collectioneurs deden hetzelfde, zodat latere bezoekers voor heel wat onwelvoeglijke kunst gespaard bleven. Delvaux waagde het niet alleen om de in de kunsthistorie niet geheel onbekende traditie voort te zetten door het vrouwelijk naakt te schilderen, hij ontzag zich ook niet om een aantal skeletten tot onderwerp te kiezen en de resulterende werken namen te geven als ‘Ingeslapen Venus’, ‘Ecce homo’ en ‘Kruisiging’.

In Johannesburg heeft de censuurraad van de regering een tentoonstelling gesloten wegens drie omstreden Christusschilderijen: een ervan toont de zoeloe-leider Albert Loethoeli als Christus, premier Verwoerd en minister van justitie Vorster als Romeinse centuriones. Geestelijken van de Nederlandse protestantse kerken noemden het werk heiligschennis. De schilder Ronald Harrison uit Kaapstad verbaasde zich over de zaak - niet zozeer om de censuur zelf blijkbaar, maar omdat (zei hij) het schilderij reeds door de politie was geinspecteerd en in orde bevonden. De twee andere werken waren van Harold Rubin en stelden Christus voor zonder lendendoek - iets dat ook al wel eens eerder is vertoond.

Het is jammer dat men zo zelden schilderijen verwijdert omdat ze beroerd geschilderd zijn. Nu de andere motieven meer opgeld doen, is er misschien iets te zeggen voor een uitbreiding van de beperkende bepalingen: het gemeenteraadslid X heeft een polderlandschap van de expositie van Y laten verwijderen. Helaas vertoonde het doek namelijk ernstige tekorten; in de bosjes links bevond zich geen spoor van een door voyeurs betrapt minnend paar; ook waren als vervanging in de sloot midden

[p. 12]

geen frivole baadsters geschilderd. Nergens is sprake van enige kwetsing op godsdienstig gebied: een buitengewoon onbevredigende ontwikkeling bij deze kunstenaar.

Of: het ‘Gezin in interieur’ is een voorbeeld van slechte smaak. Iedere suggestie van overspel ontbreekt; de ten onrechte geheel geklede vrouw die door de geopende deur binnentreedt is niet de minnares van de man, die als hoofdmotief in de compositie geldt, doch een gedienstige, officieel verloofd met een jongen van goede stand. Het stilleven op de tafel is onduldbaar: geen glas staat op springen, geen koperen pot vertoont de door een veertienjarige ingekraste schuttingwoorden.

Onze tentoonstellingszalen zouden aldus wel aanzienlijk leger worden - een niet onverheugend verschijnsel - en vele kunstenaars zou het brood uit de mond en van de stillevens worden gestoten. Maar het principe is mooi, en op de censuriones is waarschijnlijk ook wel van toepassing wat een bekend gezegde over anderen suggereert: kunstcritici zijn vaak mislukte kunstenaars. Net als de meeste kunstenaars.

A.T.

Censuur II

De menselijke preoccupatie met sex en bloot en alles wat er bij hoort laat zich op vele wijzen illustreren. Op een koude zondagmiddag zat ik in een uitspanning aan de Amstel, toen de eigenaar van deze gelegenheid via de luidspreker van zijn pickup een koortje liet bekendmaken: ‘Haar sneeuwwitte boezem was nauwelijks bedekt’. De keurig geklede dames en heren dronken onverstoorbaar verder van hun thee, koffie of biertje en lieten zich door de veelvuldig en luid in driekwartsmaat herhaalde mededeling omtrent de onbedekte boezem niet uit hun landerige gesprekken rukken. Nauwelijks was de plaat echter uitgezongen of aller hoofden wendden zich, achteloos of geprikkeld, in de richting van de cafébaas bij de pick-up.

De lieden die zich, in de westelijke wereld, met de censuur bezighouden en die precies weten waaraan de eerbaarheid zich stoten moet, waken met geknepen monden over onze lectuur, de radio, de pers, de film, de étalages en de televisie. Zij zijn doorgaans van onverdacht Christelijke huize, doch kennen de drogredenen van de onder de gordel gefixeerde menselijke geest. Het Hooglied en het Kinsey-rapport zijn voor hen geen reden hun moraal realistisch te beschouwen. Tezamen vormen zij het internationale gezelschap uit bed gewaaide druiloren tegen wie Jacques den Haan een boekje heeft geschreven onder de titel De lagere hartstochten - een weinig subtiel understatement. Afwisselend keuvelend en kankerend licht Den Haan ons in over de moeilijkheden die de censuristen moeten overwinnen vóór zij, zelfverzekerd en vastbesloten, durven zeggen: dìt mag wel - dát mag niet. Zij durven overigens veel en spreken elkander gedurig tegen, al naargelang hun confessie en moeder-, vader- of andere binding hen er toe brengt onze sexuele beslommeringen in wijd of eng perspectief te zien. Een afgeronde studie geeft Den Haan's boekje niet, wèl mooie beschouwingen over de Ontuchtige Navel, verboden boeken en nog veel meer. Alleen al de aforismen verdienen de aandacht van iedere in literatuur en gewetensvrijheid en eventueel ook erotiek geïnteresseerde burger: ‘De hemel heeft de aarde voor ons bedorven’ (J.G. Seume), ‘Van de sexuele afwijkingen is de kuisheid wel de vreemdste’ (Remy de Gourmont). Dat de studie van dr. E.A. Cohen ‘Human behaviour in the concentration camp’ in Ierland verboden is omdat hij onzedelijk of obsceen zou zijn, is een van de wetenswaardigheden die we van Den Haan vernemen. Het vreemde is dat ook heel humane, evenwichtige en verdraagzame mensen bij tijd en wijle bevlogen worden door de geest des verbods. Werkelijk, de censoren zijn onder ons. Ik hoop oprecht dat zij zich groen en geel zullen ergeren aan ‘De lagere hartstochten’. Wat, zo vraag ik mij af, zouden de Hogere Hartstochten zijn?

H.G.S.

Spoorvracht

Het vervoerstarief voor vrijwel alle soorten vrachtgoed van de N.V. Ned. Spoorwegen wordt in september verhoogd met percentages die tussen de 10 en de 40 pct liggen. Een deel van de baten gaat door de concernstructuur niet naar de exploitatierekening van de N.S., maar naar Van Gend & Loos. In 1961 beurden de N.S. aan vrachtopbrengst bijna f 140 mln, welk bedrag ze overwegend in de nachtelijke uren verdienen en waarvan de meeste verhogingen heel wat minder dan 40 pct blijken te zijn - vooral als de vervoersaanbieders aan vaarwater liggen.

Wat er nu is gebeurd, zal enerzijds tot gevolg hebben, dat het aanbod aan goederen voor vervoer bij de N.S. met tussen de 15 en de 20 pct zal afnemen, anderzijds zal het wegvervoer zich omhoog aanpassen, daar dit de laatste paar jaar marginaal heeft gewerkt. Op de directe exploitatierekening van de N.S. zal het reële effect uiterst gering zijn, zodat vroeg of laat het bedrijf de andere eis zal weten door te zetten, dat het

[p. 13]

personenvervoer óók verhoogde tarieven moet hebben. Veel helpen zal dit evenmin omdat er geen evenwicht is bij de N.S. tussen de expansie van het bedrijf (volume van de omzet) en de stijgende kosten van de afschrijvingen, resp. vernieuwingen. Evenals ten tijde van de leningoperatie in de jaren dertig is een reorganisatie van de kapitalisatie van de N.S. binnen afzienbare tijd onvermijdelijk. Men heeft de omvangrijke investeringen van de afgelopen vijftien jaar gefinancierd uit de winst, uit de staatsbijdrage voor het oorlogsherstel en uit leningen. Het blijkt nu, dat de investeringen onvoldoende hebben bijgedragen tot het verlagen der zelfkosten zodat het geinvesteerde vermogen in plaats van een stijgende een dalende rentabiliteit heeft. Voor de omzet geldt bij de tariefsverhogingen de wet van de verminderende meeropbrengst, zodat aan de verhogingen vrij spoedig een grens komt, hoewel ze nationaal gezien nog vrij veel kwaad kunnen aanrichten, ook via de exportprijzen en dito opbrengsten. De omstandigheid, dat de spoorwegen een dienstverlenend bedrijf zijn in de sfeer van de openbare nutsbedrijven behoeft een redelijke rentabiliteit niet uit te sluiten, doch er is dan technisch en commerciëel een beleid nodig, dat niet a priori de weg van de minste weerstand kiest. Door forensen als vee te vervoeren en verder in Utrecht uit een verouderde regentenmentaliteit neer te zien op het plebs, dat 's avonds moet slapen en niet reizen tussen Rotterdam en Den Haag drijft men nu die fameuze ‘Jan Rap en zijn maat’ in de autofinanciering. Wat een zonderlinge historische taak voor een spoorwegdirectie lijkt te zijn.

E.D.