Hollands Weekblad. Jaargang 4

Rancuneus journaal
H. Keller

Het kan onmogelijk bedachter. Terwijl ik 's avonds om een uur of zes lees in Abel Herzberg's Bergen-Belsen-dagboek Tweestromenland zoemen achter me de nieuwsberichten op die huiselijke alarmtoon, waaraan men zich zo gaat hechten. Ik lees op 6 januari, 1945: ‘Maar nu staat de boel overal weer stil. En we zijn mat, mat als stervenden. Een dochtertje van F.R. is dood. Elke dag sterven er meer...’ Ik weet dat nog zo precies, omdat ik die passage heb aangestreept. Ik vrees, dat ik in zulke dingen geloof. Die ballpointstreep staat voor de ANP-volzin, die op datzelfde moment plotseling op luistersterkte dreef: de betaling van schadevergoedingsgelden aan Nederlandse slachtoffers van het nazibewind door de Bondsrepubliek laat voorlopig nog op zich wachten. Of woorden van gelijke strekking. Het ANP gaf er ook nog een reden bij op, maar die is natuurlijk van geen enkel belang.

Vanavond zeggen de nieuwsberichten, dat de Vereniging van Ex-Politieke Gevangenen aandringt op de uitbetaling van die gelden door ondertekening van het Nederlands-Duitse verdrag. Als ik daarna Het Parool openvouw, staan er drie berichten onder elkaar, die in een overtreffende trap van logica aansluiten op wat mij gedurende de drie weken tussen Herzberg en Het Parool onafgebroken achterna zit. Bericht 1: proteststakingen van de Joden in Argentinië als reaktie op de wraakoefeningen waaraan zij sinds Eichmann's executie bloot staan. Bericht 2: Nog (weer) in funktie zijnde nazirechters in Duitsland (West-Duitsland) weigeren voor de gestelde limiet afloopt vrijwillig hun baan neer te leggen. Houden ze hun poot stijf tot 1 juli, dan moet er een grondwetswijziging komen om ze tenslotte toch weg te krijgen. Bericht 3: een uitgever van ‘nationalistische boeken’ is veroordeeld wegens de verspreiding - o ironie - van folders, waarop hij hakenkruizen had laten drukken.

Een paar dagen na Herzberg-en-denieuwsberichten vertrekken mijn vrouw en ik voor een korte vakantie naar Londen. We zien er o.a. Anthony Newley's briljante éénmansmusical ‘Stop the world - I want to get off’, maar mijn geloof in klemmende samenlopen gaat niet zó ver om te geloven,

[p. 8]

dat dit er ook iets mee te maken heeft.

Al krijgen de Duitsers er in deze Jedermann satire wel zwiepend van langs (‘Hun Leftwaffe weet nog steeds niet wat hun Rightwaffe doet’). Misschien ‘Blitz’ (Lionel Bart's musical over Petticoat Lane tijdens de Londense luchtoorlog) wèl? De volgende morgen lees ik in de Daily Express een bericht vol leedvermaak over de beleefde verontwaardiging van Bonn naar aanleiding van het uitblijven van een Engels staatsiebezoek aan Bonn (of liever nog: Berlijn). Achteraf bedenk ik me. Het Express-bericht en ‘Blitz’ zijn van dezelfde anekdotische onschuld als de opmerking van de man in het booking-office, waar ik mijn kaartjes kocht. Hij zei: ‘Bart is te laat. Hitler is net te lang geleden om van “Who's this geezer: Hitler?” nog een hit te maken.’ Vooral toen ik het liedje had gehoord, kon ik me zijn spijt goed voorstellen. Maar goed, je weet nooit - we zullen zien.

Terug in Ostende gaat mijn vrouw naar huis en ik in de trein naar Luik. Daar wacht een collega met wie ik via de Eiffel, Koblenz naar Rüdesheim rijd. Een doeltreffender einde van een vakantie kan geen mens voor me bedenken.

Vlak over de grens hangen in de dalende schemering zwarte adelaars op een vuurrood fond aan de bomen. FDP - Freiheit. FDP - Einheit. Om en om. Op de berken Freiheit. Op de eiken Einheit. Maar na een tijdje doen er ook andere bomen mee. En vervallen muren en oude schuurdeuren. Ik probeer Abendpost, een Rijnlandse krant, te lezen. Op een binnenpagina zie ik een brede kop schemeren over Hollandse maatregelen om de Duitse toeristenstroom in te dammen of zoiets. Als ik de krant een paar dagen later terugvind, blijkt er een foto van de Prinsengracht bij afgedrukt met een waardig onderschrift: ‘Hoewel wij Duitsers in Holland blijkbaar minder gewenst zijn, drukken we hierbij toch een foto af van de Amsterdamse Prinsengracht, die we in de afgelopen jaren zo goed hebben leren kennen en beminnen.’ Ik tel het nergens bij op, ik neem er tegen mijn zin kennis van, want het ligt zo voor de hand, dat ik het gevoel heb dat het nergens bij hoort; maar intussen is de rode draad weer langer.

Diezelfde ochtend zie ik op het kantoor van de VVV-direkteur, in een eikenhouten lijst dichtbegroeid met de wapenschilden van lang-afgestorven vorstendommen, een oude gravure hangen van het Niederwalddenkmal, dat een eind verder 300 meter boven de Rijn met rafelende bronzen fladders uit de heuvels steekt. Als bezienswaardigheid







wordt het ding hoog geschat. Je kunt er in een doodstil kabelbaantje heen. Het is er door de toenmalige keizer, bekostigd uit de thuisfrontkas, in 1871 neergezet ter eeuwige herinnering aan de hereniging der Duitslanden. Een gigantische bronswinkel: bovenop Germania, omringd door een peleton bazuinende engelen, daaronder een pleinwijd reliëf (‘darauf sind ungefähr zweihunderd Personen aufgebildet,’ schat de bewaker), daaronder Vater Rhein en Mutter Mosel in mythologische rangschikking. ‘Liebst Vaterland, magst ruhig sein, fest steht und treu die Wacht, die Wacht am Rhein.’ Hier? De Denkmalwachter, die bij elke nieuwe lading toeristen uit zijn houten alkoof tevoorschijn komt, onderhoudt een ingewikkelde tic, die zijn sinds 1947 onveranderde en vele malen 's daags gesproken tekst hem heeft bezorgd. Hij incasseert hem met een lege mouw, die bij de uitleg van elke ‘symbolische Bedeutung’ stram en stijfgeperst heen en weer zwaait. Zijn onderkaak hangt aan twee gouden draadjes. Hij slist en veegt na elke voordracht met een geoefend armgebaar de vochtbelletjes van zijn revers. Staan er genoeg nieuwe bezoekers, dan komt hij weer uit zijn hok en spreekt over ‘Heimkehr des Krieges’, ‘diese symbolische Bedeutungen’ en de ‘Hereinigung’. Als we teruglopen vult de VVV-direkteur het een en ander aan. Het gaat met dat Niederwalddenkmal niet alleen om die hereniging van noord- en zuid-Duitsland in 1870. Nee, voor hem en voor heel het vrije Duitsland heeft Germania-opde-berg een veel aktuelere betekenis. Hij verklaart omstandig, dat Germania met vèr vooruitwerkende kracht ook de hereniging van oost- en west-Duitsland verbeeldt. Het beeld leeft onder ons, zegt hij. Later spreekt hij, zols veel oudere Duitsers met wie men langer dan een uur praat, over de oorlog. De Amerikanen, die zoveel toeristische attrakties wegbombardeerden; de Russen, die zich in het oosten als zwijnen gedragen. Over de opzichter van de naburige camping, die pas in 1954 via Rusland

[p. 9]

van het oostfront terugkeerde. Schande, schande. Vragend of hij veel verschil ziet tussen de Duitse emoties van 1938 ten opzichte van Europa en die van nu ten opzichte van de Russen en de satellietstaten - een rot vraag, want het gaat hem tenslotte alleen maar om zijn Verkehrsbüro - zegt hij, dat de wereld de laatste vijftig jaar door VVV-direkteuren geregeerd had moeten worden. Geen grenzen, geen oorlogen. Wat had er dan op de plaats van de standbeelden moeten staan? Een onzinnige opmerking, maar symptomatisch voor het glibberige en irriterende verloop van de min of meer oppervlakkige gesprekken, die men met een willekeurige voorbijganger kan pogen aan te knopen. Hoe ondergeschikt en beteuterd van formaat zulke kleine ervaringen ook zijn - een blik in een krant, de heldenfeuilletons in Der Stern, de adelaar van de verkiezingsleuze, de sentimentele anekdote van de muur, de onmiddellijk parate ergernis in zo'n afglijdend gesprek -, ze verwekken een plofferige, omgekeerde rancune-reaktie, die ik niet kan losmaken van Herzberg-en-denieuwsberichten. In Frankfurt lopen fanfares, dikke zwetende mannen, vaandels door de straten. Twee dagen later vertelt de Frankfurter Allgemeine, dat de Sudetendeutschen Tag 1962 400.000 Sudetenduitsers trok, dat zij bij monde van der Vorsitzende des Bundesvorstandes der Landmannschaft, dr Böhm, ihre Bereitwilligkeit zu guter Nachbarschaft mit allen Völkern Europas unterstrichen, dat Bundesminister Von Merkatz hen verzekerde: ‘Ihre Sache ist unsere Sache, und ihre Not ist unsere Not: denn das Selbstbestimmungsrecht des deutschen Volkes ist unteilbar.’ Een half jaar geleden zei Von Merkatz als eregast op de Dag der Kruisdragers uit de tweede wereldoorlog, dat begrippen als eer, Heimat en Vaterland niet zomaar konden worden afgedankt. Na afloop was er nog een fakkeloptocht van de Sudetenduitse jeugd. Ik registreer het; ik plaats Von Merkatz, ik plaats de fakkeloptocht en de wirwar van ondergrondse



verbindingen en verschietende rode draden tussen Herzberg-en-de-nieuwsberichten, mij, ‘Blitz’ (waarom niet?), de lege mouw van de standbeeldwichelaar, de VVV-man en de fakkeloptocht, J.B. Charles en de muur, de FDP, de vrees van de Tsjechen en wat al niet wikkelen zich in een ijltempo op en af. Op de terugweg zit ik in de buurt van Aken weer met Abendpost, doorzeurend over de Nederlandse ANVV, die Duitse toeristen wil afstoten en waarom dan wel? om het geld soms? om ressentimenten soms? en hoe denken ze dat dan wel klaar te spelen? Een onaangenaam toontje. Vlak over de Nederlandse grens - druk, druk - is de weg opgebroken en wordt de route zo ongelukkig omgeleid, dat we voor we het weten in omgekeerde richting opnieuw de grens overgaan. Een wat omslachtige strategie van dat ANVV.