Hollands Weekblad. Jaargang 4

Opwekkend aardgasperspectief
E. Damen

Pas in 1923 zijn in Nederland (bij Winterswijk) de eerste concrete sporen van aardolie aangetroffen. Na 1943 werd een bescheiden aardolieproduktie mogelijk door de exploitatie van het veld Schoonebeek en toen werd ook de eerste gasvoerende laag gevonden. In 1947 werd de binnenlandse olie-activiteit georganiseerd onder auspiciën van de N.A.M. (Ned. Aardolie-Mij) waarvan het kapitaal voor 50 pct. door de Kon./Shell Groep en voor 50 pct. door Standard Oil of New Jersey (Esso) werd beschikbaar gesteld. Het was toen nog weinig te voorzien welke grote verplichtingen de natie zou krijgen aan de inspanningen van de N.A.M. In de jaren vijftig bleek al, dat er vrij behoorlijke gasreserves in Noord-Nederland aanwezig waren, doch vooral in 1961 begonnen de berichten tot de verbeelding van de gemeenschap te spreken. Uit een deze week door minister De Pous aan het parlement verstrekte ‘aardgasnota’ blijkt, dat de bewezen voorraad zeker 150 miljard cubieke meter is, hoewel met redelijke waarschijnlijkheid kan worden aangenomen, dat er meer dan 400 miljard cubieke meter aardgas in de Nederlandse bodem zit. Daar 1 cbm gewoon huis- en keukengas de verbruiker doorgaans 16 cent kost, is het duidelijk dat hier sprake is van een bodemschat van bijna onvoorstelbare betekenis. In de traditionele geest van bemoeienis met alle ‘public utilities’ heeft de staat zich voor deze zaak van den beginne af geïnteresseerd, eerst in de persoon van minister Zijlstra en daarna toen de zaak zeer spectaculair werd in de persoon van minister De Pous. Het thans aan het parlement voorgelegde concept van een nationale gasorganisatie draagt volgens de insiders in hoge mate de signatuur van de minister, die vele onderhandelingen persoonlijk heeft geleid, onderhandelingen met ten slotte internationale olieconcerns, waaraan behalve financiële, sociale en technische, zelfs zekere politieke aspecten zitten. De mening diergenen, die iets van gas afweten, is vrijwel onverdeeld, dat minister De Pous erin is geslaagd een zeer grote zaak ook zeer groots aan te pakken.

Wat hij zich nu voorstelt, komt er op neer, dat Shell, Esso en Staatsmijnen aan de kant van de gasproduktie en winning een maatschap vormen en dat zij als zodanig deelnemen met de staat in een nieuwe nationale gasmaatschappij. Het bestaande staatsgasbedrijf - dat al lang aardgas verkocht aan voornamelijk de distributiebe-

[p. 6]

drijven - gaat op in de nieuwe maatschappij, evenals het gasdistributiebedrijf der staatsmijnen. In verband met de juridische structuur en ook omdat de overheid zich op verschillende punten rechten voorbehoudt (prijszetting, toepassing, aparte portie voor de industrialisatie in het noorden van 25 miljard cbm e.d.) komt er binnenkort een ontwerp-gaswet bij het parlement. Er is kans dat de zaak in 1963 begint te draaien. Alsdan kunnen de gemeentelijke en overeenkomstige distributiebedrijven omschakelen op aardgas, dat goedkoper en beter dan het huidige zal zijn en in hoge mate bedrijfszeker. Deze gasafzet zal tussen de 20 en 30 jaar duren; er zullen vele honderden miljoenen in worden geinvesteerd. Het rendement komt voor een deel aan de maatschap der bestaande ondernemingen en voor een niet onaantrekkelijk deel aan de staat (in Den Haag wordt door vrij moedigen reeds over ‘sjeik De Pous’ - een uitermate onwaarschijnlijke figuur qua woordspeling - gesproken).

Er ontstaat een vrijwel volledige concentratie van de gasproduktie, uitgezonderd dan in en om Amsterdam waar een deel van de provincie Noord-Holland gas betrekt van Hoogovens. Het ligt in het voornemen met Hoogovens in nader overleg te treden. Beslist zal echter het cokesovengas niet alleen van de staatsmijnen, maar ook van Hoogovens en van Sluiskil evenzeer op de achtergrond gaan raken als het raffinaderijgas, terwijl zelfs niet uitgesloten te achten is, dat naast vermindering van de kolenafzet ook vermindering van het stookolieverbruik voor huisbranddoeleinden zal gaan optreden.

Behalve namelijk het feit, dat de gemeenschap dit gas qua bodemschat cadeau krijgt uit de geologische produktie der eeuwen, is het aardgas van een verwonderlijk goede kwaliteit: calorisch is het vrijwel het dubbele waard van het thans gebruikelijke gas (aardgas 7800 k/cal per cbm tegen steenkolengas 4000-4200). De afnemer kan dus om zo te zeggen voor hetzelfde geld zijn aanwending verdubbelen, of anders: bij gelijkblijvende aanwending zijn nota vrijwel halveren. Zo komt dat natuurlijk niet precies uit, ook al vanwege de investeringen, die de eerste jaren zware afschrijvingen zullen vorderen. Niettemin valt hier waar te nemen hoe een oorspronkelijk technischcommercieel initiatief het aanzien heeft gegeven aan een belangrijk welvaartsbevorderend element, want als men De Pous over aardgas mag geloven, horen koude slaapkamers en onverwarmde gangen er in de Nederlandse huizen van een afzienbaar nabije toekomst niet meer bij. De hele zaak wordt trouwens gedragen door een plezierig aandoend optimisme, al zullen de grote gemeenten als de schakels tussen de produktie en het verbruik nog wel harde noten om te kraken opleveren. De geschiedenis van de Nederlandse gasverzorging door de lagere overheid is bepaald geen hoofdstuk van progressief denken. Daar er echter nu een goede basis is voor een gemeenschappelijke aanpak (waarbij de overheid zich bewust is veel te hebben aan de technische en commerciële kennis van Shell, Esso en Staatsmijnen) bestaat er naar verwachting van de meeste deskundigen een grote kans op een spectaculaire ontwikkeling, waarvan in letterlijk elk opzicht de gehele gemeenschap profiteert.

En als het aardgas óp is? Aldus vroeg een bezorgde burgemeester van een dorp met 170 huisaansluitingen. Dan is het technisch mogelijk uit steenkolen door het bestaande transportnet steenkolengas te stuwen van vrijwel overeenkomstige calorische waarde (8000 k/cal). Ook kan met een speciale kraakinstallatie een beroep op aardolie worden gedaan. Maar de technologie van over 20 tot 30 jaar - wellicht nog langer: er zit 400 miljard cbm ofwel 200 jaar het huidige gasverbruik in de grond ten slotte - valt nu niet te bezien, evenmin in hoeverre de kernenergie dan commerciëel aanwendbaar zal zijn voor hetzelfde doel van ruimteverwarming.

En waarom dit aardgas niet als grondstof voor bijv. de chemische industrie gebruikt? Aldus vroegen deze en gene. Omdat het daarvoor ‘te goed’ is, niet alleen door de calorische waarde, maar ook door de samenstelling. Weliswaar zit er veel stikstof in, maar daarvoor weer vrijwel geen zwavel. Het punt is echter dat in het aardgas de methaan (CH4) component 80% volume uitmaakt en in zijn samenstelling is dit aardgas chemisch-eenzijdig en minder rijk

[p. 7]

dan cokesoven- of raffinaderijgas.

Op een elegante wijze is nu eindelijk concreet in de openbaarheid gekomen hoe het in de eerste plaats met ons aardgas zit en wat in de tweede plaats de plannen ermede zijn. In sommige industriekringen zal hier en daar stellig enig verzet opdagen tegen de zo overwegende toepassing voor ruimtelijke verwarming. Maar in Groningen zijn ze in dit opzicht al min of meer tevreden gesteld doordat er als gezegd 25 miljard cbm is gereserveerd voor regionale industriebevordering in probleemgebieden. Een andere groep van tegenstanders treft men aan bij de elektriciteitsproduktiebedrijven. Die hadden het gas gaarne omgezet in elektra en dan een goedkoop stookmateriaal gehad. Deze opvattingen zullen ongetwijfeld straks in de discussies doorklinken. Een moeilijk punt is de situatie in en rond Amsterdam. Het Amsterdamse gasbedrijf heeft in de eerste jaren na de bevrijding de ontwikkeling van het verbruik niet kunnen bijhouden en moeten wachten met een adequate levering totdat de produktiecapaciteit bij Hoogovens gereed was. Een stad met een miljoen inwoners plus de andere gemeenten in de provincie vormen op de totale afzet nog wel een uitzondering van 15 pct, die het universeel nationale karakter van de nieuw op te richten organisatie dreigt aan te tasten. In hoeverre enige prijsaanpassing bij Hoogovens hier uitkomst kan bieden, is nog niet helemaal te overzien. Het contract tussen Amsterdam en Hoogovens voorziet wel in die mogelijkheid, maar of het cokesovengas uit IJmuiden van 4200 k/cal qua prijs kan worden aangepast aan het toch al goedkopere aardgas van 7800 k/cal is een grote vraag. De Hoogovensproduktie van gas is een bijproduktie van de primaire produktie van metallurgische cokes. Op die manier zijn de staatsmijnen in 1917/1922 ook in de gasbusiness gekomen, doch zij moeten nu van uitgangspunt veranderen, zoals ze trouwens al eerder een draai namen toen ze in in de oliechemie gingen. Zonder spanningen zal dit grootse project niet te verwezenlijken zijn, maar het algemene perspectief wordt daar niet door aangetast. Het blijft een uitzonderlijke welvaartbevorderende impuls, dat door één bepaalde industriële activiteit zowel de consument als de producent er beter van worden. Dat heeft men van bodemschatten als ze worden gebruikt. Spaarzaamheid in de huidige gecompliceerde energiemarkt met dit aardgas lijkt even verkeerd als de zuinige ontginning van steenkolen, die altijd werd gepreekt en die nu geheel haar zin heeft verloren.