Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor literatuur en politiek vierde jaargang · nummer 163 · 18 juli 1962

Finlands moeilijke vrijheid

Op 30 januari van dit jaar had Lars Björkenheim, de toenmalige minister van defensie van Finland, in Moskou een onderhoud met de belangrijkste organisatoren van het achtste wereldjeugdfestival, dat van 27 juli tot en met 5 augustus in Helsinki wordt gehouden. De Finse bewindsman, die een intiem vriend van president Kekkonen en een gefortuneerd grootgrondbezitter is, toonde zich zeer ingenomen met de leuze van het festival: ‘Voor Vrede en Vriendschap’ en heette de leden van alle delegaties alvast hartelijk welkom. Met een haast, die TASS alleen in dergelijke gevallen aan de dag pleegt te leggen, seinde het Sowjet-Russische persbureau deze uiting van beleefde vriendelijkheid naar zijn abonnees in Helsinki (vrijwel alle grote Finse bladen en het nationale persbureau van Finland). Onmiddellijk reageerden de Finnen met protesten vol verontwaardiging. En ongetwijfeld zal de voorzichtig-sluwe Kekkonen de woorden van zijn vriend Björkenheim als een grote stommiteit beschouwd hebben. De minister van defensie, die zeer weinig politieke ervaring had, was net iets te ver gegaan met het gedwongen vriendelijk zijn tegen de Russen. Björkenheim had zo natuurlijk willen glimlachen, dat hij van het pad der neutraliteit was afgegleden.

Indien de Amerikanen in Helsinki een ‘jeugdfestival’ zouden willen organiseren, dan zou Kekkonen ongetwijfeld direct een vriendelijk maar strikt afwijzend briefje aan Kennedy schrijven, wellicht in deze trant: ‘Beste John, doen jullie ons dit in hemelsnaam niet aan. Wij willen het jullie, die onze vrienden zijn, niet officieel weigeren. Ook al niet, omdat dan wellicht allerlei mensen in het westen zouden kunnen beweren, dat Finland toch geen echt vrij land is. Maar je weet hoe moeilijk de Russen het ons al maken en die zouden door jouw festival razend worden op ons. Uit ervaring weten wij hoe razende Russen zich gedragen. Laat ons dus ook in dit geval neutrale toekijkers blijven’.

[p. 2]

Finlands neutraliteitspolitiek betekent, dat het land op geen enkele wijze betrokken wenst te geraken in het grote conflict tussen Oost en West. Typerend voor deze politiek is de houding ten opzichte van het verdeelde Duitsland: Finland erkent geen van de beide Duitse staten, maar onderhoudt wel handelsbetrekkingen. Kenmerkend voor de houding van het Finse volk lijkt mij het feit, dat bij het gebouw van de Oostduitse handelslegatie voorzichtigheidshalve een politieagent staat geposteerd, terwijl deze beschermer bij het onderkomen der Westduitsers niet nodig wordt geacht.

Om een door de Finnen zo gehate bijeenkomst als het communistische jeugdfestival op hun grondgebied te weigeren, kon Finland echter geen beroep doen op zijn neutraliteitspolitiek. Deze politiek is namelijk gekoppeld aan een vriendschapsverdrag, dat Finland in 1948 onder hevige druk met de U.S.S.R. moest sluiten. Die schijnheilige overeenkomst impliceert volgens Moskou, dat in Helsinki wel ophitsende verklaringen tegen het kapitalistische westen, maar geen grove onvriendelijkheden aan het adres van het communistische kamp mogen worden geuit.

Aangezien in Finland ieder redelijk denkend mens beseft, dat hun eenzame land zich geen ruzies met machtige buurman Sowjet-Rusland kan permitteren, heeft men zich algemeen neergelegd bij het jeugdfestival. De Finnen zullen deze bijeenkomst zoveel mogelijk doodzwijgen en de festivalbezoekers correct, maar met ijskoude beleefdheid ontvangen. De regering heeft alle democratische jongerenorganisaties van Finland verzocht zich van tegendemonstraties te willen onthouden: ‘Gedraagt u zich in het belang van ons land s.v.p. neutraal’. De toezegging kwam zonder enig protest. Neutraal betekent echter ook geen van regeringswege verstrekte spandoeken met ‘Hartelijk welkom in Finland’ en vandaar de geprikkelde reacties naar aanleiding van de uitschieter van minister Björkenheim, die nu overigens alweer de politiek verlaten heeft. Zelf kunnen de

Finnen tijdens de dagen van het festival hun hart ophalen aan de jaarlijkse athletiekwedstrijden tussen Finland en Zweden, die dan in Helsinki worden gehouden. Protesten uit Moskou, dat deze tweekamp opzettelijk in de tijd van het festival is georganiseerd om de aandacht af te leiden, hebben de Finnen in keurige bewoordingen als te vergaande bemoeizucht van de hand gewezen.

Finland is het enige democratische land in Europa, dat onmiddellijk aan de Sowjet-Unie grenst (de landgrens is 1269 kilometer land) en na de tweede wereldoorlog geen satellietstaat is geworden. Als co-belligerent van nazi-Duitsland had deze nogal arme natie met haar 4,4 miljoen introverte inwoners tegen Rusland gevochten en voor de tweede keer binnen vijf jaar tijd verloor Finland de al te ongelijke strijd. Toen in september 1944 de gevechten tegen het Rode Leger werden gestaakt - waardoor een Russische bezetting werd voorkomen - weigerden de Duitsers het Finse grondgebied te verlaten. Finse soldaten moesten hen gaan verjagen. Bij hun terugtocht naar Noorwegen pasten de Duitsers in Lapland de taktiek van de verschroeide aarde toe. Ze legden tientallen dorpen in de as, bliezen nagenoeg alle bruggen en spoorlijnen op, en lieten tienduizenden landmijnen achter.

Na het lossen van het laatste schot, telde Finland sedert het begin van de Winteroorlog op 30 november 1939 85 000 gesneuvelden en 50.000 oorlogsinvaliden. De Sowjet-Unie annexeerde twaalf procent van het grondgebied, waardoor voor 425.000 Finnen een nieuw onderkomen en nieuw bestaan gezocht moest worden en het land elf procent van zijn produktiepotentieel kwijt raakte. In acht jaar tijd moest Finland voor een waarde van 570 miljoen dollar (koerswaarde 1952) aan goederen leveren aan de U.S.S.R., die eiste dat de herstelleveranties voor 72 procent zouden bestaan uit zware machines en schepen. Ook al wist Stalin zeer goed, dat Finland een nog volkomen agrarisch land was met een zeer onderontwikkelde industrie, die alleen voor eigen gebruik fabriceerde.

In Helsinki moesten de straatarme Finnen op Russische aanwijzingen een monsterpaleis in Stalinistische stijl voor de Russische ambassadeur bouwen, omdat ze tijdens de oorlog het heel wat eenvoudiger gebouw van de Sowjet-ambassade met veel plezier hadden laten afbranden. En diepste vernedering: in het gebied van Porkkala speelden Russische soldaten op een hermetisch afgesloten terrein van 900 vierkante kilometer de

[p. 3]

baas. Russische kanonnen en tanks stonden daar dag en nacht klaar.

Finland kreeg bijna het genadeschot als onafhankelijke natie van de Russen. Hoogst waarschijnlijk hebben de Amerikanen weten te voorkomen, dat de trekker werd overgehaald. Toen er definitief een einde was gekomen aan de Sowjet-Amerikaanse vriendschap, heeft het duo Stalin-Molotow getracht Finland bij het socialistische blok in te lijven. In de Finse geschiedenis staat 1948 bekend als het jaar van het grote gevaar. Op het laatste nippertje ontsnapte het land aan een communistische staatsgreep à la Tsjechoslowakije, doordat de communistische minister van binnenlandse zaken Yrjö Leino, die de beschikking had over een goed gewapende geheime politie en het sein tot de aanval had moeten geven, zich in de nacht der beslissing bedronk. De Finnen nemen aan dat hij, met flessen vol Finse wodka voor zich, heeft zitten weifelen tussen trouw aan de communistische partij en liefde vor zijn land. Leino, die gehuwd was met de communistische leidsvrouw Hertta Kuusinen, werd uit de partij en uit het huwelijksbed gestoten. De Russen moesten zich tevreden stellen met het op 6 april 1948 gesloten verdrag van vriendschap, samenwerking en wederzijdse bijstand. Deze overeenkomst heeft voor Leino zelf als een boemerang gewerkt. Toen de memoires van de vorig jaar overleden exminister verschenen, werden zij onmiddellijk in beslag genomen. Er stonden te veel onvriendschappelijke onthullingen in voor Moskou.

Juho Kusti Paasikivi, die van 1946 tot 1956 president van Finland was, heeft nooit zijn goede humeur verloren en wist met zijn onverstoorbare vriendelijkheid min of meer het vertrouwen van de Russen te winnen. In de Europese politiek vormt deze man, die pas op hoge leeftijd een belangrijke rol moest gaan spelen, ongetwijfeld een van de meest merkwaardige figuren van de afgelopen vijfentwintig jaar. Terwijl de Finnen, die zich tot 1950 nog met papieren dekens op hun bedden en met houten schoenen moesten behelpen, in kalm tempo zwoegden voor de Russische herstelleveranties, wist Paasikivi hen ervan te doordringen dat al het gescheld op de Russen binnenskamers moest blijven. De Finse neutraliteitspolitiek met een glimlachende buiging naar Moskou is voortgezet door Kekkonen, die vorig jaar zo ver ging door Chroesjtsjow een goed vriend van Finland te noemen. Tot grote hilariteit van de Finnen zelf overigens.

Kekkonen, die als een buitengewoon hard

[p. 4]

en geslepen politicus bekend staat, streeft er naar om alles te vermijden, dat Moskou ook maar enigszins zou kunnen irriteren. Hij staat op het standpunt, dat ook de Finse regering voor Moskou aanvaardbaar moet zijn, zodat men in april van dit jaar de malle vertoning beleefde, dat Chroesjtsjow na de moeizame vorming van het uitgesproken rechtse kabinet-Karjalainen een felicitatietelegram naar Helsinki stuurde.

Naar de mening van de Finse sociaaldemocraten, die thans geen voet meer aan de grond krijgen, gaat Kekkonen veel te ver. Ze verwijten hem dat hij Paasikivi op een overdreven manier imiteert en hun leider, de 81-jarige en in Moskou zo fel gehate Tanner, noemt Kekkonen openlijk een hielenlikker.

Toch kan men wel zeggen dat Kekkonens politiek door het overgrote merendeel van de Finnen als de op dit ogenblik verstandigste wordt beschouwd. Populair is de kaalhoofdige president niet, maar vooral na zijn succesvol optreden in Nowosibirsk (november 1961) is zijn gezag geweldig gestegen. De Finnen zien in Kekkonen de juiste tegenspeler van Chroesjtsjow (‘allebei boeren’ merkte een Finse politicus op) en beseffen heel goed, dat het westen hen bij een eventueel gewapend conflict met de Sowjet-Unie slechts met protesten zal steunen. En ook al zouden Amerika en zijn bondgenoten wel troepen sturen, Finland zou dan het eerste slagveld worden.

Officieel wil dus iedereen in Finland wel aardig zijn tegen de Sowjet-Unie. In het dagelijks leven verzetten de Finnen zich echter zoveel mogelijk - en soms op lachwekkende wijze - tegen elke vorm van Sowjet-Russische beïnvloeding. Velen weigeren met een vies gezicht in een Russische auto te rijden en wachten liever tien jaar op een Westeuropese wagen. Het moet de Russen met hun overdreven trots op de Sowjetproduktie uitermate pijnlijk treffen, dat hun Moskwitsj nu vrijwel onverkoopbaar staat te blinken in de showrooms, terwijl de Westduitse Volkswagen een veel gevraagd artikel is op de zwarte markt. Ook naar de goede Russische films gaan de Finnen bij voorkeur niet kijken en de Russische taal is bepaald impopulair. Slechts zeer weinig Finnen spreken Russisch en zij zijn dan nog meestal afkomstig uit Karelië. Toen Kekkonens agrarische partij dit jaar heel voorzichtig in het nieuwe partijprogramma opmerkte, dat het toch gewenst is dat meer Finnen de taal van hun buurman leren, reageerde Finlands populairste cartoonist Kari in het onafhankelijke dagblad Helsingin Sanomat met een plaatje, waarop twee boeren tegen elkaar zeggen: ‘Moet we Russisch leren? Maar wij weten toch allemaal hoe je “handen hoog” en “geef hier je geweer” in het Russisch moet zeggen’. Het was een plaatje, dat de Finnen elkaar gniffelend doorgaven.

Dergelijke hartige kritiek behoort in de Finse pers echter tot de uitzonderingen. De Finse journalisten hebben vrijwillig een zekere censuur geaccepteerd. Voor de Sowjet-Unie onaangenaam nieuws wordt onder flinke koppen gepubliceerd, maar de schrijvers van commentaren moeten uiterst behoedzaam te werk gaan als ze kritiek willen leveren op Moskou's politiek. Zo nodig worden zij door Kekkonen zelf tot meer voorzichtigheid gemaand.

Er bestaan ook een zekere schroom om frank en vrij zijn mening over de Sowjet-Unie te zeggen in Finland. Als men zijn gesprekspartner onvoldoende kent, wordt het onderwerp liever vermeden. En zwijgen is een aangeboren eigenschap van de overigens zeer vriendelijke Finnen.

Het duidelijkst komt de anti-Russische gezindheid voor de dag bij de Mannerheimcultus. De in 1951 overleden maarschalk, die door de Russen wordt beschouwd als de afgrijselijke kampioen der contrarevolutie, wordt op alle mogelijke manieren vereerd. Hij is een soort heilige; de Finse Sint Joris, die de Russische draak tot bedaren heeft weten te brengen. Vrijwel elke dag worden er bloemen gelegd bij zijn graftombe in Helsinki en in zijn intact gelaten woning staan minstens 20.000 Finnen per jaar eerbiedig te staren naar zijn legendarische veldbed. De breedste boulevard van de hoofdstad draagt zijn naam. Het grootste en mooiste hotel van Helsinki, dat begin dit jaar open ging, heet Marski. Sommige Amerikanen denken, tot grote vrolijkheid van de Finnen, dat deze naam eer bewijst aan Karl Marx. Marski was echter de eerbiedige koosnaam, die de soldaten Mannerheim gaven. Achthonderdduizend Finnen hebben geld gegeven voor het monumentale ruiterstandbeeld van deze nationale ijzervreter. Het is heel toepasselijk in de schaduw van het parlementsgebouw verrezen. De Russen ontbraken dan ook vorig jaar bij de onthulling.

Toch zullen de Sowjet-Russische kranten straks met behulp van gefotografeerde lachgezichten en enige geciteerde kreten jubelen over het enthousiasme van de Finnen met betrekking tot het wereldjeugdfestival ‘Voor Vrede en Vriendschap’. Ze maken dan een fout, die zij zo gaarne maken, door communisten als de meest representa-

[p. 5]

tieve vertegenwoordigers van een volk te beschouwen. Trouwens, ook de Finse communisten zullen de festivalgangers liever zien gaan dan komen. Er is een algemeen verlangen in Finland, waar men zeer op zijn gemak is gesteld, om conflicten te voorkomen, om in vrede en vriendschap te leven. Het wereldjeugdfestival zal de kans op botsingen en ruzies alleen maar groter doen worden.

Onder de democratische staten van Europa neemt Finland, juist ook door de kracht van zijn communistische partij - de op een na grootste in het parlement - een uitzonderlijke positie in: een kwetsbaar land, dat rustig ademhaalt in het grensgebied tussen vrijheid en onvrijheid. Voor de Finse communisten heeft deze situatie tot gevolg, dat zij op hun beurt een unieke groepering vormen in Moskou's internationale. Voeren zij een politiek, die al te duidelijk de lijn volgt van de communistische partij van de Sowjet-Unie (ook hun grote voorbeeld), dan zullen zij vele kiezers van zich vervreemden en valt al gauw het woord ‘landverraad’. Misschien niet in het minst onder hun eigen aanhangers, van wie er velen zeer dapper tijdens de nog lang niet vergeten Winteroorlog gevochten hebben tegen de Russen. Bovendien zou de communistische partij bij een radicale anti-kapitalistische koers te veel Kekkonen in de wielen rijden, wat Moskou momenteel niet opportuun acht. De communisten moeten dus veel zelfbeheersing aan de dag leggen, zoals trouwens ook de democratische Finnen. Er is voor geen van allen ook maar enige aanleiding tot feestvieren.

H. Gerwig