Hollands Weekblad. Jaargang 4

Het aardige van de jazz
R. Kuyper

Vijf en twintig jaar geleden hield prof. Pen zijn eerste lezing over jazz. Dat was dus in 1937, het jaar waarin ik geboren werd. Zowel prof. Pen als ik beseften in dat jaar nog niet, dat er behalve de Tweede Wereldoorlog nog iets belangrijks voor de deur stond: een nieuwe fase in de ontwikkeling van de jazzmuziek. Prof. Pen las Hugues Panassié, draaide platen, iedere 3 minuten een nieuwe opzettend, terwijl ik mij voorlopig nog bezig hield met scatzang. Het was een onbezorgde tijd.

Twee musici, de altsaxofonist Charlie Parker en de trompettist Dizzy Gillespie, die minder tevreden waren dan prof. Pen en ik, zochten in die jaren naar nieuwe wegen en vonden die ook. Het tot dan toe vrij harkerige ritme maakte plaats voor een veel genuanceerdere polsslag. De ‘beat’ bleef in het spel van deze ‘modernisten’ aanwezig doch werd omspeeld door een aantal interessante accenten. Ook in harmonisch opzicht werd de jazz rijker. Het traditionele bluesschema b.v. werd verrijkt door een aantal nieuwe accoordenreeksen, de z.g. ‘changes’. In een blues in F speelde Parker in plaats van de traditionele eerste vier maten: F/B^b7/F/F⁷ b.v. de volgende accoorden: F/E^min. ⁷A⁷ /D^{min. 7} D^{b min. 7}/C^min.7 B⁷ / enz.

Een ding is zeker: Parker en Gillespie zijn deze wegen niet opgegaan uit louter zucht naar iets anders

[p. 14]

maar uit grenzeloze verveling. Zoals zij zich verveelden bij het luisteren naar Jelly Roll Morton en Lu Watters zo verveelden zij zich bij de big-bands van Glenn Miller en Benny Goodman. Zij zagen toen waarschijnlijk al, dat de definitie ‘jazz is volksmuziek’ niet meer opging en steeds minder zou opgaan en dat de tijd van de aandoenlijke riverboatbordeel-café-streetparade-sfeer voorbij was. En er kwamen er meer. De trompettist Miles Davis stelde een nonet samen en maakte daarmee enige van de mooiste opnamen uit de geschiedenis van de jazz. (Birth of the cool). Horace Silver richtte The Jazzmessengers op, een ensemble waarin de essentieelste elementen van de jazz verenigd waren met de veranderde ritmische en harmonische structuur. De tenorsaxofonist John Coltrane maakte in zijn composities en improvisaties als eerste gebruik van invloeden uit de Spaanse, Indiase en Arabische muziek (andere tonenreeksen en maatsoorten).

Ik hield mijn lezingen voor de schoolclub over onze jazz, die in Amerika in 1940 was begonnen en in Nederland, waarschijnlijk wegens importrestricties, pas omstreeks 1948. We speelden de accoorden van George Shearing, de loopjes van Stan Getz, we floten Walking Shoes van Mulligan en Cool Blues van Parker. De tijd van de folklore (die nodig is geweest om de jazz op het niveau te brengen waarop zij nu staat) was voorbij, zonder dat de jazz ook maar iets van haar wezenlijke kenmerken had verloren.

En nu is het 1962, ik studeer rechten, bestudeerde prof. Pen's Moderne Economie voor het tentamen staathuishoudkunde en heb één probleem: wat te denken van de quasi-synthese die sommige jazzmusici tot stand trachten te brengen tussen de jazz en de klassieke muziek. (Men denke aan het waterige werkje ‘Fontessa’, geschreven door John Lewis en gespeeld door het Modern Jazz Quartet en aan de Brandenburgse concerten van Dave Brubeck). Maar het probleem dat prof. Pen zo bezig houdt bestaat alleen voor Hugues Panassié, Wil Gilbert en prof. Pen. Een generatieverschijnsel dus? Neen, want veteranen als Duke Ellington en Count Basie, die voor de oorlog al net zo bekend waren als nu, zijn volledig met hun tijd meegegaan. Zij hebben jonge, geschoolde arrangeurs aangetrokken en spelen lustig verder, technischer, volwassener en vooral muzikaler. De kwestie is dus eenvoudig: prof. Pen vindt het moeilijk om die nieuwe ontwikkelingen te volgen en probeert de schuld hiervan bij de jazz te zoeken. Maar het dilemma van de jazz is het dilemma van prof. Pen. De jazz ontwikkelt zich niet in een dubieuze richting, zij wordt alleen maar rijker en volwaardiger. Hoewel de musici in vakbonden zijn georganiseerd zoeken en experimenteren ze verder, net zo lang tot ook ik het niet meer kan volgen. Dat is het typische en tegelijkertijd het aardige van de jazz.

Naschrift

In de ontwikkeling van de jazz mag dan iets aardigs zitten, maar er zijn blijkbaar ook moeilijkheden: er bestaat steeds behoefte om vast te stellen, of die ontwikkeling al dan niet de goede kant op gaat. R. Kuyper houdt niet van oude jazz (vrij harkerig ritme) maar hij verwerpt Fontessa (waterig) en Brubeck; Louis Armstrong houdt niet van moderne jazz en met hem een ‘groepje’ dat helemaal niet zo klein is als dit woordje suggereert en waar ik dan ook bij hoor; R. Hueting wil het breed zien, maar hij speelt zelf in de stijl van 1930 wat van mij best mag maar van sommige modernisten niet. De tegenstellingen zijn er; ze te reduceren tot mijn persoonlijk dilemma dunkt mij teveel eer.

J. Pen