Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 5]

Wat is een regime-Joegoslaaf? of De onderminister in het vooronder
N. Scheepmaker

In De Telegraaf schreef de journalist J.G. (de lezers van dat blad zijn op het ogenblik druk bezig geld te storten in een fonds waaruit tezijnertijd boetes betaald kunnen worden die genoemde journalist zich door zijn geschriften op de hals haalt; mij daarbij aanpassend beperk ik me dus vast tot zijn initialen) onlangs over ‘regime-Joegoslaven’. Ik heb er uit begrepen dat dit Joegoslaven zijn die het regime van Tito c.s. aanhangen, en ik ben daarover aan het denken geslagen. Wat zijn ‘regime-Joegoslaven’? Zelf ben ik toevallig enige tijd in Joegoslavië geweest, ik heb gedurende die tijd en later voornamelijk in studenten- en kunstenaarskringen vertoefd, maar om nou te zeggen dat ik daardoor veel regime-Joegoslaven heb leren kennen... nee! In feite niet een, tenzij men iets anders onder regime-Joegoslaven wenst te verstaan dan ik dat doe, op het eerste gehoor. Een regime-Joegoslaaf, zou ik zo zeggen, is iemand die lid is van de Joegoslavische Communistische Partij of zich op z'n minst als zodanig gedraagt of voordoet. Dezulken zijn er weinig in de kringen waarin ik verkeerde. De enige van wie ik zeker ben dat hij er een was, was de onderminister van Binnenlandse Zaken van Makedonië wiens naam me inmiddels ontschoten is.

We kwamen met hem in aanraking via Julius en Teresa, het Hongaarse echtpaar dat in Otesevo aan het gelijknamige meer in Makedonië zat te wachten op een visum voor Australië. Zij waren tijdens de Boedapest-opstand gevlucht, de Joegoslavische grens over, en zaten met nog enige honderden andere gevluchten in een gedeelte van het hotel waar wij als toeristen ook waren ondergebracht. Julius voerde voor de buitenwereld het ‘bevel’ over deze groep Hongaren, en Teresa voerde weer het bevel over Julius, zodat we wel de belangrijksten van de groep te pakken hadden toen we, aan één tafeltje met hen etend, in gesprek met hen kwamen. Zij, operazangeres in Boedapest, en hij, regisseur bij de Boedapester Opera, verzorgden de contacten met de Joegoslavische autoriteiten die een beetje met hen in hun maag schenen te zitten, maar hen als enige communistische overheid dan toch maar als vluchtelingen hadden opgenomen, hen niet uitleverden aan de inmiddels herrezen communistische regering in Hongarije, en hen alle gelegenheid gaven naar het westen te emigreren.

De moeilijkheid met kritikasters van het communisme is enerzijds dat ze, door de bank genomen, gelijk hebben, maar anderzijds dat ze, omdat ze in feite te weinig van de materie afweten, alles op één grote hoop gooien en geen verschillen of positieve facetten zien. Wie zich echter wat meer in het onderwerp verdiept heeft en gebaseerd op kennis van zaken zijn oordeel geeft, dat even afwijzend, maar wel genuanceerder is, wordt alras als een communisant aangemerkt. Enfin, dat weten we. Wat echter te weinig wordt beseft is, dat tijdens de opstand in Boedapest wij, Nederlanders, onze verslaggevers naar Hongarije stuurden en collecteerden voor het Rode Kruis dat hulp zou gaan verlenen, terwijl men in Polen in lange rijen stond om bloed te geven voor de opstandelingen en men in Joegoslavië, zoals gezegd, de vluchtelingen opnam en verder stuurde naar Amerika, Australië, en andere democratische landen.

Julius en Teresa zijn, enige maanden na onze kennismaking, naar Australië geemigreerd. Het werd tijd, want in Otesevo verveelden ze zich te pletter. Als toeristenplaatsje, om uit te rusten, is het een aardig oord, maar om er maanden te zitten biedt het toch te weinig vertier. Bovendien beschikten de Hongaren nagenoeg niet over geld, en lange reizen konden ze niet maken, want het consigne luidde dat ze de nacht in het hotel dienden door te brengen. Overdag waren ze echter vrij te doen en te laten wat ze wilden, men at zoals gezegd hetzelfde voedsel als de buitenlandse toeristen aan dezelfde tafels, men kon 's avonds naar een oude, Amerikaanse film kijken of tafeltennissen, maar daar hield het dan ook mee op. We nodigden Teresa en Julius uit een dag op onze kosten naar Ochrid te komen en daar te blijven overnachten, maar om daarvoor toestemming te krijgen moest Julius zich eerst even verstaan met de man wiens jawoord alle eventuele neewoorden uitwiste, te weten de onderminister van

[p. 6]

Binnenlandse Zaken van Makedonië die belast was met de ‘Hongaarse’ zaken. Julius had hem pas nog gesproken en wist dat hij enkele kilometers verderop in een hotel met bijbehorend strand zat, en met een bootje trokken we daar dus heen. In het hotel zei men dat hij op het strand was, en samen met Julius liep ik alle badgasten langs, op zoek (zoals Julius het had uitgelegd) naar een forse, knappe man met een zwarte snor die omringd zou zijn door een zwerm van aantrekkelijke meisjes. We vonden hem niet. Pas toen we onze blik op het water richtten zagen we daar een snor drijven, omkransd door lichtkleurige badmutsen en veel gespat van water. Julius stelde zich zo dicht mogelijk bij de waterlijn op en riep, zo hard zijn bescheiden stem hem dat toeliet, de minister bij diens voornaam. Het werd even stil in het water, de snor zwaaide herkennend en waadde waardig naar de kant, de meisjes als waterlelies achter zich aan slepend als ware hij met z'n benen in hun stengels verward geraakt. Julius zei dat hij hem graag even spreken wilde, hij zegde toe onmiddellijk naar het terras te zullen komen en begaf zich druipend naar zijn kamer om zich om te kleden. Het wachten duurde drie kwartier. Maar hij stapte dan ook piekfijn gekleed, als een kruising tussen een tailor-made Engelsman en een ruige Macedoniër, met soepele tred op ons af, zorgvuldig gekamd en ook geurend naar de beste, toch mannelijke haar- en andere waters. Als een man van de oude adel kuste hij Teresa en mijn vrouw de hand, en liet warme maaltijden aanrukken. Met enig



ontzag en eerbied werd hij behandeld, niet omdat hij onderminister was (dat worden er zoveel in hun leven) maar om zijn uiterlijke verschijning, die tegelijk imposant en elegant was. Waarover gesproken werd aan tafel - ik weet het niet meer.

Dat Julius en Teresa toestemming kregen een nacht uitstedig te blijven sprak als vanzelf, en het verhaal zou hier dan ook als een nachtkaars uitgaan als we deze ‘regime-Joegoslaaf’ een paar dagen later niet in Ochrid ontmoet hadden. Ontmoet is eigenlijk het woord niet, want ons heeft hij niet gezien. We stonden in een vrij lange, dringerige rij te wachten op het ‘gemeentebootje’ dat ons naar een verder gelegen punt moest brengen. Voor ons in de rij, met kop en een deel der schouders boven zijn compatriotten uitstekend, stond de onderminister, en als een der eersten sprong hij met een kwieke sprong, het loopplankje negerend, op het dek. De kapitein annex kaartjesscheurder van het bootje had al gauw gezien dat hij bekwaam zou moeten stuwen om iedereen aan boord te krijgen, en hij gaf daarom bevel dat de eerstkomenden regelrecht in het vooronder zouden kruipen, waar ook nog plaats voor passagiers was, maar waar het tegelijk niet om te harden van de hitte bleek te zijn. Gedwee volgde iedereen het bevel op, alleen de onderminister bleef op het dek staan, genietend van de frisse lucht. Voortschuifelend in de rij zagen we de grote botsing komen. De gezagvoerder beval ook hem naar beneden te gaan, maar hij weigerde. ‘De mensen die vooraan stonden en dus het langst gewacht hebben, hebben recht op de beste, eerst gekozen plaatsen,’ meende hij. Terwijl iedereen een plaatsje op of onder dek uitzocht en de kapitein met één hand kaartjes scheurde en met de andere dreigend naar zijn minister wees, bleef deze onverstoorbaar staan, met harde tegenargumenten, die als individualistische rechten van de mens regelrecht ingingen tegen de reglementen van orde die de bootjesman te berde bracht, zijn standpunt verdedigend. Gedurende de hele tuftuf-reis duurde dit twistgesprek voort, de kapitein onwrikbaar maar machteloos, de onderminister al even onwrikbaar op het dek blijvend en al even machteloos, want wat wij, al die tijd dat we onbespied zijn redetwist volgden, zo in hem bewonderden was, dat hij al die tijd niet één keer dat ene doorslaggevende argument te berde bracht: ‘Ik ben de onderminister van Binnenlandse Zaken dus hou je maar liever gedeisd!’.... Dat was hem te min.

Echte regime-Joegoslaven heb ik daar verder

[p. 7]

niet gekend, waarmee ik natuurlijk niet wil zeggen dat ze er niet zijn, - ik bewoog me alleen in de verkeerde kringen. Natuurlijk, zoals iedere Nederlander die het Servo-Kroatisch voldoende kan spreken om er in de landstaal op los te kunnen schelden, heb ook ik daar de nodige ruzies uitgevochten met onbeschofte militia-mensen en volstrekt redeloze ambtenaren, die dan vooral in Makedonië bleken opgepot. Maar gekend heb ik deze regime-Joegoslaven niet. Zoals ook J.G. - anders dan uit de boeken van Djilas - ze niet kent. Hij weet zelfs niets van de hele toestand daar, en verraadt dat bijvoorbeeld door mijn opmerking in ‘Over mijzelf en anderen’ (H.W. 158) dat vooral de Westduitse studenten in Belgrado extra geld voor ‘boeken’ vroegen in zijn column aan te vullen met de opmerking: ‘De Oostduitsers natuurlijk niet’. Nee, inderdaad, de Oostduitsers niet, want er waren in het half jaar dat ik er was geen Oostduitse studenten. Ook geen Russische, Bulgaarse, Roemeense, Tsjechische of Poolse studenten. Wel Noren, Denen, Engelsen, Zweden, een Belg, Togolanders en andere Afrikanen, en merkwaardig genoeg, uit de communistische sector: een zestal Chinese studenten, die volmaakt uniform optraden en 's winters op het dak om zes uur 's morgens gymnastiek deden. Maar Oostduitsers niet, nee, want die waren in die tijd - 1955/1956 - niet zo populair in Joegoslavië. En omgekeerd. Interessant om te weten, nietwaar, al die dingen?