Hollands Weekblad. Jaargang 4

De Beer, De Boer en Bibic
N. Scheepmaker

De heer C. de Boer heeft in de piste van Boltini de foto's van zijn leven gemaakt. Dat het niet tevens de foto's van Ria Kuykens dood waren is slechts aan het toeval te wijten geweest. Een half jaar geleden ongeveer is enige deining ontstaan over de bekroning van de foto waarop men een Japanse politicus juist ziet doodsteken. Godfried Bomans heeft toen met klem betoogd dat zulke foto's desnoods per ongeluk gemaakt mogen worden, maar dat men ze niet mag publiceren omdat ieder recht heeft op zijn eigen dood, zonder dat die via fototentoonstellingen nog eens dient om een Japanse fotograaf gelukkiger te maken. Zo ongeveer was het betoog van Bomans, die zijn mening onlangs nog eens heeft kunnen onderstrepen op een bijeenkomst van de Nederlandse Journalisten Bond, of iets van die strekking. De heer De Boer heeft nu dus weer nieuwe olie op het vuur gegooid. Moest hij nu werkelijk zo druk foto's maken terwijl de beer Ria Kuyken omstrengelde, of had hij er beter aan gedaan het beest een trap te verkopen? Achteraf zal Ria Kuyken de gemaakte foto's niet betreuren. En de heer De Boer kan altijd beweren dat hij de beer met zijn geflits op de vlucht heeft gejaagd. Maar ondertussen...

Het is alweer enige jaren geleden dat ik met de Joegoslaaf Nikola Bibic kennis maakte. ‘Biebietsj’, zei hij tegen iedereen - BBC, dat is makkelijk te onthouden!’ Hij was een ronde razende reporter, rond zowel wat uiterlijk als optreden betreft. Er hingen enige foto's van hem op de World Press Photo-tentoonstelling in Amsterdam, en omdat hij helemaal uit Joegoslavië kwam mocht hij ook in de jury zitten. Daar hoorde hij nauwelijks thuis, want ook de heer Cline, fotoredacteur van een van de beide Daily's in Engeland (ik ben vergeten welke, maar hij was wel de belangrijkste fotopik van Europa) zat in die jury, en zo liepen er die week nog wel enkele grootheden rond. Bibic trok zich daar echter weinig van aan en onderhield zich bij voorkeur vriendelijk met de mevrouw uit Hamburg, om haar pas aan het eind van de week de foto (al wat kreukelig en vaal op de kreukels) te laten zien waarop hij rammager stond afgebeeld, juist teruggekeerd uit het Duitse concentratiekamp. Hij speelde zijn troeven op een wat kinderlijk-naïeve manier uit. Hij was ook de enige van het jurygezelschap die de godganse dag met een camera voor zijn buik door Amsterdam liep. De heer Cline daarentegen, een klein gezet mannetje, dat de dag voor de prijsuitreiking aan een ieder die het horen wilde met gepaste trots vertelde dat zijn vrouw ook nog een paar dagen overkwam, zag er uit alsof hij nog nooit van zijn leven een camera gezien had en er ook nooit een zou willen aanraken. Bibic flaneerde echter onbekommerd door Amsterdam met zijn camera, en fotografeerde liefst vanuit ongebruikelijke hoeken de gebruikelijkste tafereeltjes. Ik had het er moeilijk mee, want ik gedroeg me als toegevoegde tolk en moest de mensen steeds uitleggen dat deze meneer een beroemde Joegoslavische fotograaf was, die uit hoofde daarvan z'n buitenissige eisen kon stellen.

Op de Singel moest hij per se een meisje dat net bloemen stond te kopen vanuit het glazen stalletje fotograferen. Geduldig ruimde de bloemenvrouw binnen haar stalletje wat uit, het meisje poseerde met een bos

[p. 12]

bloemen, maar Bibic zag er een artistieke foto in, liet haar steeds andere houdingen aannemen, verordonneerde steeds meer, grillig bijeengezochte, bossen bloemen, totdat het meisje tenslotte met een baal bloemen waarachter zij verloren ging gefotografeerd werd. Daar gingen tijden mee heen; ik beloofde alle omstanders dat ze een exemplaar van de foto zouden krijgen.

Op het Damrak zag Bibic een ladder onbeheerd tegen een gevel staan; hij klom er tot de tweede verdieping tegenop en fotografeerde alles wat daaronder lag. De fietsers daarentegen moest hij staande op de brugleuning, waarbij ik zijn voeten moest vasthouden, op de gevoelige plaat vastleggen, en de Oudezijds Voorburgwal kon alleen vanuit een hooggelegen raam van het Binnengasthuis worden gefotografeerd. De portier, een dokter, een verpleger die de reageerbuisjes wegzette die op de tafel stonden waarop Bibic moest staan om hoger te staan, kortom het hele ziekenhuis kwam in beweging voor deze foto, die ik hardnekkig beloofde te zullen vermenigvuldigen en aan alle betrokkenen te zullen toesturen. Ook huurde Bibic een fiets. Hij kon fietsen, zei hij, maar het was niet het fietsen zoals wij dat kennen. Toch maakte hij enkele foto's al fietsend en gevaar veroorzakend, en het was kenmerkend voor zijn fotografische kunst dat zij achteraf het best geslaagd bleken te zijn.

Een vervelend moment was toen hij op de Dam van me verlangde dat ik, door snel in te lopen, de duiven zou verjagen die op de grond, maar ook op handen en hoofden van gepensioneerden, vreedzaam zaten te eten. ‘Dat kan je niet doen,’ zei ik eerst nog. ‘Die komen wel weer terug,’ zei hij. ‘Dat wordt een unieke foto, als ze zo opfladderen.’ ‘Ik meen ze wel eens eerder te hebben gezien,’ opperde ik nog, maar hij zei: ‘Niet van mij. Dat scheelt de helft.’ Tegen de mannetjes zei ik maar: ‘Tja, het moest even voor de foto’, maar daar hadden zij hun duiven niet mee terug. Zo bewoog Bibic zich, ongegeneerd fotograferend, door Amsterdam. Dat hij in het gezelschap van de fotojournalisten en fotokunstenaars wat uit de toon viel merkte hij geloof ik niet. Hij presteerde het tenminste, toen ze en grouppe van Arti op weg waren naar het hotel, ze midden op straat op een rijtje te zetten, ze knielend te fotograferen, zich naar De

Telegraaf te reppen om daar bliksemsnel de foto te ontwikkelen, om zo in recordtempo de nog natte, slap hangende foto rond te kunnen delen onder de juryleden, die het zich met beleefde gelatenheid lieten welgevallen.

Ik geloof eigenlijk niet dat Bibic's foto's die op de tentoonstelling hingen van hoge kwaliteit waren. Zijn grootste trots was een foto van Toscanini, die hij op straat had betrapt. Men zag hem oversteken, een man vrijwel onherkenbaar als Toscanini, op de rug gezien bovendien, maar Bibic's enthousiasme over deze foto was zo oprecht, dat men ging geloven dat Toscanini van een materiaal was gemaakt dat zich eigenlijk niet op de gevoelige plaat liet vastleggen.

Een andere foto, die meen ik nog een eervolle vermelding kreeg ook, toonde ons brandweerlieden in actie. Hij was genomen vanuit de dakgoot van het fel brandende huis. In zulke gevallen voelde Bibic zich in zijn element, en men kan zich daarom de genegenheid voorstellen die ik sinds het voorval op de Oudezijds Voorburgwal voor hem koester. We kwamen net het poortje van het Universiteitssteegje uit en liepen in de richting van de Dam. Een trottoir is daar niet, we liepen dus op de smalle ‘middenweg’, ik rechts, hij links, en op enkele meters links van hem lag dan de gracht. Een fietsbel rinkelde achter ons. Ik greep hem bij zijn mouw, zei: ‘kijk uit’, maar hij reageerde als zoveel Joegoslaven averechts en deed een stap naar links inplaats van naar recht. Het meisje, dat hem op de fiets wilde passeren, raakte met haar stuur zijn elleboog en reed regelrecht de smerige gracht in. Een ondiepe gracht, het water reikte maar tot haar heupen en van de fiets was zelfs nog een stukje wiel te zien, van enig gevaar was dus geen sprake. Wat deed nu Bibic, onze razende reporter. Hij slaakte een kreet, wierp zijn fototoestel af, wilde al in het water springen, zag hoe diep het was,

[p. 13]

reikte het meisje daarom de hand, hielp haar omhoog, en ondersteunde haar naar een huis dat gastvrij werd geopend. Het meisje had iets huilerigs, ofschoon ze al achter in de twintig was. Bibic putte zich uit in verontschuldigingen. Hoewel men zijn Engels-Duitse koeterwaals uitstekend verstond stond hij er op dat ik alles nog eens plechtig in het Nederlands zou overbrengen. Behalve de duizend excuses was daarbij ook de vraag naar eventuele stoomkosten. Het meisje en de vrouw des huizes gingen aan het becijferen en kwamen op een bedrag van vijftien gulden. Bibic trok onmiddellijk zijn portefeuille en legde het geld op tafel. Daarna namen we afscheid van het slachtoffer en begaven ons weer op weg. ‘Dat had een mooie reportage kunnen zijn,’ zei ik. Hij schudde zijn hoofd. Hij voelde zich gekwetst tot in het diepst van zijn Joegoslavische ziel. Hoe was het godsterwereld mogelijk, zei hij. Was dit nu typisch Hollands, of hoe zat dat?

Ik begreep niet goed wat hij bedoelde. ‘Wel, volslagen per ongeluk was dat meisje door hem in die gracht geraakt. Akkoord. Maar wat had hij gedaan? Hij was bereid geweest haar onmiddellijk na te springen. Hij had haar toch gered, er had wel ik weet niet wat kunnen gebeuren. Hij had haar dat huis binnen geholpen, hij had alle excuses van de wereld gemaakt, ja, hij had voor de vorm zelfs gevraagd of ze nog kosten had! En wat deden die vrouwen toen? Ze gingen het samen uitrekenen, wat het stomen van de rok en de jas zouden kosten! Mijn God!’

Ik heb mij toen wel even geschaamd over mijn volk. Iets anders bleef me niet over, want het is even moeilijk aan een Joegoslaaf die zojuist iemand van de verdrinkingsdood heeft gered uit te leggen dat men normaal gesproken niet kan verdrinken in de Oudezijds Voorburgwal, als het onmogelijk is aan een zojuist uit die gracht opgevist Amsterdams meisje uit te leggen wat een opoffering het voor een fotograaf als Bibic betekende haar uit het water te hebben gehaald zonder eerst een paar foto's te hebben gemaakt.