Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 4]

De VVD in rep en roer
A.F. Luyendijk

Rep en roer in Holland. Een politieke partij heeft het vertrouwen opgezegd in een van haar geestverwante ministers, maar de man treedt niet af. Merkwaardigheid: deze minister, van wie men rustig kan zeggen dat hij een uiterst middelmatige bewindsman is, dreigt een soort martelaar te worden in het oog van alle partijen behalve zijn eigen partij.

Laat ik proberen de zaak nuchter voor te stellen. Gegeven zijn ir. Visser, minister van defensie, liberaal; mr. Van Riel, voorzitter van de Eerste-Kamerfractie van de VVD, liberaal; een flinke meerderheid van de Tweede-Kamerfractie van de VVD, dus ook liberaal; en het hoofdbestuur van de VVD, eveneens liberaal. Waarbij men het woord liberaal in de zeer ruime zin moet opvatten die Thorbecke er reeds aan gaf.

De heer Van Riel is al sedert september van het vorige jaar bezig met de zaak-Van der Putten. Het beleid van Visser in deze kwestie ergerde hem toen reeds. Van enig stemmenverlies voor de VVD was nog geen sprake, electorale redenen kunnen in het circus in Scheveningen niet van betekenis zijn geweest. In de Eerste Kamer is de heer Van Riel in de herfst wéér begonnen over Van der Putten; minister Visser bezwoer dat de onderste steen boven zou komen; in de Tweede Kamer werd Oud boos op de minister bij het debat over defensie, maar vlak voor de verkiezingen nam hij Visser in bescherming, op de jaarvergadering zelfs in een peroratie die regelrecht tegen De Telegraaf was gericht. Toen: grote nederlaag bij de verkiezingen, teleurstelling bij de VVD, ernstig beraad in de partij. Niet alleen over de positie van Visser, maar ook over andere figuren. Over dit laatste punt wil ik nu niet schrijven omdat dit pijnlijke gevolgen kan hebben voor de betrokkenen. Uit de boezem van het hoofdbestuur van de VVD stulpen weleens zaken die beter verborgen hadden kunnen blijven.

De VVD heeft in eerste instantie (wat er in de Tweede Kamer gebeurt weet ik op dit moment nog niet) een tactische fout gemaakt. Dat men een aanval voorbereidde op minister Visser was op zichzelf helemaal niet erg. Het is godsonmogelijk in de politiek morele maatstaven aan te leggen die volkomen rechtlijnigheid en trouw gebieden, door dik en dun. Een waarde-oordeel mag pas in een hoogst ernstige situatie worden uitgesproken over een politieke handeling. Wat veel belangrijker is: de VVD had de plannen volstrekt geheim moeten houden, men had niet bij voorbaat moeten spreken met de minister; de Tweede-Kamerfractie met haar groep opgewonden dames en heren had zich buiten de procedure in de Eerste Kamer moeten houden. Van Riel persoonlijk, die al maanden geleden op de zaak-Van der Putten had gehamerd, had het alleen en (quasi, goed, maar dat is toch zeker geoorloofd) bij verrassing moeten doen. Van Riel, men kan denken van hem wat men wil (ik ben het niet eens met zijn zeer nationale opvattingen over Nieuw-Guinea), bezit genoeg intelligentie en persoonlijkheid om de geestelijke en morele steun van een aantal nerveuze Tweede-Kamerleden te kunnen ontberen. Het was ook beter geweest als die dames en heren van de Tweede-Kamerfractie niet zo begerig op de senaatstribune het spel hadden gevolgd en zich ook niet hadden gemengd (zichtbaar voor iedere journalist) in het interne overleg van de Eerste-Kamerfractie. Dat mocht wel, maar in deze omstandigheden zou het verstandig zijn geweest indien zij zich helemaal niet hadden vertoond. Zij hebben nu eenmaal een slechtere reputatie en staan al gauw aan malicieuze vermoedens bloot. Als journalist weet ik dat goed.

Toen het spel begon hadden vriend en vijand in de kaarten van de VVD kunnen kijken. Bepaalde mensen in de VVD waren zeer gul geweest met het nieuws, veel te gul, bijna buitenparlementair gul. Het Algemeen Handelsblad, redactioneel nauw verwant aan het blad Vrijheid en Democratie, richtte een venijnige aanval op Visser. De zaak was bekeken, alle betrokken partijen waren op de hoogte. Zo bedrijft men geen politiek. Strategie moet geheim blijven.

Door dit politieke dilettantisme (ook van bepaalde zijde in het hoofdbestuur) kon Van Riel in het oog van de kamer en de

[p. 5]

commentatoren niet meer als Van Riel optreden. Hij werd spreekbuis voor de teleurgestelden, hij werd erbij ingelijfd en een negatieve interpretatie was het gevolg. Nu is het mijns inziens nonsens om te beweren dat Van Riel geen eigen mening gaf. Maar die mening werd gecorrumpeerd door de inmenging van de mindere liberale godjes, die in een kwade reuk staan.

Van Riel beging ook een fout. In de eerste termijn was hij kennelijk al in de maalstroom geraakt. Hij had toen niet te hard van stapel moeten lopen, zich moeten beperken tot kritiek. En in tweede termijn had hij kunnen praten over ‘consequentie’ en ‘vertrouwen’. Daarvoor had hij zich kunnen baseren op het antwoord van Visser, dat niet defensief maar agressief was. Van Riel raakte het spoor even bijster en de meerderheid van de Eerste Kamer sauveerde Visser ten slotte. Overigens werden de twee intelligentste vragen gesteld door de socialist Samkalden. Daardoor kreeg de discussie nog een climax, waarbij De Quay weer eens een pover figuur sloeg.

Niet Visser, maar Van Riel werd de kop van Jut, in de kamer en in een groot gedeelte van de pers. Dat vind ik jammer, want Van Riel is als politicus nog altijd waardevoller dan de liberale stokebrandjes die teveel kletsen. De VVD zal eens een scherp onderzoek moeten instellen om zich rekenschap te kunnen geven van verkeerde verhoudingen binnen de partij.

Het ontslag aan Van der Putten blijft een zaak die de mensen zal bezighouden. Bij de beoordeling van de manier waarop dit ontslag is gegeven ben ik het volmaakt eens met Van Riel. Maar zelfs met een eventueel aftreden van Visser is Van der Putten nog niet geholpen, tenzij een nieuwe minister het beroep intrekt en de man rehabiliteert, ambtelijk althans. En dat is helemaal niet zeker. Wat er gaat gebeuren weet ik op dit moment nog niet. Misschien is de VVD weer in volle beweging geweest met buitenparlementair ‘nieuws’. Als dat zo is zal men de betrokkenen tot de orde moeten roepen.

De kwalificatie ‘amoreel opportunisme’ klonk mooi calvinistisch, maar was sterk overtrokken en in deze kwestie misschien wel... opportunistisch.

Ik twijfel er niet aan dat de nederlaag bij de statenverkiezingen in bepaalde kringen van de VVD onrust heeft gewekt (die funest is geworden), maar ik geloof er geen steek van dat Van Riel en zijn fractie alleen maar de raadsverkiezingen voor ogen hebben gehad. Een politieke beginneling weet dat verkiezingseffecten niet te berekenen zijn. Maar dat dergelijke berekeningen in andere kringen van de VVD tóch zijn gemaakt zal ik niet ontkennen.