Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor literatuur en politiek vierde jaargang · nummer 155 · 23 mei 1962

Spaak in het wiel

Een van de gevolgen van de kwestie Nieuw-Guinea is dat de aandacht van onze publieke opinie wordt afgeleid van een op zichzelf zo veel belangrijker zaak als de ‘Europese’ politiek van onze minister van buitenlandse zaken. Nu vernemen wij, ook over dit onderwerp, weinig meer van hem de laatste weken - al is het ons natuurlijk een troost dat hij blijft voortgaan sterke mannen, zoals laatst in Athene weer Dean Rusk, hulpeloos in het zand te doen bijten zodra hij het nodig vindt om ergens zijn tong los te maken. Maar als de berichten over de volkomen ‘Europese’ eensgezindheid tussen Den Haag en Brussel juist zijn hoeven wij hem ook niet rechtstreeks te horen, want dan spreekt hij geregeld om zo te zeggen door de buik van Paul-Henri Spaak, die immers sinds kort geen gelegenheid voorbij laat gaan om de Europeanen voor te houden dat alleen grote dankbaarheid past tegenover het geluk twee zó schrandere volkjes als de Nederlanders en de Belgen in hun midden te hebben.

Eén van die gelegenheden was een interview, gepubliceerd in Le Monde van 11 mei. Spaak begon met uiteen te zetten dat hij nog altijd een overtuigd voorstander was van ‘ce que l'on appelle l'Europe supranationale.’ Wie is het hiermee niet eens omdat hij aan de nationale staten vasthoudt? De Gaulle. Conclusie: alles doen om te voorkomen dat de Fransman zijn zin krijgt, zorgen voor een tegenwicht tegen iemand die blijkbaar bij herhaling in staat is Adenauer en de Italianen, zij het min of meer schoorvoetend, aan zijn hand te laten lopen. Waar moet dat tegenwicht vandaan komen? Uit Engeland.

Maar hoe denkt Engeland over het supranationale Europa? vroeg de interviewer. Het antwoord:

- Je sais très bien, je le répète, que si les Anglais viennent, cela ne sera jamais accepté. Si l'Angleterre entre au marché commun, nous devons renoncer à l'Europe supranationale.

Hoe nu? Spaak en Luns, die kampioenen van een verenigd Europa, lopen rood aan

[p. 2]

bij ieder woord dat uit Parijs tegen hun Europa wordt gehoord, maar als diezelfde geluiden ook uit Londen komen zwijgen zij onmiddellijk en laten zij het omvangrijke hoofd gedwee zakken op de schouders van dear old Mac.

Mijn conclusie: Spaak en Luns bedriegen zichzelf en de wereld als zij zich opstellen als de kampioenen van de Europese éénwording. Zij hebben in feite geen enkele mening over Europa omdat, zoals uit Spaak's interview kan blijken, zij zeggen iets met hartstocht te verdedigen terwijl zij, zonder enig innerlijk protest, op het tegendeel daarvan aansturen.

- Qu'y a-t-il de contradictoire dans ma position? J'ai beau m'interroger, je n'y vois rien que de tres normal, verklaarde Spaak nog.

Het is waar dat wanneer Engeland en Frankrijk het er over eens zijn dat er géén supranationaal Europa moet komen, het onzin is om te verwachten dat het koppel Spaak-Luns zijn idealen toch tot werkelijkheid zou kunnen maken. De tegenstrijdigheid in de houding van België en Nederland schuilt daarin dat men hetzelfde standpunt van de één ‘nationalistisch’, ‘verouderd’ en wat al niet noemt, terwijl men het van de ander zonder meer accepteert. Na de laatste persconferentie van De Gaulle sprong Spaak in Straatsburg van zijn stoel en riep: ‘En certains moments, je m'en excuse, quand on me parle de réalisme et de réalités politiques, je perds mon calme, mon sangfroid, et je me sens prêt à toutes les audaces’. Maar toen Hugh Gaitskell enkele dagen tevoren in een radiorede die de ‘Europeanen’ bezwaarlijk als muziek in de oren kan hebben geklonken Engeland's toetreding tot de Zes wilde reduceren tot een Engelse belangenkwestie, bleef Spaak, heel wat minder audacieus opeens, zitten. En in een Nederlands blad dat De Gaulle voortdurend zijn ‘19e eeuws nationalisme’ verwijt, werd Gaitskell's rede geprezen als een voorbeeld van heldere bedachtzaamheid, want niet alleen voor Spaak, maar ook voor onze dagbladen geldt dat wat onvruchtbaar nationalisme is in Calais, in Dover plotseling

realisme en eerbied voor de feiten heet. Van tweeën één: óf men zet de strijd voor een supranationaal Europa voort, óf men houdt, als men éénmaal, zoals Spaak-Luns, voor een Europe des patries mét Engeland ijvert, op met jengelen dat de generaal in Parijs alleen maar een Europa van de nationale staten wil.

Het moet toch al zo weinig overtuigend klinken als wij ‘nationalist’ blijven jouwen tegen de man die door Léopold Senghor de grote bevrijder van zwart Afrika werd genoemd terwijl wij zelf nog met Nieuw-Guinea zitten. En de Belgen, zouden die al iets veranderd hebben aan hun weinig eervol optreden als kolonisatoren als de aan Congo grenzende Franse gebieden in 1958 niet hun onafhankelijkheid van de bekende 19e eeuwse dromer uit Colombey-les-deux-Eglises hadden gekregen?

Maar proberen Spaak en Luns misschien, door druk uit te oefenen op Frankrijk, Engeland's toetreding te vergemakkelijken? Doen wij er niet beter aan de zaak minder principieel, meer vanuit de politieke opportuniteit te bezien? En voelen Spaak en Luns in zoverre de situatie niet juist aan dat het Franse verzet tegen het supranationale Europa in wezen gevaarlijker, want agressiever chauvinistisch is dan dat van Engeland, dat alleen gehinderd wordt door een gentlemanlike conservatisme?

Er strekt, geloof ik, veel waars in het laatste, maar anderzijds mag ook niet vergeten worden dat in Frankrijk, behalve groter gevaren, ook meer mogelijkheden voor een verenigd Europa leven. Er is, wat in Engeland vooralsnog ontbreekt, een krachtige pro-Europese, anti-nationalistische stroming in de publieke opinie. Karl Marx, wiens concrete politieke inzichten nog vaak zo verrassend actueel zijn gebleven, was van mening dat, als het er op aan kwam, van de twee meest chauvinistische volken van Europa het de Engelsen waren

[p. 3]

die het in dit opzicht nog van de Fransen wonnen.

In ieder geval moet het zonneklaar zijn dat de even negatieve als inconsequente houding van Luns en Spaak de Franse argwaan tegen Engeland alleen maar kan versterken. De Engelsen hebben dan ook tot nu toe geen blijk gegeven erg gelukkig te zijn met de lawaaierige acties van hun ‘vrienden’ in Brussel en Den Haag. Spaak en Luns ontbreekt het zowel aan de politieke als de intellectuele middelen om de eigengereide generaal te overtuigen. Laat men dan tenminste alles nalaten om dat wat men zegt voor te staan, de toetreding van Engeland tot de EEG, nóg moeilijker te maken.

Niets stelde het machteloze gesputter van Spaak in een bespottelijker licht dan de zakelijke, faire wijze waarop Kennedy vorige week zijn verschil van mening met Parijs uiteenzette. Duidelijk sprak hij, met zijn Angelsaksische eerbied voor feiten, uit wat men bij ons zo moeilijk erkennen kan: dat de positie van het Westen zonder De Gaulle niet sterker, maar zwakker zou zijn geweest. Ook zag Kennedy in dat, hoe lastig de generaal als bondgenoot kan zijn, men hem er geen verwijt van mag maken dat hij niets van een jabroer in zich heeft. En vooral: iedere poging tot verdachtmaking van De Gaulle's bedoelingen bleef achterwege.

Het gaat hier, zoals in Europa, om een verschil van mening dat zich niet met logische argumenten laat oplossen. Beide partijen kunnen, behalve heel wat feiten, ook de logica ten behoeve van hun denkbeelden mobiliseren, maar verschillen van inzicht over de toekomst zijn tenslotte te herleiden tot temperamentskwesties. Kennedy is in dit geval de optimist, met zijn geloof in de bewegelijkheid van de geschiedenis, in het menselijk vermogen om de loop ervan te bepalen; De Gaulle is de sceptische conservatief die het als donquichotterie beschouwt om te willen optornen tegen enkele onveranderlijke



gegevens die de geografie en de geschiedenis - over eeuwen bezien - ons hebben opgedrongen en die in zijn ogen van meer betekenis zijn dan de menselijke wil om deze obstakels van het lot te overwinnen. (Het paradoxale is dat in andere opzichten De Gaulle juist zo overtuigd is van de mogelijkheden van het individu om, ook tegen de zwaarste stormen in, zijn eigen weg te volgen, terwijl Kennedy doorgaans veel meer het accent legt op de mens als een door sociale en economische factoren gevormd wezen).

Nu zijn er vele aanwijzingen dat De Gaulle gekant is tegen Engeland's toetreding tot de EEG. Uit zijn mémoires weten wij dat hij de Engelsen beschouwt als uiterst taaie en geduldige onderhandelaars, tegenover wie het altijd zaak is ze in koppigheid nog te overtreffen, maar ook dat hij ze ziet als een volk dat zich nooit aan Europa zal willen binden en daardoor altijd een maar half betrouwbaar element zal zijn in het Europa zoals hem dat voor ogen staat. Het gemak waarmee de Engelsen in Yalta de Oosteuropese volken aan Stalin uitleverden was voor hem typerend voor het Engelse gebrek aan Europees solidariteitsbesef.

Mocht na zijn gesprek met Macmillan blijken dat zijn afwijzende houding inderdaad geen vermoeden maar werkelijkheid is, dan wordt het zaak hem duidelijk te maken dat de rest van Europa geen genoegen neemt met zijn opvattingen. Maar ook dan is niemand gebaat met het ‘flinke’ optreden van Spaken en Lunsen. De Gaulle's waardering voor de persoon van Macmillan - zie zijn mémoires - is ook zo al gering genoeg. Als wij de Engelsen zo graag een vriendendienst bewijzen kan dat beter niet gebeuren door ze telkens vanuit Brussel of Den Haag een stok tussen de benen te gooien.

H. van Galen Last