Hollands Weekblad. Jaargang 4

[p. 8]

Korte commentaren

Literair-historici

Van tijd tot tijd volgt de een of andere literator zijn roeping en spuwt zijn gal uit over Ter Braak en Du Perron. Een tijdlang heb ik mij boos kunnen maken over het onbegrip van deze tegenstanders, maar sinds kort prefereer ik de openlijke Ter Braak-vijanden verre boven tegenstanders van dubieuzer allooi. Dat zijn de literair-historici, de suppoosten van het pantheon der letterkunde, die hun rancune verbergen achter een rookwolk van objectiviteit.

In de Volkskrant (31-3-'62) schreef Gerard Knuvelder over Ter Braak: ‘Objectieve benadering van zijn werk zal ongetwijfeld tal van uiterst waardevolle bestanddelen en elementen laten zien’. Knuvelder is erop uit het afgodsbeeld te vernietigen en de ‘ware Ter Braak’ te voorschijn te halen. Knuvelder kennende hebben wij niet veel verbeelding nodig om ons voor te stellen wat dan te voorschijn komt.

Ter Braak schijnt ‘object van bestudering te worden’, constateerde Knuvelder nog. Vorige week dinsdag kreeg hij plotseling gelijk. Toen promoveerde in de aula van de Amsterdamse universiteit de heer A. Borsboom op het proefschrift: Menno ter Braak, onpersoonlijk nihilisme en nihilistische persoonlijkheid.

Borsboom is geen Ter Braakiaan, dat blijkt uit elke regel van zijn dissertatie. Hij heeft nauwgezet gestreefd naar een onpersoonlijke objectieve behandeling van Ter Braaks denkbeelden, en hoewel zijn proefschrift een afrekening heet te zijn met een persoonlijke problematiek is daarvan weinig meer te merken.

Ook de promotor, prof. Oldewelt, legde de nadruk op die objectiviteit. In de vier jaar dat zij aan het proefschrift hadden gewerkt had Borsboom een ontwikkeling doorgemaakt van Ter Braak-adept tot objectief academicus. Aanvankelijk schijnt zelfs de stijl van Borsboom Ter Braaks beïnvloed te zijn geweest, maar dat was kennelijk goed weggewerkt. Op dit punt in de toespraak bij de uitreiking van de doctorsbul kwam ik onder de indruk van de objectiviteit. Maar de hooggeleerde spreker zorgde zelf voor het contrapunt. In dezelfde beminnelijke trant karakteriseerde hij Ter Braak met de welbekende stereotypen: verkommerd gevoelsleven, cerebraal denker, manco aan inlevingsvermogen, eenzijdigheid en wat dies meer zij. Op zo'n moment constateert men wat objectiviteit in de mond van deze heren waard is. Aandoenlijk is dan nog in deze gedachtengang dat men wel bereid is Ter Braak een relatieve belangrijkheid toe te kennen.

Het is moeilijk na dit alles sympathiek te staan tegenover Borsboom. Zijn rol in deze hooggeleerde vertoning lijkt mij de miserabelste, omdat men Oldewelt tenslotte zijn (eerlijke) Ter Braak-vijandschap niet kwalijk kan nemen. Voor Borsboom was kennelijk de langbegeerde doctorstitel meer waard dan de loyaliteit jegens de persoonlijke ontdekking die Ter Braak toch voor hem geweest is. In ruil voor de doctorstitel heeft hij de Oldeweltse objectiviteit aanvaard. Hij hoort voortaan bij de objectieve literair-historici; niet bij de Ter Braak-vijanden.

W.G.W.

Persvrijheid

Dezer dagen is van perswege een resolutie de wereld ingestuurd die vaststelt dat alle vrijheid begint bij de persvrijheid. Het mocht wel weer even gezegd worden. In Spanje wordt gestaakt zonder dat de kranten er iets over mogen publiceren. In Indonesië is een Amerikaanse correspondent het land uitgewezen omdat hij de onaangename waarheid had doorgeseind. In Joegoslavië wordt Djilas met een langdurige gevangenisstraf bedreigd omdat hij dingen heeft geschreven die de regering onwelgevallig zijn. In Nederland (hé, wat doe jij hier?) werd de importeur van Der Spiegel van hogerhand ‘aangeraden’ alle nummers van de vorige week onder tafel te werken omdat er een stukje in stond over prins Bernhard anno 1936. Wie betaalt (zo vraag ik mij dan af) de strop van de importeur? Of is hem toegezegd dat hij die onder de post ‘vaderlandsliefde’ van zijn belastingen kan aftrekken? En de lezers van Der Spiegel? Hoe moet dat nu met hun vervolgverhaal, als dat erin staat? Jaja, die resolutie kwam net op tijd. Natuurlijk is dat geval van Der Spiegel niet te vergelijken met de andere genoemde gevallen. Tenslotte leven we nog altijd in een Vrij Nederland (verrek ja, dat is waar ook; zouden wij dan ook, net als die andere landen?... Maar dat kán toch niet!).

N.S.

De negende cirkel

De negende cirkel is een veelgeprezen Joegoslavische film die desondanks niet zo verschrikkelijk goed is. Het verhaal is simpel. In de oorlog wordt een Joodse familie weggevoerd. Alleen het halfvol-

[p. 9]

wassen dochtertje blijft achter. Zij trouwt met de zoon van een bevriende familie omdat haar dat vrijwaart van deportatie. De zoon houdt niet van haar. Hij heeft een meisje, wordt uitgelachen door zijn collega's, voelt zijn zogenaamde ‘vrouw’ als een last. Gaandeweg echter gaat hij van haar houden, en als zij toch wordt opgepakt zoekt hij haar op in het concentratiekamp, tracht met haar te ontsnappen, maar vindt samen met haar de dood aan het elektrische prikkeldraad.

Films als deze moeten - willen zij niet als een baksteen door de mand vallen - met grote zuiverheid worden gemaakt en gespeeld. Regisseur Stiglic, die ook Het dal van de vrede maakte, slaagt in de prille zuiverheid, maar zijn onhandigheid doet hem toch een paar keer struikelen. Als er luchtalarm is en de straten verlaten zijn gaat het Joodse meisje de straat op; het speelt in het park met een achtergelaten bal en schommelt dat het een lieve lust is terwijl op de achtergrond de bommen inslaan en de huizen branden. Men kan de filmpoëzie ook te ver drijven. Ook de befaamde ‘trappenhuisscène’ ontbreekt niet, en zo zijn er nog wel een paar onhandigheden. Wat echter blijft is een voor negentig procent geslaagde gooi naar iets goeds en wezenlijks, en met een gevoel van gegeneerdheid denkt men dan terug aan Kermis in de regen, de Nederlandse bijdrage anno 1961 aan de filmkunst. Honderdduizend Nederlandse Joden keerden niet terug. Het handjevol Joegoslavische Joden dat in de oorlog omkwam zinkt daartegenover in het niet. Toch maakten de Joegoslaven De negende cirkel en stelden wij ons tevreden met Fanfare, Manneke Pis, Kermis in de regen enzovoort. Alleen Fons Rademakers heeft tot nog toe de angst een serieus te nemen film te maken van zich af durven schudden.

N.S.

Visser en Oud

Bij de zaak-Visser, het laatste evenement in de Nederlandse politiek, wil ik een paar kleine kanttekeningen maken, gevolgd door een vraag.

Prof. Oud, voorzitter van de VVD en voorzitter van de Tweede-Kamerfractie, heeft ir. Visserindertijd gepousseerd. Zonder zijn bemiddeling zou Visser nooit tot minister van defensie zijn benoemd.

Tijdens de laatste verkiezingscampagne heeft Oud in Hilversum verklaard, dat ieder die enige bestuurlijke ervaring had zich niet aan de indruk kon onttrekken dat Visser de heer Van der Putten terecht had ontslagen.

Op de jaarvergadering van de VVD in Leeuwarden heeft prof. Oud een hartstochtelijk pleidooi voor Visser gehouden contra De Telegraaf (welk blad hij overigens niet met name noemde).

Als men de schuld van de verkiezingsnederlaag op Vissers schouders laadt, moet men prof. Oud ook een portie geven. Als zeer verantwoordelijk politicus heeft hij minister Visser tot het allerlaatste moment gesteund.

Ik ben benieuwd welke consequenties de VVD uit deze onweerlegbare feiten zal trekken. Mijn conclusie houd ik dus voorlopig in petto.

A.F.L.

Een leerling

‘De regenbuien dreigen nu donderwolken te worden.’ Toen ik dit had gelezen, heb ik bij het KNMI gevraagd of dit meteorologische verschijnsel ooit was waargenomen. Het is onmogelijk, zo zei men, een bui kan nooit weer wolk worden. Wel kan een wolk, ja ook een donderwolk, een regenbui veroorzaken.

‘Een verwerping van de defensiebegroting door de liberalen in de Eerste Kamer is overigens al zeer onwaarschijnlijk’. Wat kan een lezer het toch moeilijk hebben. Ik had nog nooit ontdekt dat de liberale senaatsfractie de volstrekte meerderheid bezit. Snel het trouwe boekje van Van Iterson-Goossen gepakt... neen! Op de 75 Eerste-Kamerleden 8 VVD'ers! Verwerpen is niet onwaarschijnlijk, het is on-mo-ge-lijk. Zie ook artikel 33 van het reglement van orde der Eerste Kamer.

Wie zo schrijft, denkt niet. En wie niet denkt, moet voorzichtig zijn in de ‘grote’ politieke journalistiek. Hij vervoege zich als leerling bij een klein provinciaal blad en vrage een bescheiden functie. Na een strenge leertijd kere de heer B.W. van Elveviers Weekblad naar Amsterdam terug om het nog eens te proberen.

A.F.L.