Hollands Weekblad. Jaargang 3

Let's make a university
C.E. Vervoort

(Dit is het eerste van een serie stukken over ‘het conservatisme van de Nederlandse student’)

Enige jaren geleden bezocht een groep studenten uit West-Berlijn een Nederlandse universiteit. De officiële representanten van het plaatselijke studentendom waren, zoals het hoogwaardigheidsbekleders betaamt, zeer bezet en slechts in de gelegenheid de Duitse gasten te ontmoeten tijdens een voetbalwedstrijd, waaraan zij door hun aanwezigheid de nodige luister dienden bij te zetten. Dat de aanblik van een aantal welgesneden jacquetten op een zeer warme dag de lachlust van de Duitsers opwekte was volmaakt begrijpelijk, maar deed tevens de eerste contacten wat stroef verlopen. Toen vervolgens, tijdens een zich moeizaam ontspinnende conversatie, bleek dat geen der officiële representanten op de hoogte was van het feit dat Berlijn in Oost-Duitsland ligt, viel er een dof stilzwijgen, waaruit beide partijen pas door het eindsignaal van de scheidsrechter werden verlost.

Wie behoefte voelt het politieke onbenul en het conservatisme van de Nederlandse student te illustreren heeft een dergelijk verhaaltje altijd wel bij de hand. Het is gewoonlijk nog waar ook. Maar als illustratie deugt het niet helemaal meer. Want ‘de Nederlandse student’ bestaat gelukkig niet meer. Die was al op z'n retour in de tijd dat Klikspaan een norm stelde waarnaar ook toen reeds het merendeel der studenten, hetzij door gebrek aan middelen, hetzij door een tekort aan inventiviteit en fantasie - vooral het laatste - vergeefs reikte. Die norm is allerminst vergeten, maar voorzover zij nog wordt beleden en in practijk gebracht geschiedt dat met hetzelfde geweten als dat waarmee de calvinist van de zegeningen van de welvaartsstaat profiteert.

Tot op zekere hoogte is dat jammer. Een groep van ronduit conservatieve jongeren zou in onze samenleving, waarin de progressiviteit zo onuitstaanbaar bon ton dreigt te worden dat zelfs de sociale strijd weer moet worden aangeprezen, zeker niet misstaan. Maar dan bij voorkeur een eerlijk en rondborstig conservatisme, niet van dat aangelengde en opgelegde dat alleen maar een door dik en dun verdedigen van het eigen standje is.

Wanneer Nederlandse studenten - niet te verwarren met ‘de Nederlandse student’ - zich officieel roeren, ontstaat gewoonlijk een merkwaardig brouwsel. Aan de ene kant is het volmaakt duidelijk dat de status quo in de universitaire wereld te prefereren valt boven welke verandering dan ook. Maar aan de andere kant, als er dan toch veranderd moet worden - daaraan schijnt immers niets en niemand meer te kunnen ontkomen - dan in 's hemelsnaam niet zó, maar zó. Het tweede zó staat voor een wijziging waarvan iedereen bij voorbaat weet dat zij onmiddellijk een zachte dood zal sterven op haar lijdensweg door het ambtelijk apparaat, de universitaire wereld, of in de armen van de minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen himself. Ten overvloede worden dan nog de pressiegroepen van

[p. 4]

academici te wapen geroepen die iedere verandering van het universitaire bestel als een aanslag op hun eigen academische status beschouwen. Deze status is het allerheiligste bezit van elke één op de zoveel Nederlanders. Wie daar slechts een vinger naar durft uitsteken bewijst daarmee dat hij behoort tot een out-groep, waarvan de leden maar één ding past als het om universitaire aangelegenheden gaat: zwijgen. Elke poging tot verzet wordt in de kiem gesmoord met een aan het gymnasium of een gymnasiast ontleend Latijns of Grieks machtswoord, en al spoedig blijkt dat de strijd niet om niet gestreden is: alles blijft bij het oude en vertrouwde.

‘De Nederlandse student’ is een fictie die met wisselend succes, maar over het geheel genomen met meer resultaat dan zijn kwantitatieve sterkte zou doen verwachten, wordt opgevoerd als er uit zijn naam wat te betogen valt. Dit laatste doet zich voornamelijk voor als hij zelf in het geding wordt gebracht, en dan is zijn positie gewoonlijk duidelijk: hij is voor de vrijheid. De vrijheid is datgene wat is en altijd zo blijven moet. Dat die vrijheid doordrenkt is van conventies en met duizend draden vastzit aan een verleden dat er al lang niet meer is mag geen bezwaar heten. Wie wordt gelubd - het studentenjargon voor de schijn van een democratische verkiezingsprocedure ophouden - voor een bestuursbaantje in een studentenvereniging neemt daarmee de verplichting op zich gedurende een lang jaar niets te doen dat niet reeds door voorgaande besturen is gedaan; de beloning wordt gevormd door de vermelding van het voltallig bestuur in de NRC. Verder is het dan vooral een kwestie van angstvallig ervoor waken dat de vormencultus in acht genomen wordt en, niet te vergeten, van het tijdig zoeken van opvolgers. Gedurende het bestuursjaar staat de vrijheid centraal en dient iedere twijfel uitgebannen. Deze reuzenzwaai lukt de meeste studenten (die in de loop van hun studie al lang vertrouwd zijn geraakt met de feitelijke onvrijheid in tal van studierichtingen) wonderwel, evenals



de terugkeer naar de twijfel wanneer de décharge eenmaal heeft plaats gevonden.

Die terugkeer is welhaast onvermijdelijk. Want wie zich aan de dwang tot conformisme weet te onttrekken - en niemand zal ontkennen dat er studenten zijn die gedurende hun studietijd hun critische zin weten te bewaren, als een kostbaar kleinood - kan moeilijk aan het zetten van vraagtekens ontkomen. Het grootste deel van de Nederlandse studenten studeert van de beurs van pa. Als pa iemand is met veel geld en veel geduld - en zulke pa's zijn allerminst schaars - dan betekent dat voor de student dat het van hemzelf afhangt of zijn wereld aan vlijt ten onder zal gaan. Van universiteitswege mag dan wel eens een waarschuwend geluid klinken, niemand is verplicht daarnaar te luisteren. Van de mogelijkheid dit na te laten wordt dan ook ruim gebruik gemaakt. De universitaire idylle dreigt nu echter verstoord te worden door het hand over hand toenemend aantal studenten dat niet op de beurs van pa, maar op die van het rijk teert. Voor de oorlog, toen er nog echte werklozen waren en het woord ‘steun’ nog geen denigrerende bijklank had, was het aantal financieel gesteunde studenten gering. Thans bedraagt het meer dan een kwart van alle studenten. Waar geld vloeit, vloeit verantwoordelijkheid, en die ligt voor het rijk anders dan voor pa. Hoe liberaal de criteria die bepalen of iemand een van overheidswege gesteund student zal worden, c.q. mag blijven, ook gehanteerd mogen worden, dit neemt toch niet weg dat er twee soorten studenten zijn: vrije en aanzienlijk minder vrije, want gecontroleerde.

Dat studeren meer een kwestie van hersens behoorde te zijn dan van geld is een overweging die het als uitgangspunt voor een studievrijheidsactie niet slecht zou behoeven te doen. Het zou bepaald onbillijk zijn te beweren dat dit beginsel tot dusverre nog door geen enkele studentengroepering

[p. 5]

is ontdekt: het rapport Een effectief en rechtvaardig hoger onderwijs van de werkstudentenliga spreekt in dit opzicht klare taal. Maar wat men zou willen en eigenlijk ook wel zou mogen verwachten is, dat de gehele Nederlandse studentenwereld in beweging kwam en een duidelijk oordeel uitsprak over de merkwaardige relicten die voortleven in haar eigen kring.

Waarom gebeurt dit niet? Omdat ‘de Nederlandse student’ conservatief is? Dat moet dan betekenen dat hij conservatief gemaakt wordt. Want men mag nauwelijks aannemen dat de horden jonge mannen en vrouwen die jaarlijks staan te dringen aan de poort van de universiteit een op conservatisme geselecteerde steekproef uit de Nederlandse jeugd vormen, al zal het bepaald wel niet het meest progressieve deel van de natie zijn.

Inderdaad lijkt het wel alsof het overschrijden van de universitaire drempel voor tal van jongeren een definitieve omslag in hun leven betekent. Vlotte middelbare scholieren verpoppen zich tot gedweeë luisteraars die maar één angst kennen: dat de professor hen wat zal vragen. Tot dusverre nuchtere jongens en meisjes voegen zich in waanzinnige rituelen uit een duister verleden, volbracht met een ernst zo bloedig dat niemand er meer een speels element in kan ontdekken. Oom en tante dragen het hunne bij door de jongelui te benaderen met die ondefinieerbare eerbied die het onaantastbaar privilege schijnt van de uitverkorenen die het universitaire aureooltje op de al of niet kale schedel voelen drukken. De publieke opinie, door het NIPO vastgelegd, houdt de illusie levend dat bekleders van beroepen met een groot maatschappelijk prestige - als daar zijn: dokters, advocaten, hoogleraren - op grond daarvan niet slechts tot de intellectuelen, maar tevens tot de steunpilaren van de natie gerekend moeten worden. Kortom, de studenten worden ingesponnen in een net van vooroordelen dat slechts voor één conclusie ruimte laat: dat ze iets heel bijzonders zijn en dat tot iedere prijs moeten trachten te blijven.

In die overtuiging lost de ene generatie de andere af. Het is een soort van vicieuze cirkel. Die misschien doorbroken zou kunnen worden door eens met iets heel nieuws te beginnen in een heel nieuw milieu. Waar blijft het rapport dat Lelystad als gunstigste vestigingsplaats voor een nieuwe universiteit aanbeveelt?