Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 8]

Korte commentaren

Dienstweigeringswet

Een fraai staaltje scheefdenken kan men aantreffen in de NRC van 2 april 1962. Aan de vooravond van de openbare behandeling van het wetsontwerp inzake gewetensbezwaren tegen militaire dienst vertelt de NRC in een hoofdartikel van tweemaal de gebruikelijke lengte waarom een uitbreiding van de norm voor het erkennen van gewetensbezwaren onjuist is. De wet van 1923 spreekt over de overtuiging dat men de evenmens niet mag doden. De nota van wijziging bij het onderhavige ontwerp, dat oorspronkelijk deze norm handhaafde, gewaagt van ‘onoverkomelijke gewetensbezwaren tegen militaire dienst van hem, wiens godsdienstige of zedelijke overtuiging verbiedt dat hij aan wapengeweld tussen de staten deelneemt’. Die verruiming is voorgesteld op verzoek van kamerleden (voorlopig verslag) en dus inderdaad niet onder invloed van de groeiende PSP, zoals de NRC al niet kon geloven. De nota van wijziging is trouwens van 12 december 1961; die opmerking over de PSP is een loze stemmingmakerij in het hoofdartikel.

De NRC heeft een subtiele redenering waarom de formulering ‘tussen de staten’ misverstanden zou scheppen en breit daar een juridische verhandeling aan vast over artikel 195 van de grondwet. De formulering moet dus verhelderd worden ten behoeve van de spijkerzoekers, uitstekend, maar dan nog zou de ‘voorgestelde norm voor erkenning van gewetensbezwaar tegen militaire dienst een bedenkelijke zaak’ zijn. Want al zou men wapengeweld in het internationale verkeer verwerpelijk vinden, zo redeneert de NRC, het kan, afgezien van zijn mensdodende werking, eigenlijk geen gewetenszaak zijn. Alleen als men het doden van een mens absoluut afwijst (NRC toch!) is er sprake van een gewetensbezwaar, anders slechts van een algemeen politiek oordeel. Harba lorifa! Eindelijk een helder onderscheid tussen een algemeen politiek en een ethisch oordeel. Alleen ontbreekt de argumentatie, tenzij men het driemaal herhalen van dezelfde stelling als zodanig beschouwt.

Iemand die het doden van een mens absoluut afwijst heeft ook bezwaren tegen de militaire dienst. Iemand die het doden van een mens onder bepaalde omstandigheden toelaatbaar acht (euthanasie) kan even goed gewetensbezwaren hebben tegen de militaire dienst. De vraag die hij zich dient te stellen is niet slechts of hij het wapengeweld tussen de staten verwerpelijk vindt, maar of hij de verantwoording aan kan er zelf aan mee te doen, of hij het mag. Dat is een vraag naar goed of kwaad, een ethische beslissing. Of iemand die verantwoording nu niet op zich kan nemen omdat hij doden (lees: moorden) slecht vindt of omdat hij om andere redenen deelnemen aan oorlog slecht vindt, in beide gevallen is van een gewetensbezwaar sprake. Hij vindt het deelnemen aan oorlog nu eenmaal slecht en het waarom daarvan geeft alleen maar een verduidelijkend gelijkstellen, bijvoorbeeld oorlog is moorden, oorlog is dingen doen op andermans verantwoording die alleen op eigen verantwoording mogen gebeuren, oorlog is godlasterend, oorlog is onchristelijk, oorlog is schofterig. Het gaat alleen om het besef dat meedoen aan oorlog slecht is. In dat geval is niet ‘het bezwaar tegen militaire dienst alleen gericht op een bepaald aspect van onze samenlevingsorganisatie’ (NRC), maar op het goed of kwaad van de eigen houding. Wat denkt de krant die in deze verkiezingstijd weer zo vrijzinnig is van ‘the security of the weaker groups and the liberty of conscience, which, effectually secured, secures the rest’? (Acton).

S.R.J.

Concilie

Het is merkwaardig dat naarmate het door paus Joannes eind 1958 in uitzicht gestelde 21e algemeen concilie naderbij komt - het zal volgens de jongste berichten in oktober van dit jaar geopend worden - de stemming in de rooms-katholieke wereld hoe langer hoe meer zakt. Werd het besluit van de paus aanvankelijk, vooral in de noordelijke landen, met vreugde en enthousiasme begroet omdat men van dat concilie de zo hoog nodige en ingrijpende hervormingen verwachtte waarop men al zo lang zat te wachten, thans gaan hoe langer hoe meer stemmen op van gezaghebbende geestelijken (zoals onlangs nog die van de Franse professor Congar) die manen de verwachtingen toch vooral niet te hoog te spannen.

Hoe is deze omslag te verklaren? Het dagblad De Gelderlander onthulde dezer dagen dat de Curie - het te Rome zetelende hoogste bestuursorgaan van de Rooms-Katholieke Kerk - destijds door het besluit van de paus in hoge mate verrast was en liet doorschemeren dat zij aan de uitvoering van dit besluit nu niet bepaald con amore zou meewerken; ook vermeldde dit blad met een zeker misnoegen dat de meerderheid van de commissie van voorbereiding uit Italianen be-

[p. 9]

staat, waarmee het voor de goede verstaander bedoelde: uit weinig hervormingsgezinden. En dat het hierin niet al te zeer heeft misgetast blijkt uit een kort geleden verschenen apostolische constitutie (oftewel pauselijk besluit), waarin scherp stelling wordt genomen tegen de vooral in de laatste jaren steeds luider klinkende wens de officiële liturgie van de kerk (de gezangen en de gebeden) niet meer in het Latijn maar in de volkstaal te verrichten. Waarmee dan, schreef De Tijd-De Maasbode, het vraagstuk Latijn of volkstaal op een weinig elegante wijze van de agenda van het concilie is weggevaagd. Want als Rome gesproken heeft is naar een oud gezegde de zaak beslist en valt er verder niet meer over te praten.

De verontwaardiging was, althans hier te lande, in de rooms-katholieke pers algemeen, en juist daarom zo groot omdat men verwachtte en hoopte dat juist dit punt een van de voornaamste agendapunten van het concilie zou vormen. Een dertigtal Nederlandse intellectuelen heeft zich nu met een schrijven hierover tot het episcopaat gewend, maar wat zal dit baten? De Rooms-Katholieke Kerk is nu eenmaal geen democratische instelling: ook al worden alle bisschoppen ter wereld samengeroepen om over de aangelegenheden en belangen der kerk te beraadslagen, de agenda van het concilie wordt door de commissie van voorbereiding vastgesteld en het is niet denkbaar dat een eenmaal genomen pauselijk besluit opnieuw ter discussie gesteld zal worden.

J.v.R.

Het is niet goed (I)

‘In een weekblaadje dat zo nu en dan in Den Haag verschijnt, gewaagt een heer op verwerpelijke toon van de zg. Van Speyckmentaliteit. Wij betreuren zulk geschrijf. Van Speyck heeft zijn leven op dezelfde wijze verloren en met dezelfde verachting voor de dood als zovelen die niet zo lang geleden zich tegen de Duitse bezetters teweerstelden. Het is niet goed als men spottend over lieden spreekt, die meer moed opbrachten en meer voor het Nederlandse bewustzijn deden dan pennevoerders die de spot met hen drijven.’

Op deze toon van een butler à la Noel Coward schrijft een heer in een weekblad, ... ach, kom, laat ik ruim zijn... in een weekblad van formidabele omvang dat zo nu en dan in Amsterdam verschijnt. Het blad wordt uitgegeven door de N.V. Bonaventura, heeft één directeur en twee adjunctdirecteuren, drie ‘lieden’ die de hoofdredactie vormen, dan nog een plaatsvervangend



hoofdredacteur, een eindredacteur en zelfs een secretaris van de hoofdredactie, wiens naam nooit kapitaal wordt gezet en die soms even onbenullig als onbekwaam van de binnenlandse politiek gewaagt. Beter gezegd, màg gewagen. Er is natuurlijk ook nog een redactie en het blad heeft copyrights. Postbus 1116 - Amsterdam.

Dezelfde huisknecht van Van Speyck, die ook bij Hieronymus van Alphen heeft gediend, schreef op 9 december van het vorige jaar in genoemd weekblad dat zo nu en dan in Amsterdam verschijnt:

‘Wij kunnen begrijpen, dat een elfjarig knaapje uit Den Haag verheugd was vijftigduizend gulden uit de toto te hebben gewonnen. Wij betwijfelen of de pedagogische gevolgen van zulk een feit en de daarmee verbonden publikatie zegenrijk zullen zijn. Het is niet goed als kleine kinderen leren dat zij door het invullen van een of ander biljetje een vermogen bijeen kunnen garen, waarvoor anderen hun leven lang moeten werken.’

Het is niet goed, maar ik zal het ook eens proberen:

‘Wij kunnen begrijpen dat een heer verheugd is wanneer hij in enkele regels proza zijn mening mag geven in een weekblad dat zo nu en dan in Amsterdam verschijnt. Wij betreuren zulk geschrijf. Wij betwijfelen of de pedagogische gevolgen van zulk een feit en de daarmee verbonden publikatie zegenrijk zullen zijn. Het is niet goed als onbenullen leren dat zij door het zwart maken van een of ander stukje papier een Nederlands bewustzijn kunnen verkrijgen, waarvoor Van Speyck zijn leven heeft verloren op dezelfde wijze en met dezelfde verachting voor dedood als zovelen die niet zo lang geleden zich tegen de Duitse bezetters teweerstelden. Tot deze

[p. 10]

laatsten behoorde de heer Lunshof niet. Waarvan akte’.

Nee, het is niet goed. En daarom roep ik in navolging van Van Speyck: ‘Dan liever de lucht in.’

A.F.L.

Het is niet goed (II)

De heer H.A. Lunshof (in hetzelfde weekblad dat zo nu en dan in Amsterdam verschijnt) heeft de laatste maanden flink de trekker overgehaald. De kogels floten de lezers om het hoofd. Door het hanteren van de pluralis majestatis wekte hij bij die lezers zelfs de indruk alsof ook hij zich met blinde ‘couragie’ tegen de Duitse bezetters heeft teweergesteld. ‘Onze jongens’ die in Nieuw-Guinea zitten heeft hij aan zijn warme hart gekoesterd als een rasechte nazaat van Van Speyck.

Deze dappere oud-SDAP'er is vermoeid geworden door zijn activiteiten op het thuisfront. In het laatste nummer van het weekblad dat enz. enz. enz., ‘gewaagt’ hij op deze onintelligente manier van de zaak-Nieuw-Guinea:

‘In elk geval staat één ding vast: Soekarno heeft nog minstens (germanisme uit de bezettingstijd? L.) een jaar een situatie nodig waarin hij met de stok ener formele oorlogsverklaring achter de deur, een onafgebroken reeks van kleine oorlogshandelingen de sfeer van onrust en spanning moet bestendigen, die hij nodig heeft voor de regering over zijn hongerende onderzaten en voor het chanteren van de Verenigde Staten van Noord-Amerika.’

Het is niet goed als een hoofdredacteur alsmaar schiet. Hij neme rust. De regering kan gerust zijn.

A.F.L.

Liz

Het zal me altijd een raadsel blijven waaraan ‘Liz’ Taylor haar grote populariteit te danken heeft. Voorwaar niet aan haar acteertalent, al heeft ze dan een Oscar gekregen. Ook haar schoonheid alleen kan niet de reden zijn; er zijn meer mooie vrouwen die het niet tot eenzelfde populariteit brengen. Het zou interessant zijn na te gaan of zij haar goodwill te danken heeft aan haar particuliere gedrag, en dan meer in het bijzonder aan haar particuliere huwelijksleven. Zoals menigeen zal weten is zij viermaal gehuwd geweest. Eerst met de hotelmagnaat Nick Hilton. Daarna met de Engelse acteur Michael Wilding. Vervolgens met de Amerikaanse producer (type: de ongelikte beer) Mike Todd, en na diens vliegongeluk



met vriend des huizes Eddy Fisher. Vier stuks dus, geen wereldrecord neem ik aan, maar voor iemand van dertig jaar toch een score die respect afdwingt. Dat Liz een hotelmagnaat liet schieten voof een acteur zal haar natuurlijk veel sympathie hebben bezorgd. Dat zij de Engelsman Wilding liet gaan voor de Amerikaan pur sang Mike Todd zal in Amerika ook geen kwaad bloed hebben gezet. Toen Todd omkwam won Liz ieders hart door haar grote smart. Vervolgens brak zij met het breekijzer van haar aanvechtbare schoonheid het huwelijk van Eddy Fisher en Debbie Reynolds open. Eddy scheidde en trouwde met Liz, een reeks feiten die merkwaardig genoeg zowel Liz als ‘poor Debbie’ een enorme populariteit bezorgde. Debbie is inmiddels getrouwd met de schoenfabrikant Harry Karl - een vertrouwenswekkende naam die het ‘safety first’-principe in gedachten roept. Eddy beleefde de dolste avonturen met zijn Liz. Zo heeft ze op sterven gelegen, maar hij bleef haar trouw tot aan de rand van de dood. Nu gaan ze toch scheiden omdat Elizabeth haar zinnen heeft gezet op haar tegenspeler Richard Burton, wiens huwelijk dus ook op springen staat. Ondertussen schijnt Liz' populariteit met sprongen te stijgen, gezien vooral de aanvankelijk geopperde gedachte dat de romance tussen haar en Richard een opzetje was van haar maatschappij om de Cleopatra-film een grotere toeloop te bezorgen. Hoe zit dat nu eigenlijk met het Amerikaanse publiek, vraagt men zich af. Juicht men de levenswandel van Liz Taylor toe omdat zij zo rücksichtslos doet wat haar hart haar ingeeft, of is men eenvoudig van mening dat een ster van haar type een dergelijke levenswandel behoort te voeren? Waarom, zo vraagt men zich af, ontstond er dan zoveel lawijt toen Ingrid Bergman haar echtgenoot in de steek liet voor Rossellini? Omdat Rossellini een ‘dirty Italian’ was, en Ingrid gehuwd was met een oppassende blonde

[p. 11]

Zweed? Of omdat de rollen die Ingrid in haar films vervulde andersoortig waren dan die van Liz? Omdat Ingrid het vertrouwde, naar het moederlijke neigende type speelde dat geen wilde scheidingen gedoogt? Of (derde mogelijkheid) zijn de begrippen omtrent de moraal in de laatste tien jaar zo snel veranderd, dat Ingrid in 1962 ook onder toejuichingen van haar blonde Zweedse echtgenoot had mogen weglopen?

N.S.

Volbloeds

‘Negen kostbare volbloeds zijn in de vlammen omgekomen bij een brand in een van de grootste stoeterijen van West-Australië. De dood van de renpaarden betekent een verlies van tienduizenden guldens’.

Aldus wordt gemeld uit Perth. Zonder dat ons dit aanleiding hoeft te geven tot enige opwinding kan toch wel geconstateerd worden dat het mensdom nog steeds niet beschaafd is zolang zo'n laatste zin in bovengenoemd bericht niet als volgt luidt: ‘De dood van de renpaarden betekent het verlies van negen paarden.’ Tenzij men, als mens, het juist voor het paard vindt pleiten dat hij in geld kan worden uitgedrukt. Men zou dan kunnen menen dat de waardeloosheid van de mens pas zou zijn opgeheven als bij een auto-ongeluk waarbij vier mensen het leven verloren zou worden vermeld: ‘De dood van deze vier mensen betekent een verlies van naar schatting vierhonderdduizend gulden.’

N.S.