Hollands Weekblad. Jaargang 3

Portretten van buitenlandse kranten (II)
izwestia: de krant als enthousiaste schoolmeester
H. Gerwig

De wereld zoals de lezer van het Sowjet-Russische regeringsorgaan Izwestia (betekent Berichten; oplage vijf miljoen) die uit zijn krant leert kennen, bestaat uit twee scherp contrasterende stukken. In de ene helft vinden voortdurend botsingen plaats tussen de nog heersende, kapitalistische klasse en de progressieve voormannen van de onderdrukte volkeren - waar wij, onder de brave regering-De Quay, ook toe behoren - in de andere helft wordt hard gebouwd aan een nieuwe, schitterende toekomst. In de buitenwereld voert een meedogenloze, met het geluk van de gewone mens geen rekening houdende politiek naar de volledige ineenstorting, in de Sowjet-Unie daarentegen heerst vrede en wordt ‘de lichtende dageraad van het communisme steeds duidelijker zichtbaar’, zoals de Izwestia het lyrisch uitdrukt.

Natuurlijk zijn er ook in het westen kranten genoeg die heel scherp de lijn tussen west en oost trekken en het ijzeren en het bamboe gordijn beschouwen als de grens tussen goed en kwaad. Met name de Nederlandse dagbladen zijn uitermate eenzijdig in hun berichtgeving over de USSR; de Chinese volksrepubliek schijnt nauwelijks te bestaan. Maar geen normale krant in het westen zal er over prakkizeren alles wat in de zogenaamde vrije wereld aan narigheid voorvalt goed te praten of eenvoudig te verzwijgen. Ook al zou een krant dictator Salazar nog zo graag de hand boven het hoofd willen houden, berichten over gevechten in Angola en de overval op de Santa Maria komen er onder flinke koppen in. Het is nu eenmaal nieuws. De lezer krijgt de kans, zij het soms een betreurenswaardig geringe kans, zich af te vragen of de heer Salazar nu

[p. 5]

werkelijk wel in de Navo thuishoort. Eenvoudig ondenkbaar is de krant die gebeurtenissen als de overstromingsramp in Zeeland en het spoorwegongeluk bij Harmelen niet zou vermelden.

Toch zou de Izwestia, indien deze in Amsterdam verscheen, met geen woord over deze calamiteiten gerept hebben. Over wat in de Sowjet-Unie en de andere landen van het socialistische blok gebeurt wordt alleen het ‘positieve nieuws’ gepubliceerd. Gewoonlijk zijn dit berichten over de bouw van weer een reusachtige stuwdam, over het record van een koeienmelkster of van metaalarbeiderhelden van de communistische arbeid, over nieuwe werkmethoden of over de opening van winkels, scholen en kindertehuizen.

Het bericht over de vrijlating van spion Powers werd ook als positief nieuws opgediend, maar zonder enig enthousiasme. In de editie van zondagavond 11 februari verscheen op pagina 2 onderaan een miezerig berichtje onder het kopje: ‘In het presidium van de Opperste Sowjet van de USSR’. De tekst bestond uit één monsterzin: ‘Het presidium van de Opperste Sowjet van de USSR, het gratieverzoek van de familieleden van de in de Sowjet-Unie veroordeelde Amerikaanse vlieger Francis Harry Powers overwegende en in aanmerking nemende de bekentenis van Powers met betrekking tot de door hem betreurde misdaad, tevens gedreven wordende door het streven naar betere betrekkingen tussen de Sowjet-Unie en de Verenigde Staten van Amerika, heeft besloten Francis Harry Powers vergiffenis te schenken en hem over te geven aan de Amerikaanse autoriteiten’. Geen woord over de terugkeer van Sowjetspion Abel.

Tot het positieve nieuws behoren ook altijd de redevoeringen van hoge communistische functionarissen, hoe weinig nieuws zij ook meestal te vertellen hebben. Hun langdradige toespraken, die stilistisch dikwijls een opmerkelijk dieptepunt bereiken, worden gewoonlijk van begin tot eind afgedrukt, met hier en daar vetgedrukte toevoegingen als: beweging in de zaal - applaus - stormachtig applaus. Vooral de breedsprakige Chroesjtsjow vreet regelmatig bijna alle pagina's van de krant van zijn schoonzoon weg. Zes dichtbedrukte pagina's met woorden van Chroesjtsjow zijn bepaald geen uitzondering.

Eén grauwe, onleesbare massa wordt de Izwestia als een belangrijke bijeenkomst van de communistische partij - en vrijwel elke bijeenkomst is belangrijk - aan de gang is. Wordt op zo'n vergadering evenwel iets gezegd dat men als revolutionair kan bestempelen, dan wordt het soms wel verzwegen. Een schoolvoorbeeld is de anti-Stalinrede die Chroesjtsjow op het twintigste partijcongres hield. The New York Times drukte deze marathonrede in haar geheel af, de Izwestia bracht er geen woord van. Maar positief nieuws stond er dan ook voor de communistische partij niet in, wel voor de Russen. De vraag ‘wat moeten onze lezers weten?’ wordt echter ook bij het regeringsorgaan Izwestia door de communistische partij beantwoord. Hoofdredacteur Adzjoebej is lid van het centrale comité van de partij en schrijft menige toespraak voor zijn schoonvader Nikita Sergejewitsj. Het veelvuldig afdrukken van die toespraken zou men dus ook nog een vorm van narcisme kunnen noemen.

De goed gesalarieerde verslaggevers van de Izwestia schrijven nooit over een vliegtuigongeluk in eigen land, een felle brand, een mijnramp of een doodgewoon verkeersongeluk. Wel zag ik in de Izwestia destijds een foto van het ANP van het onder water gelopen Tuindorp-Oostzaan. Maar juist een dergelijke foto versterkt bij de Russische lezer de indruk dat het een en al ellende is in de kapitalistische wereld.

Doorgaans besteedt de Izwestia de gehele pagina 2 - de krant telt gemiddeld vier tot zes pagina's en heeft geen advertenties - aan buitenlands nieuws. Dat is een nieuwigheid van de 38-jarige hoofdredacteur Aleksej Adzjoebej, die vooral het uiterlijk van de Izwestia belangrijk heeft verbeterd. In een kadertje worden meestal de koppen van de belangrijkste gebeurtenissen in het buitenland weergegeven. In de krant van vrijdag 30 maart waren dit de koppen:

Argentinie: Arrestatie dreigt voor Frondizi.

Syrië: Het leger aan de macht.

Roemenië: Zeven broers, zeven tractorbestuurders.

Zuid-Vietnam: Wat de Amerikaanse operatie ‘Zonsopkomst’ is.

Frankrijk: Veertien explosies van de ultra's.

Polen: De boeren maken zich gereed om te gaan zaaien.

Nederland: De kolonisators sturen versterkingen.

Op de pagina 3 van 30 maart kwam een foto voor van door de OAS aangerichte verwoestingen in Algiers en een van huilende vrouwen die bij een mijnramp in West-Duitsland hun man hadden verloren. Uiteraard vormen mijnrampen in de DDR geen nieuws voor de Izwestia.

De voorpagina van 30 maart werd vol-

[p. 6]

ledig beheerst door het vetgedrukte hoofdartikel: ‘Laten wij goed starten!’. De boeren worden hierin opgewekt toch vooral, nu de lente aanbreekt, hun zakken met zaaigoed gereed te zetten en er voor te zorgen dat al hun machines gerepareerd zijn. Om iets van de toon van dit artikel, dat representatief is voor de hoofdartikelen in de Izwestia, te laten horen, geef ik hier de laatste zinnen weer:

‘Niet als de tijd van het massale zaaien is aangebroken, maar reeds nu moeten alle kolchozen en sowchozen controleren of inderdaad alles is gedaan om de maisoogst zo groot mogelijk te doen zijn. De komende lente is een belangrijke stap op de weg naar een verdere, snelle opvoering van de landbouw. Laten wij op de lenteakkers goed starten!’.

Gewoonlijk brengen de Sowjet-Russische kranten alle een hoofdartikel over hetzelfde onderwerp, volgens een soort brevier, en in gelijke betoogtrant. Het begin is enthousiast: er gaat iets nieuws gebeuren, er is al veel bereikt. Ongeveer middenin komt het aan de kaak stellen van tekortkomingen en het eind roept op tot nog grotere geestdrift en nog betere resultaten.

Naast het hoofdartikel stonden de telegrammen die Chroesjtsjow en Brezjnjew ter gelegenheid van het nieuwe jaar met de koning en de eerste minister van Afghanistan hadden gewisseld. Zes nietszeggende brokken tekst onder elkaar. Voorts bevatte de voorpagina een kort, saai verslag met foto over een aantal bouwers dat in het Kremlin bijeen was geroepen voor een onderscheiding, een kort berichtje over de plenaire zitting van het centrale comité van de partij van de Oekraine en drie ingezonden brieven onder de vijfkoloms kop: ‘Uit de nieuwe post. Op 29 maart ontving de redactie 1423 brieven’. Adzjoebej besteedt bijzonder veel aandacht aan ingezonden brieven en wekt zijn lezers voortdurend op toch vooral te schrijven. Vorig jaar ontving zijn krant 314.568 brieven van lezers. Juist voor het wezenlijke doel van de Sowjetpers - ‘de krant is de collectieve organisator, agitator en propagandist van de grootse ideeën van Lenin, het machtige wapen bij de communistische opvoeding der mensen’ - vormen die brieven uiterst bruikbaar materiaal.

Een van de grondregels van de communistische partij is dat het contact met de werkende massa's - een geliefkoosde uitdrukking in de USSR - zo hecht mogelijk moet zijn. Sowjet-Rusland is een moeilijk bestuurbaar land, zowel door de enorme uitgestrektheid en de lang niet altijd ideale verbindingen als door de aangeboren neiging van de Rus om te reageren met ‘gooi het allemaal maar in mijn pet dan zoek ik het later nog wel eens uit’. Zelfs leidinggevende personen ontkomen dikwijls niet aan die neiging, vooral als ze wat verder van Moskou zitten. Op sommige kolchozen wordt een opmerkelijk wanbeleid gevoerd waaraan de voorzitter van de kolchoz, die toch op voorstel van de partij is gekozen, maar al te vaak hard meewerkt. Soms uit louter winstbejag, maar ook dikwijls uit gemakzucht, onkunde of onder dwang van de door partij en regering gestelde eisen waaraan alleen met behulp van zwendelen is te voldoen. Dat dergelijke mannen niet onmiddellijk worden uitgeschakeld komt omdat de hen controlerende figuren ook meedoen. Niet voor niets kan het aannemen van steekpenningen sinds korte tijd met executie door een vuurpeloton gestraft worden.

Op deze manier kunnen allerlei wantoestanden jaren voortduren. Eventuele eerlijke klagers worden door hun vakbond en de plaatselijke partijafdeling met een kluitje in het riet gestuurd. Tenslotte is er voor hen nog maar één uitweg. Een brief schrijven aan de redactie van de Izwestia. Die gaat de zaak dan onderzoeken en tikt de kolchozvoorzitter en zijn handlangers hardhandig op de vingers. Hun namen staan er voluit bij. Veelal verschijnt dan enige tijd later onder de kop ‘Nadat de Izwestia optrad’ de mededeling dat de kolchozvoorzitter ontslagen is. Herhaaldelijk komen er klachten van arbeiders over hun directeur ‘die denkt dat hij god en tsaar tegelijk is’. Ze hebben hun dictatoriaal optredende directeur bijvoorbeeld bekritiseerd op de fabrieksvergadering maar werden voor het gebruiken van dit recht door hem gestraft met ontslag. Waar ze ook hun recht zoeken, overal kloppen ze tevergeefs aan. Behalve bij de Izwestia, die in dergelijke gevallen graag fel van leer trekt.

Met behulp van deze brieven wordt de Russische arbeider dus een iets grotere rechtszekerheid geboden. Bovendien kan hij eens flink zijn hart luchten en kunnen allerlei baasjes die met hun stom gedoe de partij in de wielen rijden snel terzijde worden geschoven. De controle op wat er dagelijks in de Sowjet-Unie gebeurt neemt dus door deze brieven toe. Ook de onverdraagzaamheid jegens hen die zich onttrekken aan de puriteinse dwang van de communistische moraal. Het komt meer dan eens voor dat een arbeider die bijvoorbeeld zijn vrouw en kinderen in de steek laat door naar een andere stad te trekken in een brief in de Izwestia z'n hele doopceel ziet lichten onder

[p. 7]

de uitroep: ‘Ban deze parasiet uit uw midden’. Onlangs meldde een groepje briefschrijvers het feit dat een professor - z'n naam ben ik vergeten - met behulp van allerlei ook met naam genoemde autoriteiten zijn volkomen gezonde vrouw in een krankzinnigengesticht had laten opnemen om met een jong ding op stap te gaan. De justitie weigerde in te grijpen, maar via deze brief kreeg de professor dan toch zijn trekken thuis. Op deze manier verschaft de Izwestia de partij de lange arm der gerechtigheid. Of



der rechteloosheid, het is maar hoe je het bekijkt.

Veel brieven worden zonder enig redactioneel onderschrift gepubliceerd. Een huisvrouw schrijft bijvoorbeeld dat bij haar in de stad alleen peperdure, voor een gewoon mens onbetaalbare serviezen te koop zijn; een boze arbeider klaagt dat de worst die in zijn woonplaats in de staatswinkel wordt verkocht niet te eten is en zelfs door de straathonden wordt geweigerd; een tractorbestuurder vraagt heel laconiek wanneer er nu toch eens eindelijk cabines op de tractoren komen.

Al deze epistels behoren tot het agitatorische werk dat het leven in de Sowjet-Unie nog meer moet verbeteren. Daarnaast zijn er dan ook de brieven die bewijzen hoe fijn het al is, hoeveel mensen toch al de ware karaktertrekken van de nieuwe communistische mens vertonen. Een chauffeur die een kind uit het ijswater redt met gevaar voor eigen leven is zo iemand. Ook de gepensioneerde onderwijzeres die zieken opzoekt en belangeloos avondonderwijs aanfabrieksarbeiders geeft. Er wordt verondersteld dat van deze brieven-over-goede-mensen, zoals ze gerubriceerd worden, een grote opvoedende werking uitgaat. Het thema is altijd de goede daad. Voor padvinders die teveel in de ban van het heitje voor een karweitje zijn gekomen aanbevolen lectuur.

Opvoeden tot het communisme is trouwens de hoofdtaak van de Izwestia. De meeste artikelen (minstens 65 tot 70 procent) moeten de lezers tot andere gedachten brengen, hen omvormen tot betere mensen die uit eigen beweging zo hard mogelijk werken, nooit aan persoonlijk voordeel denken en voor het eten altijd netjes hun handen wassen. Een feitelijk karakter heeft deze krant in geen enkel opzicht. Ook de reportages zijn meestal beschouwingen met een bepaald niet ondoorzichtig verpakte moraal. Er wordt onophoudelijk geschoolmeesterd in de Izwestia, die ook nog in het afschrikwekkende voorbeeld gelooft. Doodvonnissen die worden uitgesproken over ernstige misdadigers en zwartehandelaren worden in korte stukjes vermeld. Herhaaldelijk wordt uitgewijd over het ellendige lot dat niet tot bedaren te brengen nozems en wodkadrinkers tenslotte wacht. De populairwetenschappelijke artikelen zijn vaak zeer goed, tenzij ze moeten dienen om de lezer ervan te overtuigen dat het een dwaasheid is om in God te geloven. Betrekkelijk veel ruimte geeft de Izwestia aan dichters die allerlei voortreffelijkheden van de Sowjet-Unie ophemelen. Nog altijd gaat de voorkeur uit naar de snorkende gebruikspoëzie. Als de verzen Lenin tot onderwerp hebben, zijn het ronduit religieuze gezangen.

Aleksej Iwanowitsj Adzjoebej, die met typische Russische breedheid maar wel boeiend schrijft, beschouwt zijn krant als een van de beste ter wereld. Het is nu eenmaal geen communistische gewoonte om bescheiden te zijn. In elk geval komt hem wel de eer toe dat hij de Izwestia tot een van de beste kranten van althans de Sowjet-Unie heeft gemaakt. Sinds hij drie jaar geleden hoofdredacteur werd heeft dit dagblad zijn kerkbode-uiterlijk in belangrijke mate verloren; de artikelen worden smeuïger opgediend en zijn vaker afgestemd op wat de gewone Rus bezighoudt. De brieven heb ik al genoemd; andere voorbeelden zijn de wekelijkse gezinspagina en de rubriek ‘recensies van dingen’, waarin stofzuigers, tv-toestellen, wasmachines en dergelijke door gebruikers worden besproken.

De enige keer dat Adzjoebej zijn krant principieel veranderde was de dag toen zijn interview met Kennedy werd gepubliceerd. Dat is zonder meer een gebeurtenis geweest in de geschiedenis van de 55-jarige Izwestia. Voor het overige is het naar westerse maatstaven een moeilijk verteerbaar blad gebleven. Ik vind het nog altijd een opgave deze krant dagelijks te lezen. Opvallend is dat de Komsomoljskaja Prawda, het orgaan van de communistische jeugdbond waarvan Adzjoebej van 1957 tot 1959 hoofdredacteur was, sinds zijn vertrek de Russische krant met de meeste durf en pit is geworden. Kennelijk komt de nieuwe hoofdredacteur niet al te vaak op bezoek bij de schoonvader van Adzjoebej.