Hollands Weekblad. Jaargang 3

Baisse in Wonderland
E. Damen

‘Es irrt der Mensch, so lang er strebt’
(Erhard als Mephisto tot de vakbonden)

De vice-kanselier der voor een redelijk niveau van Nederlandse welvaart essentiële Deutsche Bundesrepublik, en minister van economische zaken in dat meest welvarende land ter wereld, professor Ludwig Erhard heeft stad en land bezworen een beetje kalmer aan te doen. Men nam zijn woorden ter harte de volgende dag op de effectenbeurzen: een ware uitverkoop. Enkele dagen later ging de prijs van de Volkswagen met meer dan tien procent omhoog, terwijl ze in Zandvoort en Terschelling al zitten te vlassen op een seizoen, dat elk voorafgaand aan omzet, Bohnenkaffee en Whisky moet overtreffen. Wat is er aan de hand?

Er is in West-Duitsland economisch bezien aan de hand, dat de dingen nooit helemaal gaan volgens het leerboek. Er is in de economie altijd iets, dat te vroeg, en iets anders, dat te laat gebeurt. De studeerkamermodellen blijken in de frisse buitenlucht minder stevig dan ze er binnenskamers leken uit te zien. In de jaren tussen 1945 en 1948 is in West-Duitsland het model gebouwd van de vrije markteconomie in een kader van sociaal verantwoordelijkheidsgevoel. Het model was grotendeels van Röpke, de praktijk van het Federal Reserve System en de politiek van Erhard. Beginnend met een grootscheepse geldsanering in de zomer van 1948 werd het produktie-apparaat opnieuw opgezet, waarna op grond van grote werkkracht, technische kennis, ijver en soberheid, de wederopbouw tot een Wirtschaftswunder zonder weerga leidde. Het was slechts ten dele een experiment, omdat de uitkomst van te voren grotendeels vaststond: hard werken

[p. 4]

voor weinig loon leidt tot rijkdom, waar dan ook. De sterk gecentraliseerde staat ving de hele prestatie op en herverdeelde deze, hetgeen het sociale element in de affaire moest voorstellen. Maar de gedachtengang was op zichzelf logisch, zoals The Economist onlangs nog eens duidelijk uiteenzette: eerst werken, dan genieten van het goede der aarde. The Economist - iedere economist is in zijn hart een dirigist - zag voorbij aan de aantrekkelijke kanten van het eigen Britse systeem, waar men bij wijze van aardse zending wel wát wilde werken, doch ook behoorlijk in de zon wil zitten; dat is rommeliger en veel zorglijker voor de bestuurderen van het land, maar geenszins onaantrekkelijk voor werknemer en loontrekker. In Engeland, waar ze van huis uit minder de middenstandersmentaliteit van de Zandvoorters en Schiermonnikogers hebben, was de binnenlandse economie een verre van ordentelijke zaak, maar toch liet een leidend blad als The Financial Times geen rubriek en geen gelegenheid voorbijgaan om de Duitsers op hun falen te wijzen. Ze moesten revalueren; en toen ze dat gedaan hadden moesten ze soberder worden. Toen Erhard dan ook alarm geslagen had de vorige week, zei The Financial Times: End of an Era in Germany en het leedvermaak sprak uit elke regel van het hoofdartikel. Toch werd aan het slot van het stuk deze opmerking gemaakt: ‘Even if Germany's competitive power relative to other nations may be reduced this year, however, the basic strength of Germany's position remains formidable’. Maar besloot het blad: ze zullen hun winst moeilijker gaan verdienen, en ‘Germany will have to adjust itself to the ending of an era’. Dat was nu precies, waarvoor Erhard wilde waarschuwen. ‘Ge kunt’, zei hij voor de televisie, ‘wel doorgaan met Uw persoonlijk inkomen te vergroten door Uw vakbonden de nog krappe arbeidsmarkt verder te laten uitbuiten bij de loononderhandelingen. Ge zult echter gauw genoeg merken, dat de bomen niet in den hemel groeien en dan wordt ge door andere industrie-naties overspeeld. Dan wordt Uw hausse een baisse’. Het was een waarschuwing en geen onverstandige, want het Amerikaanse voorbeeld is er om te demonstreren, dat men zichzelf door een te hoge kostprijs uit de wereldmarkt kan prijzen als men denkt als industrieëel land arrivé te zijn. De volgende dag - er moet onderhandeld worden over allerlei c.a.o.'s - werd vanwege het Volkswagenpark gezegd, dat de produktiekosten door hogere lonen en langere vacanties zozeer waren gestegen, dat deze kostenstijging niet meer door grotere series, meer efficiency of lagere staalprijzen kon worden opgevangen. Een week later ging de prijs van Volkswagen met ruim DM 400 omhoog. Dat zou Volkswagen natuurlijk niet hebben gedaan als ze redelijk konden verwachten, dat er geen mens nu meer een Volkswagen koopt. Maar dat kunnen ze redelijkerwijs niet verwachten, want er zijn nog heel wat liefhebbers voor. Er is met name voor deze kleine auto een voorkeur bij de consument, die vermoedelijk nog meer prijsstijgingen kan doorstaan, temeer daar die consument ook nog op inkomenstijging kan rekenen. Geen mens kan echter berekenen, wat er gaat gebeuren als de Volkswagen net zo duur wordt als de Jaguar-Sport. Een flauw voorbeeld natuurlijk, maar toch, want er zijn al kleinere auto's, die echt niet zoveel minder goed zijn dan Volkswagen en die moeilijk verkoopbaar zijn, zelfs tijdens de hausse. Aldus heeft het publiek geredeneerd en de baisse ter beurze werd dan ook ingeleid met aanbod van Volkswagenaandelen. Daarna werd ongeveer alles verkocht, wat de laatste jaren in prijs (koerswaarde) was gestegen, zodat het aandelenindexcijfer van de FZA behoorlijk is gedaald. Het steeg van 1954 is 100 in 1961 tot (medio maart) 460. Toen kwamen revaluatie, Berlijnse muur en begroting voor 1962/1963. Men zette een nieuw indexcijfer op: 1958 is 100. Medio maart was de koerswaarde der beursvermogens daarna 215 pct. Een ingewikkelde herleiding afkortend, komt dat er globaal op neer, dat de waardegroei is onderbroken en feitelijk een paar jaar waardestijging zijn geëlimineerd. Om het anders te zeggen: als een fabriek nu dezelfde geldswaarde vertegenwoordigt, in koopkracht omgerekend, als in 1957, is dat een fors stuk inflatie.

Hierop moet echter de correctie worden gemaakt, dat de beurs altijd fout is. Of er wordt te hard van stapel gelopen en de waarde der fondsen wordt overschat. Of men zit veel te diep in de put en verkoopt voor te weinig geld. Niettemin is, een zekere vertekening in aanmerking nemend, de effectenbeurs een redelijk bruikbare graadmeter van de gang van zaken in het economische leven. Een combinatie van zoveel mogelijk redelijk bruikbare meters is echter noodzakelijk. Zo is er de arbeidsmarkt: deze is onverminderd krap met meer vacatures dan werkzoekenden. Een andere meter is de produktie. Na een slechte januarimaand steeg de produktie in februari voor de industrie weer met 3,1 pct, speciaal met een gunstig herstel voor investeringsgoederen. Aan de andere kant echter ging het uitvoeroverschot sterk achteruit. Hier staat monetair weer tegenover, dat de nieuwe begro-

[p. 5]

ting inflatoir is. Bij al deze bedrijven gedraagt de centrale bank zich monetair neutraal: ziet dus zogezegd de kat uit de boom. De geldrente daalt echter. Door de discontoverlagingen in Engeland is enig Duits geldmarktkapitaal gerepatriëerd, maar een groter deel heeft aanwending in de Ver. Staten gezocht. Dit alles komt er op neer, dat de rechte opgaande lijn duidelijk wat minder sterk omhoog gaat, maar dat althans op dit moment de conjunctuur nog alleszins gunstig is: volledige werkgelegenheid, goede afzet van de produktie, monetair evenwicht. Toen Erhard al bij een eerdere gelegenheid (jaarbeurs van Frankfurt) opriep tot zelfbeheersing maakte hij weinig indruk. Nu heeft hij weliswaar wat langer en directer tot de massa gesproken, doch de veel en veel diepere indruk moet toch worden toegeschreven aan een groter begrip bij de massa, dat de hele goede jaren voorbij zijn. Het ‘winst nemen’ ter beurze is dan altijd een concrete eerste reactie.

Het model van de sociale markteconomie doet in de huidige omstandigheden wat naief aan, want West-Duitsland laat in zijn ontwikkeling van bijna 14 welvaartsjaren zien (het begon overigens pas goed na Korea) dat een macro-economische ontwikkeling een reflex is van het model, maar niet alleen daarvan, doch ook van de som der micro-economieën, waarbij de som der micro-economieën anders luidt dan de apart gewaardeerde macro-economie. Als de ene helft van de kudde eerst een eigen huis wil en dan pas een eigen auto en de andere helft het omgekeerde, is dat in het model aan te tekenen. De talloze ‘Wellen’ waren nog in het model te construeren. Eerst was er na de geldsanering een logische ‘eetwelle’, toen kwam er een even logische ‘textielwelle’, waarna een ‘reiswelle’ volgde. Nu eten, kleden, reizen, bewapenen, investeren, helpen onontwikkelde landen, woninginrichten, culturen etc. ze alles en allen tegelijk. Bovendien betalen ze nu ineens schulden, een ongekende weelde, hoewel de schuldenlast op deze republiek nauwelijks een naam mag hebben. Hoe meer ze normaal worden, hoe moeilijker het wordt het Wirtschaftswunder te handhaven, maar hoe normaler, d.w.z. hoe algemeen menselijker het gedrag wordt (ook met de hulp van vakbonden) des te minder heeft men in deze nog altijd sterk dynamische economie aan het oorspronkelijk vrij eenvoudige soberheidsmodel der jaren 40.

Was het dus wijs van Erhard om zo bezwerend te waarschuwen? Betrekkelijk ja. Maar Erhard is zelf ook een Duitser en bovendien een economist, dus een rechtlijnig denker, modellenbouwer en dirigist. Hij onderschat de werking van het persoonlijke oordeel - om niet het emotionele ‘verantwoordelijkheidsgevoel’ hier te gebruiken. Vaak lijkt het er op of Erhard aan de kant staat van degenen, die een hekel aan de Duitsers hebben en God weet, dat hij ervoor zijn redenen heeft. Doch of men een hekel aan hen heeft of niet, men kan moeilijk ontkennen, dat zij capabel zijn in de zaken der materie. Zij hebben nu eenmaal de grootste industrie van Europa en de beste. Zij hebben daarvan zelfs de primaire zin van het leven gemaakt. De Amerikaan ziet met enige zorg de ontwikkeling van de ‘business-cycles’ en wordt onzeker (vide de beurs van New York), maar de Duitser gaat eerder vroeg dan laat toch weer aan het ‘arbeiten’, waarin het geheim van zijn succes zit, hetgeen Erhard bezig is te onderschatten.