Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor literatuur en politiek derde jaargang · nummer 148 · 4 april 1962

De hoofden in het zand

Het Vrije Volk heeft de vlag uitgestoken over de nederlaag van de V.V.D. bij de statenverkiezingen. Het is een tamelijk negatief gebaar, want de vlag pleegt men uit te steken, wanneer men zelf een klinkende overwinning heeft behaald en niet wanneer een andere partij, duidelijker gezegd 1 andere partij, een nederlaag heeft geleden, ook al zit die partij in de regering. Het socialistische blad heeft uit die nederlaag van de liberalen de conclusie getrokken (zonder enige nuance) dat de regeringspolitiek is veroordeeld. Ik heb verbaasd gestaan, hoe mensen, die politiek toch bepaald geen kwajongens zijn, zo een lichtvaardige bewering kunnen uiten zonder ook maar enigszins rekening te houden met de tendens van de andere partijen en ook van de eigen P.v.d.A. Ik vrees, dat Het Vrije Volk en dus een groot deel van de officiële partijmensen weer eens hun hoofden in het zand hebben gewerkt om de realiteit niet te zien, de realiteit van een mager resultaat van drie jaren oppositie, die in haar tactiek even overhaast is geweest

als Het Vrije Volk in zijn commentaar. De nederlaag van de V.V.D. betekent namelijk helemaal geen veroordeling, is namelijk veel meer een veroordeling van de politiek van de V.V.D. dan van het regeringsbeleid.

Maar eerst iets over de V.V.D. De liberalen konden in 1958 een grote overwinning behalen, omdat toen de gevolgen van de bestedingsbeperking nog doorwerkten, niet alleen in de randstad, maar ook in de provincies, waar de lagere publieke organen in een even moeilijke positie zaten als de werknemers of de ondernemingen. Bovendien was het kabinet-Drees, ook intrinsiek, in een impasse geraakt (men leze er de Troonrede van 1957 nog eens op na). De liberalen waren een groepering, waarop men met fatsoen kon stemmen, hetgeen voor de gemiddelde Nederlandse burger heel belangrijk is. Oud was een goede oppositieleider, die steeds maar aanviel en daardoor een attractieve persoonlijkheid voor de mensen, die helemaal niet tevreden waren

[p. 2]

over de passiviteit van het kabinet-Drees, dat nu eenmaal de wind tegenhad.

Die winst van de V.V.D. werd gestabiliseerd bij de Kamerverkiezingen in 1959, toen Oud onder de vlag van het antisocialisme de verkiezingscampagne voerde en de Partij van de Arbeid voor alle narigheid verantwoordelijk werd gesteld, ook door de vroegere coalitiegenoten, in het bijzonder de K.V.P. en de A.R.P. De laatste Kamerverkiezingen waren in hoge mate emotioneel, doordat de socialisten zich potentieel reeds in de oppositie voelden en niet los konden komen van hun gevoelens van gekrenktheid over de crisis van december 1958. De liberalen hebben bij die verkiezingen van '58 en '59 een enorm aantal stemmen gekregen van het vlottende electoraat, dat niets om beginselen geeft, maar alleen ontevreden is, elke kiezer om zijn eigen reden. Dit irrationele element in de politiek heeft de P.v.d.A. genegeerd. Planmatigheden en berekeningen waren haar argumenten en die hebben alleen maar kracht voor zindelijke kiezers. Is zindelijkheid trouwens mogelijk in de politiek? Het is een vraag, waaraan men een apart nummer van het Hollands Weekblad zou kunnen wijden zonder overigens een antwoord te krijgen.

De overgang van oppositie naar regeringsverantwoordelijkheid is voor de V.V.D. te moeilijk geweest. Oud was te begerig naar deelneming aan het kabinet en in zijn onwennigheid heeft hij de confessionele partijen bij de formatie teveel naar de ogen gekeken. Het was belachelijk, dat de liberalen als derde partij werden afgescheept met drie portefeuilles, waarvan men bij voorbaat kon zeggen, dat zij òf van mindere betekenis binnen het kabinet òf politiek gevaarlijk waren, terwijl de protestantse groeperingen zich zetelden binnen de economisch-sociale sector, altijd een kern van het kabinet.

De grote toegeeflijkheid van Oud heeft indertijd ook bij andere liberalen een zekere wrevel gewekt. Van Riel heeft toen in de Eerste Kamer doen blijken, dat hij er niet zo gelukkig mee was en later zijn gedachten

laten gaan in de richting van een reconstructie, waarvan de anderen (Romme allereerst, maar ook Oud zelf) niets wilden weten. Daarbij kwam nog het incident met Sidney van den Bergh en de keuze van Visser als minister die waarschijnlijk de grootste vergissing is geweest van de liberale fractieleider. Hieraan wil ik onmiddellijk toevoegen, dat de politieke grootheid van Van den Bergh nog nooit bewezen is. Hij is een legende aan het worden, een soort compensatie voor het betrekkelijke falen van zijn opvolger.

De Tweede-Kamerfractie van de V.V.D. heeft weinig gedaan om het liberalisme meer gezicht te geven. Uit de geschiedenis van de afgelopen drie jaar kan men niets putten, dat duidt op een onafhankelijke liberale houding van de fractie van de V.V.D. De activiteit was alleen maar gericht op het behoud van dit kabinet, men was slechts loyaal, men steunde de confessionelen zonder noemenswaarde kritiek, men liet lelijke dingen over het liberalisme zeggen door de medestanders, feitelijk was men helemaal niet actief, maar passief. De prestaties van de V.V.D. als regeringsverantwoordelijke partij maakten op het kiezerscorps weinig indruk. Men zwichtte steeds voor het compromis en was nog geschokt ook, toen de liberalen in de Eerste Kamer iets meer persoonlijkheid toonden. Voetbaltoto, kinderbijslagwet, men ging zonder enig verzet door de knieën. Nieuw-Guinea: het ene redevoerinkje van mevrouw Stoffels-Van Haeften (bij het debat van begin januari) kon men met de allerbeste wil van de wereld niet meer noemen dan een keurig afgedraaid lesje, dat geen enkele oorspronkelijke gedachte bevatte. Ik zou nog meer kunnen opnoemen, maar heb dat al zo vaak gedaan, dat het geen zin meer heeft.

De Tweede-Kamerfractie van de V.V.D. is een zwakke fractie, waarvan niets uitgaat. Niet strijdbaar, doch alleen maar in omarming met het geliefde kabinet. Loyaliteit is een mooie eigenschap; in de politiek wordt ze niet gewaardeerd. Oud heeft dit nieuwe kabinet waarschijnlijk teveel beschouwd als te zijn ontstaan door zijn actie en zijn overwinning. Het was een kind, dat hij verwende. Een bestraffing zou vaak beter zijn geweest. Verwende kinderen zijn meestal ondankbaar. Veel dank heeft hij van de confessionelen niet gekregen.

De nederlaag van de V.V.D. is echter geen nederlaag voor het kabinet. Dat is een valse constructie. Een nederlaag zou het kabinet hebben geleden, indien alle regeringspar-

[p. 3]

tijen flink verloren zouden hebben en de P.v.d.A. een grote sprong naar boven zou hebben gemaakt. Dat is niet gebeurd. Elke interpretatie in die richting is misleidend. Het Parool heeft het nuchter geschreven: ‘een weinig bevredigend resultaat na drie jaren oppositie’. Ik hoop, dat de socialisten, die zo overhaast van een overwinning spreken, vooral de mening van Het Parool goed in het hoofd planten. Anders zouden zij werkelijk denken, dat hun oppositie voortreffelijk is geweest en dat zij rustig met dezelfde tactiek kunnen voortgaan. Dat zou de socialistische zaak nog meer kunnen verstarren en weleens kunnen leiden tot een grote teleurstelling in het volgende jaar, waarbij men de vlag echt niet kan uitsteken. Zelfkritiek is beter dan zelfverheerlijking.

En als het liberalisme zijn zuiverheid wil bewaren, zal het werkelijk liberaal moeten handelen in de politiek, niet opportunistisch. Het is nu een heterogene partij, waarin men velerlei interpretaties hoort verkondigen van het liberale beginsel. Op de jaarvergadering spraken èn de zeer reactionaire ds. Ritzema Bos (Door de eeuwen trouw) en de zeer vooruitstrevende dr. Van der Burg. Dat zijn twee uitersten, die nooit samen kunnen optrekken binnen één partij. Grote hoeveelheden hutspot zijn ten slotte niet meer te verteren. Een kleine beginselvaste liberale partij met intelligente politici kan meer kracht ontwikkelen dan een groot geheel, dat met alle stromingen rekening moet houden.

Dat de andere partijen er niet zo slecht zijn afgekomen, komt door hun betere positie in het kabinet, door de sluwere tactiek in het parlement en ook door een betere kwaliteit van enkele volksvertegenwoordigers. De winst van de P.S.P. was voor niemand een verrassing. Het is ideële winst, die geen praktisch gevolg zal hebben, maar die voor de socialisten hinderlijk is.

Dat de Partij van de Arbeid de eenzijdige ontwapenaars in zich opneemt, is een politieke onmogelijkheid. Dat verlies naar links moet zij nemen en hoogstwaarschijnlijk zal zij die stemmen niet gemakkelijk terugkrijgen.

Wat er nu op Nieuw-Guinea gebeurt, is veel belangrijker dan de statenverkiezingen. Het kabinet is niet geschonden en voelt zich vrijer, maar de gedachte dat men nu carte blanche heeft, kan weleens averechts werken. Het is best mogelijk, dat de uitslag van deze verkiezingen in 1963 als een heel onwerkelijke uitslag zal worden beschouwd.

A.F. Luyendijk