Hollands Weekblad. Jaargang 3

De dagboeken van Harry Graf Kessler
A. Spoor

Harry Graf Kessler, tweede en laatste drager van de titel in een Zwitserse patriciërfamilie, was tot voor kort een vergeten man. Wel herinnerden zich velen de elegante cosmopolistische aristocraat, die men tot het begin der dertiger jaren in Londen, Parijs of Berlijn kon treffen in de diplomatieke, sociale of artistieke haute volée van die dagen. Maar enig besef van wie en wat Harry Kessler was hadden alleen diegenen, die zijn memoires Gesichter und Zeiten uit 1935 hadden gelezen.

Een afgerond beeld kan men nu evenwel van de ‘rode graaf’ krijgen door de publikatie van zijn dagboeken door het Insel Verlag, een uitgave die ondanks de duurte (38 mark) al maandenlang op de bestsellerlijsten van de Westduitse boekenmarkten staat.

Harry's dagboeken zijn geen journal intime. Over de intimiteiten van zijn leven wordt men niets wijzer. Vergeleken bij de menselijke openhartigheid van de dagboekschrijver Gide zijn Kesslers aantekeningen ronduit onpersoonlijk. Dat betekent niet onemotioneel, want de half Ierse edelman, uitgebroed in de beste kostscholen van Europa, was zeker geen gelijkmatig of ge-

[p. 11]

voelloos mens. De dagboeken zijn echter aangelegd als aantekeningenschriften voor later te publiceren memoires.

De notities beginnen in 1918 in de woelige dagen, die Berlijn hoofdstad van een republiek deden worden. Kessler, geboren in 1868 in Parijs, is dan al de alom bekende, schatrijke vrijgezel met de fenomenale relaties, die hij tot zijn dood zou blijven. Van harte begroet hij de jonge republiek. De Hohenzollerns ziet hij met onverholen genoegen verdwijnen, wellicht uit reactie op het feit dat Harry's vader zijn grafelijke titel te danken had aan de, waarschijnlijk toch platonische sympathie van keizer Wilhelm I voor de beeldschone Ierse mevrouw Kessler. Sympathie, die zo algemeen bekend was en besproken werd dat Harry Kessler bij velen doorging voor een Hohenzollern en oom van Wilhelm II. Een biologische onmogelijkheid, want Harry was al twee jaar toen cavalier Wilhelm I Madame Kessler ontmoette.

Een maand lang, in 1918, diende Kessler de nieuwe republiek als gezant in Polen. Ondanks zijn goede relaties met Pilsudski ziet hij toch geen kans te vermijden dat zijn politieke hoofd moet vallen op het altaar van de Poolse wraakgevoelens jegens het keizerlijke Duitsland: na een maand wordt Kessler uit Warschau uitgewezen. Daarmee vindt zijn officiële carrière een ontijdig einde. Later wordt hij nog gevraagd voor gezantschapsposten in Bern en Brussel en als ambassadeur in Londen, maar hij gaat er niet op in.

Liever blijft hij de aesthetische politieke dillettant, die naar zijn eigen woorden ‘meer



invloed heeft dan de minister van buitenlandse zaken’. Zijn denkbeelden zijn socialistisch, ook al kandideert hij voor de Democratische Partij. Hij ontwerpt een Volkenbondsplan, dat niet gebouwd is op de nationale staten, maar op de al bestaande internationale organisaties, zoals vakverenigingen, religieuze groeperingen, etc. Overal werft hij volgelingen voor dit plan door het houden van lezingtournees. Als spreker is hij een uitgesproken succes, zo blijkt uit de dagboeken. Nergens is de bijval minder dan ‘stormachtig’, overal steekt hij eventuele opponenten moeiteloos in zijn zak.

Niet alleen uit deze opmerkingen blijkt dat Kessler ijdel is. De nieuwbakken graaf is weliswaar rood, maar hij pronkt graag met zijn aanzien in de leidende kringen van de wereld. Hij vergeet nimmer te vermelden hoe hoog men hem aan een belangrijk diner heeft geplaatst en met kinderlijke trots vermeldt hij twee maal dat hij in het Britse Lagerhuis op de tribune voor ‘Distinguished Strangers’ mocht zitten. De beschrijving van het ‘omgaan’ der Britse regering in de Roergebiedkwestie in 1923 laat ook overduidelijk uitkomen dat Harry zichzelf zag als de man, die de zaken klaarde en niet de ambassadeur in Londen, Sthamer.

Kessler is vaak versnobt en ijdel, maar men moet voor ogen houden dat hij in een tijdperk leefde dat deze negatieve kwaliteiten niet opvielen, omdat tenslotte fortuin, goede manieren en naam inderdaad de weg effenden bij diplomatieke ambities.

Kessler had overigens nog meer ambities. Op zijn Cranach-Presse drukte hij bibliofiele uitgaven, die via het Insel Verlag op de markt kwamen. Een vermogen gaf hij voor deze hobby uit met als resultaat dat de hele Duitse boekdrukkunst nieuwe wegen vond en dat fraaie drukken met houtsneden van o.a. Aristide Maillol ontstonden. Voor Maillols kunst is Kessler vol echte bewondering. Eén van de weinige aantekeningen in Kesslers dagboek, waarin men voelt dat een echt persoonlijk gevoel doorklinkt is de notitie, waarin wordt beschreven hoe hij afstand moet doen, pecuniae causa, van een van zijn dierbaarste bezittingen: een beeld van Maillol.

Graf Harry Kesslers Journal staat in tussen de levensherinneringen van Misia Sert en Alma Mahler-Werfel en de diplomatieke memoires van mensen als von Hassel en Hausenstein. Men vindt er evenveel heerlijke roddelpraat in als in de geschriften van Misia en Alma, evenveel choquerende beschrijvingen van het leven in de Twenties, zoals bijvoorbeeld de avond bij Vollmoeller, waar Josephine Baker halfnaakt danst en

[p. 12]

later op de avond in innige omhelzing met een als jongen verklede nicht van Vollmoeller aan Harry's voeten ligt.

Aan de andere kant is er ook veel plezier te beleven aan de vele treffende typeringen, vooral van politieke figuren zoals Stresemann, Rathenau en Hindenburg. Dat deze typeringen en oordelen vaak emotioneel fris van de lever gegeven worden mag wikkers en wegers ergeren, Kessler wordt er zeker niet antipathieker door.

Zijn relaties met de literatuur zijn merkwaardig. Zijn leven, volgepakt met Frühstücks, diners en soupers, kan hem maar weinig tijd hebben gelaten tot lezen. Toch was hij een goed kenner van Nietzsche en onderhield hij nauwe contacten met vele schrijvers. Van de gebroeders Mann betekende Heinrich veel meer voor hem dan Thomas, ook al werkte Heinrich persoonlijk op hem als een stokvis. Met Hugo von Hoffmannsthal verbonden hem oude banden. Samen schreven zij de Jozefslegende, waar Richard Strauss muziek bij maakte en Hoffmannsthal droeg aan Kessler zijn in boekvorm verschenen ‘Rosenkavalier’ op. Maar ook van vriend Hugo stamt de meest vernietigende kritische uitspraak over Kessler. In een brief aan zijn boezemvriend Bodenhausen schreef hij nl.: ‘Kessler löst ja nichts, nichts im Geiste auf, weil er, so traurig es zu sagen ist, nicht lebt’.

Met Harry's dagboek in de hand kan men moeilijk tot een ander oordeel komen. Kessler is een Schöngeist, een uiterst erudiete,



kunstminnende snob, die sensitief en intelligent vegeteert in de marge van het echte leven. Dat blijkt o.a. uit zijn reactie op de dood van zijn moeder. Dit feit is voor hem alleen aanleiding tot een paar psychologische en meewarige bespiegelingen, zodat men zich met verbijstering afvraagt waar zoon Harry eigenlijk gebleven is. Typerend is ook dat in het dagboek alleen mensen van naam een rol spelen. De schelmse Albert Vigoleis Thelen, die op Majorca een jaar lang Kesslers manuscripten uittikte (waarover allerlei wordt verteld in diens verrukkelijke Die Insel des zweiten Gesichts) komt in de dagboeken niet voor. Kennelijk omdat Thelen in die jaren nog volmaakt onbekend was.

Maar daartegenover staat Kesslers helder inzicht, van het begin af aan, in de barbarij van het nazisme. Al in 1925 bij de verkiezing van Hindenburg tot president schetst hij de hele fatale ontwikkeling, die met de nazi's werkelijkheid zou worden. Weliswaar ziet Kessler de verkiezing van Hindenburg als een tegenslag voor de nazi's omdat met hem de zwartste reactie op de republikeinse troon geheven werd en de nazi's dus niet langer konden poseren als enige kampioenen van de verdrukte nationale rechtervleugel. Maar wel voorspelt Kessler in 1925 een bloei van ondemocratisch nationalisme, eindigend in een bloedbad, dat Duitslands ondergang zou betekenen.

In 1937 stierf Harry Graf Kessler in vrijwillige ballingschap eenzaam en praktisch vergeten in een klein dorpje in Frankrijk.