Hollands Weekblad. Jaargang 3

Over eigen land^*)
J.L. Heldring

Niemand staat onbevangen tegenover zijn eigen land en landgenoten. Ook ik dus niet tegenover Nederland en de Nederlanders. Het is het land waar ik mijzelf het meeste thuis voel; het zijn de mensen waarmee ik het gemakkelijkst contact heb. Dat is allemaal heel natuurlijk: ik ben hier geboren en opgegroeid.

Het heeft dan ook geen zin te ontkennen dat Nederland mij dierbaar is, net zoals mijn kinderen mij dierbaar zijn. Ik besef dat er in de liefde tot mijn land zowel als die tot mijn kinderen een heleboel eigenliefde zit. Op partijtjes kijk ik naar mijn eigen kinderen, hoewel ze helemaal niet leuker zijn dan die van anderen; of ik schaam me voor mijn kinderen, als ze vervelender zijn. In het buitenland ben ik nieuwsgierig naar wie die Nederlanders zijn die in hetzelfde hotel zitten, en schaam ik mij voor die landgenoten die klungelig of aanstellerig zijn. Doen buitenlanders zo, dan trek ik mij dat niet persoonlijk aan.

Maar als ik zelfs die nette Nederlanders waarnaar ik in het buitenland zo nieuwsgierig ben vermijd, dan doe ik dat omdat ze Nederlanders zijn en niet omdat ik hen als personen wil vermijden. Door die vermijding erken ik mijn identiteit met hen. De zoon die tegen zijn vader rebelleert, blijft niet minder zijn vader in zichzelf herkennen. Ook aan het ergerniswekkende kan men gehecht zijn. Kortom, aan Nederland en de Nederlanders ben ik gehecht doordat (meer dan omdat) ik Nederlander ben. Voorkomende ergernissen vinden ook hun oorzaak in die gehechtheid.

Waar die gehechtheid gesublimeerde eigenliefde is, zal ik in stilte meejuichen als het Nederlandse elftal een heel sterk ander elftal verslaat of als Anton Geesink de Japanners van hun judotroon wipt of als Corinne Rotschäfer Miss World wordt of als prof. Zernike de Nobelprijs krijgt. Een beetje van die glorie straalt dan ook op mij af. Ja, ook de overwinning in de Etnabaai vervulde mij instinctmatig met matige trots.

Nu kan ik, geloof ik, die vereenzelvigingen allemaal wel doorzien en er ook wel om lachen. Ook kan ik mijn automatische Etnabaaitrots rationaliseren tot de erkenning van de mogelijkheid dat het misschien beter zou zijn geweest als we daar op onze kop zouden hebben gekregen. Ik meen dus dat ik, als het aankomt op het innemen van een politiek standpunt, vrij ben van neigingen om de waarden van mijn land en landgenoten te verabsoluteren, vrij ben m.a.w. van nationalisme.

Wanneer ik dan toch opkom voor de belangen van mijn land (zoals ik ze zie), dan doe ik dat niet omdat ik er absolute waarde aan toeken, maar in laatste instantie omdat ik wil dat mijn land een omgeving blijft waar ik mij in thuis kan voelen; waar ik met een half woord of zelfs een oogopslag een goede verstaander vind; waar ik, kortom, de dingen herken en weet te plaatsen. Die wil heeft uiteindelijk ook politieke consequenties.

Maar relativeer ik dan alles? Ik geloof het niet. Er zijn eigenschappen die, meen ik, typisch Nederlandse eigenschappen zijn en die ik meen ook objectief hoog te kunnen aanslaan. (Ik moet voorzichtig zijn, want volledige objectiviteit ten opzichte van je eigen land is niet wel mogelijk.) Ik voor mij heb pas oog voor die eigenschappen gekre-

*) Dit artikel is het eerste van een reeks waarin medewerkers van het Hollands Weekblad zullen schrijven over hun relatie tot het eigen land en tot de mensen die er wonen.

[p. 9]

gen tijdens een vierjarig verblijf in het buitenland, toen ik Nederland op een afstand bekeek en Nederlanders goed kon vergelijken met andere buitenlanders.

Onder die goede eigenschappen van de Nederlander zou ik dan willen noemen een eerlijkheid in de zin van ervan-op-aankunnen. Zijn neen is neen, en van zijn ja kun je meestal ook wel op aan, heb ik ergens eens geschreven. Ik herhaal het hier. Maar nu ik dit neerschrijf, vraag ik mij af of wat wij als draaierigheid, dubbelzinnigheid of zelfs onbetrouwbaarheid van, zeg, de Italiaan beschouwen, ook door de mede-Italiaan als zodanig beschouwd wordt. Misschien weet deze heel goed waar hij aan toe is als zijn landgenoot ja zegt...

Toch geloof ik dat deze Nederlandse eigenschap over het algemeen wel door iedereen geapprecieerd wordt, al zullen velen vinden dat zij soms wat ruw tot uiting komt. Dat vinden de Amerikanen zelfs. De directheid waarmee de Nederlanders hun mening zeggen over andere mensen of over dingen die de Amerikanen als tot hun privacy behorend beschouwen, is frappant. Ik moet zeggen dat ik dat verfrissend vind, vooral temidden van mensen wier directheid (althans ten opzichte van die onderwerpen) een mythe is.

Niet dat ik mij niet, gedurende die vier jaar, ook flink geërgerd heb aan m.i. even typisch Nederlandse eigenschappen. Zoals bijv. die eigendunk, de vaste overtuiging dat we onze zaakjes beter voor elkaar hebben dan wie ook (beste doktoren, beste ingenieurs, beste bruggebouwers), dat onze daden door iets moreler motieven geïnspireerd worden dan die van anderen, dat er naar Nederland met meer belangstelling geluisterd wordt dan naar andere landen.

Maar ook hier voel ik, terwijl ik het neerschrijf, dat ik de kanttekening moet maken dat het heel best mogelijk is dat Zwitsers of Denen of Luxemburgers met precies zo'n eigendunk hun grenzen overtrekken. Dat die eigendunk dus toch niet zo'n Nederlands monopolie is, maar dat ik mij er alleen, als Nederlander, aan ergerde. Toch geloof ik dat althans het geloof dat er met speciale aandacht naar Nederlands woord geluisterd wordt, wel heel typisch Nederlands is. Dat is dan waarschijnlijk de dominee in ons.

Hoe het ook zij - teruggekomen in het vaderland heb ik mijn opvattingen over mijn land en landgenoten niet gewijzigd. Ik heb er wel een paar bijgekregen. Zo valt mij de Autoritätenglauben in dit land sterk op, des te ergerlijker naarmate hoger opgegeven wordt van de vrijheidswil en het individualisme,



die zo karakteristiek voor de Nederlander zouden zijn. Ik merk er in het openbare leven, eerlijk gezegd, weinig van. Wanneer een minister of een generaal of een professor iets gezegd heeft, dan zal het wel waar zijn. Die man is toch een honorabel mens en zal ons toch geen leugens vertellen? Men hoeft echter niet dadelijk aan iemands eerbaarheid te twijfelen of aan leugens te denken om het machtswoord van zo'n autoriteit toch wel eens in twijfel te trekken?

Ik geloof dat fatsoen inderdaad op de lange duur een troef is, die Nederland ook internationaal te stade komt, maar in eigen land wordt er te veel onder die noemer gebracht. Dat openbare figuren op de merites van hun daden worden beoordeeld, is goed; dat het betrekken van hun persoonlijke eigenschappen in de beoordeling onfatsoenlijk gevonden wordt, is een gebrek in het publieke leven. Profiles, zoals in Engelse en Amerikaanse kranten, maar ook in Duitse (zoals Die Zeit bijv.) geregeld verschijnen, zijn hier vrijwel onmogelijk. Mémoires worden nauwelijks geschreven: de kinderen van erin beschreven overledenen mochten zich eens gekwetst voelen!

Dit is wat mij ergert in Nederland, en ik geloof dat het ook objectief ergernis waard is. Laat ik dus zeggen dat het mij verontrust. Maar ook zo'n verontrusting is alleen mogelijk bij iemand die zich, for better or for worse, één weet met het land waar hij toevallig is geboren en getogen.