Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 13]

Een jong instituut
A.L. Schneiders

Terwijl ik door de glazen draaideuren van de hall gleed, dacht ik dat de portier mij achterdochtig aankeek, op het punt mij achterna te hollen misschien. Ik had toch nogal moeite gedaan om onopvallend naar buiten te stappen, alsof ik mij naar een conferentie begaf, met vaste tred, één oog minzaam op de portier en het andere in zijn toekomst, onze toekomst, het concern. Hij kwam echter niet in actie en ik kon ongehinderd de vrije voorjaarslucht instappen, waar ik mijn vaart versnelde. Ik kwam voorbij onze kleine vijver, waar een werkman juist bezig was er nieuwe vis in te gooien, onder het belangstellend oog van drie rondcirkelende meeuwen, een paar kleine jongens en een engelse matroos met linten. Wat ik destijds al had verwacht was inderdaad gebeurd; de meeuwen vraten het vijvertje iedere dag leeg, maar als ons concern eenmaal iets besloten heeft zet het onverstoorbaar door en iedere dag opnieuw wordt de voorraad op peil gebracht met een nieuwe emmer springende, glinsterende vis. Het is juist dit soort kleine, heroische acties dat vooral de middelbare en hogere employé's onder hun glimlach vervult van een diep gevoel van trots en trouw. Ik had wel even bij de vissen willen blijven kijken, maar het leek mij beter niet stil te blijven staan zo dicht bij de uitgang van het kantoorgebouw. Pas aan de overkant van het plein stopte ik een ogenblik om een blik te werpen op de toren van aluminium en glas die ik zojuist had verlaten. Hoog rijst hij op boven de lagere flats in de omgeving: ‘Een eerlijke strakke groet aan de vooruitstrevende mensheid’, had onze bedrijfskrant het gebouw eens genoemd en men had ook een vergelijking getrokken met de doelstellingen van de Verenigde Naties, aan het hoofdkwartier waarvan de architectuur inderdaad sterk deed denken. Ik kreeg een op welling van spijt en schaamte, maar toen herinnerde ik mij qualityfloor en opgelucht hield ik mijn hand boven de ogen om de ramen van de hoogste etage af te zoeken. Dat glimmende vakje helemaal links, daar zat de laatste anderhalf jaar van mijn leven in, maar wat zag ik daarnaast? Ik dacht dat ik een menselijk hoofd zag, dat iets tegen het glas hield, Sandhorst met een verrekijker? Misschien had hij mij de gehele duur van mijn ontsnapping in de lenzen gehad. Ik deed een stap terug in de schaduw van een boom en keek terug. Toen dacht ik Boudon te zien, nog bezig met zijn diapositieven misschien, maar het kan ook wel allemaal verbeelding zijn geweest.

Ik draaide mij om en wandelde het oude deel van de stad in, zonder vastgestelde route, maar wel ongeveer in de richting van de Da Vincilaan, die Henri Wolf mij had opgegeven als het adres van die nieuwe afdeling voor buitenlandse betrekkingen. Ik had nog niet eerder bedacht hoe ik het daar precies moest aanleggen en ik vroeg mij af of ik niet eerst het Hoofd, de heer Buisman, zou moeten opbellen, maar ik verwierp die gedachte want over de telefoon zou hij mij te makkelijk kunnen afschepen. Het beste was hem zonder waarschuwing te overvallen en wat ik daarbij moest zeggen, dat zou ik straks wel zien. Ik kwam langs een draaiorgel dat als een op hol geslagen trekpaard rond de klok galoppeerde en na even om mij heen te hebben gekeken of er geen bekenden in de buurt waren, maakte ik een paar danspassen. Ja, zo zou ik hier rondslenteren als ik met verlof kwam uit Amerika, maar dan echt als toerist. Toen voelde ik het franse grammaticaboek onder mijn arm en ik bedacht met schrik dat ik weer op de verkeerde weg was; had ik niet beter kunnen proberen het toch maar op qualityfloor uit te houden? Op die nieuwe afdeling zou ik waarschijnlijk niet veel tijd hebben er iets aan te doen. Maar toen herinnerde ik mij dat ik aanstaande september toch niet meer kon halen. Ik moest met mijn vertrek zien aan te sluiten op het volgende amerikaanse schooljaar, ik had dus nog ruim de tijd.

In de Da Vincilaan aangekomen, zag ik dat het al twaalf uur was, ik moest niet langer treuzelen. Toch kon ik niet besluiten dadelijk aan te bellen; ik liep eerst een paar maal heen en weer aan de overkant. Mijn indruk van het adres was zeer gunstig, een ruime solide villa die aan het einde van de laan in zijn eigen tuin stond, voor een stad een heel grote tuin. Overal rondom waren balkons met vrolijk, groengeverfd houtwerk en aan de zuidkant, zowel op de begane grond als op de eerste etage, een soort terrassen. Wat een mogelijkheden tot zonnebaden; het geheel suggereerde trouwens onbedreigde kapitalen, tijd genoeg en veel afwezigheid wegens verblijf in het buitenland. Het huis en ik, wij zouden het in ieder geval wel kunnen vinden, dacht ik. Een

[p. 14]

kantoor kon ik er mij niet goed in voorstellen, maar op het bakstenen muurtje naast het toegangshek was toch een grote, koperen plaat bevestigd met daarin discreet gegraveerd: ‘Instituut voor Buitenlandse Betrekkingen’. Geen uitgesproken verwijzing naar ons concern dus, alleen in de rechterbovenhoek het embleem, zij het in zeer gestyleerde vorm. Is op andere aanduidingen van het concern het embleem nog tamelijk herkenbaar een vliegende vis, hier vloog werkelijk geen vis meer, maar een volwassen vogel met krachtige wiekslag, een jonge albatros zou men zeggen.

Ik belde aan maar niemand kwam naar voren en ook na de tweede keer bellen bleef het stil. Ik was diep teleurgesteld, want ik had er echt zin in gekregen. Toen hoorde ik aan de achterkant van het stille huis een deur slaan en even later het geluid van een energiek voortgedreven grasroller. Ik liep het hek weer uit en sloeg de hoek om, zodat ik aan de zijkant van de tuin uitkwam. Daar was hij, een kleine donkere man, zeer recht van lijf en leden, die met vlugge stramme pasjes een grasmachine voor zich uit duwde. Ik riep pardon, maar de afstand was te groot en ik stond bovendien half verscholen achter de heg, hij werkte niets vermoedend door. Een tuinman of een bediende kon hij beslist niet zijn; daarvoor was hij veel te driftig in de weer en het was trouwens ook wel aan zijn kleren te zien; zo'n zwart conferentiepak met een lichtgrijze streep, vertikaal. Een aantal van deze pakken bij elkaar en dat gebeurt geregeld, wekt de indruk van een vergadering tamme zebra's, cityzebra's. Misschien was hij het Hoofd zelf wel, de heer Buisman, hoewel het tamelijk ongebruikelijk is dat men in zo'n positie zelf het handenwerk rond het bureau verricht. Hoe dan ook, ik moest iets doen en zette het op een luid hoesten. In de zachte voorjaarslucht klonk dat nogal hol en pathetisch, een ouderwetse teringlijder nog, maar het had wel resultaat. Hij keek verbaasd op en ik riep dadelijk: ‘Pardon, mag ik U even spreken?’

Hij ging mij voor door een koele, halfdonkere hall die nog leeg was op een hoge Chinese vaas na en twee op elkaar gestapelde metalen bureau's, die blijkbaar net waren afgeleverd. Zijn eigen kamer was al ingericht, eenvoudig doch kostbaar; er stond zowel radio als televisie en de ingebouwde boekenkast was al helemaal gevuld met gloednieuwe, glanzende kunstboeken van zeer groot formaat. Hij kon ze in die korte tijd onmogelijk allemaal zelf uitgekozen hebben, laat staan doorgebladerd, misschien had hij eenvoudig een order geplaats van zoveel meter nieuw, prima kunstboek. ‘Gaat



U zitten’, zei hij kort maar niet onvriendelijk, na zelf achter zijn bureau te hebben plaats genomen. Wat mij het meest aan hem opviel was de suggestie van onaardse netheid, in de zin van zindelijk maar ook preciesheid. Men ziet dat wel meer bij kleine kale mensen; zijn beknopte, goed gebruinde schedel glom als een gepoetste hazelnoot.

‘Met genoegen’, antwoordde ik, ‘een mooie tuin hebt U hier’.

‘Ja, daar ben ik heel erg blij mee. Het ligt bepaald in mijn voornemen daar zelf wat aan te blijven doen, voorzover ik nog tijd overhoud natuurlijk. Zeer gezond, lichaamsbeweging, wij zitten teveel in onze auto's. Maar vertelt U eens, waarmee kan ik U van dienst zijn’.

Daar ging hij dan; mijn nevelige positie op qualityfloor, mijn dringend verlangen mij nuttig te maken, vlotte pen, goede talenbeheersing. Ik kreeg een plotselinge behoefte aan eerlijkheid, aan biechten tot ik erbij neerviel; ik begreep dat ik wel mocht uitkijken en dat maakte mij in het begin nogal aarzelend. Bovendien werd ik afgeleid door zijn koele bruine ogen die heen en weer gingen tussen mijn hoofd en mijn handen. ‘Kijken wat de sollicitant met de handen doet’, het elementaire lesje psychologie dat wel iedereen te horen krijgt. Dat hij zich daar zo braaf aan scheen te houden, bracht ineens het verlossende besef van zijn beperktheid en vanaf dat moment ging het veel beter.

‘Uw eerlijkheid bevalt mij’, zei hij toen ik klaar was. ‘U bent in ieder geval ook enthousiast en dat is al heel belangrijk in het

[p. 15]

leven’. Ik had wel het gevoel gekregen dat het nogal goed ging, maar deze reactie had ik toch niet verwacht. Het maakte mij achterdochtig; misschien was dit wel zijn gewone manier van spreken, een opgewekt vrijblijvende dominee. Maar nu maakte hij de reserve dat hij het ook nog allemaal niet precies wist, dat hij hier zelf ook nog maar pas een week zat en zonder personeel, al kreeg hij dan morgen zijn secretaresse. De zon scheen op zijn oren en het viel mij op hoe groot ze waren en hoe ver ze naar buiten flapten. Een vleermuis, wakker maar alleen, ook al zou morgen het bureau volstromen; misschien was hij wel zo pertinent uit onzekerheid. Maar zou zo iemand wel zelf de tuin rond zijn bureau gaan doen? God weet was er werkelijk niets om naar te raden, een kleine houten bol, te hard voor naklank.

Hoe dan ook, hij zat vol plannen, zijn instituut zou zich op een zeer breed terrein gaan bewegen, zowel in geografische zin als wat betreft de voorlichtingsmedia waarvan het zich zou bedienen. Directe reclame voor ons concern zou er ook niet aan te pas komen; het zou eerlijke algemene voorlichting over de prestaties van ons land worden, cultureel, agrarisch, waterstaatkundig, enzovoort, al zou er natuurlijk best eens een opname uit onze bedrijven in voor kunnen komen of onze naam als sponsor van het gebodene. Ik informeerde naar de landen waar het instituut zou gaan werken, want dat interesseerde mij wel het meeste. In principe de gehele wereld, antwoordde Buisman krachtig, maar uiteraard moesten wij geleidelijk beginnen. Het presidium moest natuurlijk instructies geven omtrent de prioriteiten; hij wou mij echter wel vertrouwelijk mededelen dat hij persoonlijk in de eerste plaats Australië, de beide Rhodesia's en Tanganyka op het oog had. Een heel anatrekkelijke keuze leek het mij; het scheen mij niet gepast te informeren waarom juist deze en hij maakte ook geen aanstalten om het mij te gaan uitleggen. Als er daarstraks onzekerheid in hem was geweest, dan was daarvan op dit moment in ieder geval geen sprake meer. Zelfbewust, zo niet zelfvoldaan, zat hij achter de uitgestrekte vlakte van zijn bureau, een nog lege, roetzwarte zee, maar hij was al de kleine nette president van Tanganyka en aanverwante onderhorigheden.

Er was een stilte gevallen en door de open tuindeuren namen de voorjaarsgeluiden ongehinderd onze plaats in, een merel die kwekkerend zijn snavel zat te rekken op een dakgoot, het rinkelen van borden en messen in de keuken van de villa hiernaast en een lachende vrouwenstem aan onzichtbare lentedraadjes. Ik dacht dat niemand werkelijk iets zou missen, noch hier in de buurt, noch in Tanganyka, wanneer het altijd stil zou blijven in dit huis, een rustgevende gedachte. Maar op Buisman had de stilte juist het tegenovergestelde effekt. Hij trommelde met de vingers op zijn bureau en sprong op. ‘Het spijt mij, ik moet nu naar een lunchafspraak’, zei hij. ‘Ik weet voorlopig wel genoeg van U en ik laat binnenkort wel van mij horen. In principe heb ik wel belangstelling voor U, al moet ik er meteen bij zeggen dat Uw bijzondere positie op qualityfloor misschien een moeilijkheid kan vormen. Maar ik zal het bespreken, ik zal mijn best doen. Zoals ik daarnet al gezegd heb, U hebt belangstelling, U bent nog jong en U lijkt mij ook, eh ja, voldoende kneedbaar, enfin U hoort nog van mij.’

Al pratend waren wij naar de voordeur gelopen, waar wij afscheid van elkaar namen. Met een kwiek sprongetje verdween hij in zijn auto. Ik liep langzaam terug door de zonnige laan en ergerde mij erover dat één woord zo de lucht kon verpesten. ‘Kneedbaar’, het gaf een allesdoordringend vies gevoel, ik had wel naar de gracht willen hollen, maar ik begreep dat wassen niet zou helpen. Het is meer een kwestie van schudden; losschudden, opschudden of door elkaar schudden, wist ik het maar. Ik zou wel zien, besloot ik toen, twee en dertig jaar, tijd genoeg om het te bezien en de dag was toch te mooi voor paniek en gewroet in het donker? Kijk, het ging al over.