Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 8]

Opstand in het paradijs
Beb Vuyk

Wanneer in november 1957 de Indonesische regering als nieuwe fase in haar strijd om Nieuw-Guinea beslag laat leggen op de Nederlandse bezittingen en een begin maakt met de uitwijzing van Nederlandse ingezetenen wordt Indonesië weer voorpaginanieuws en vele buitenlandse journalisten snellen er heen. Ruim een maand later barst wat men in de Amerikaanse pers ‘de opstand der kolonels’ noemt openlijk naar buiten. Amerika steunt de rebellen met wapens en het zijn Amerikanen, die de bommenwerpers der Menadonese opstandelingen bedienen; Rusland helpt met vliegtuigen en instructeurs. Een korte poos lijkt het er op of Indonesië een tweede Spanje zal gaan worden, tot de snelle ineenstorting der rebellenregering op Sumatra en de Amerikaanse leningen voor buitenlandse rijstaankopen aan de regering in Djakarta het gevaar voor een explosie in het internationale vlak terug doen lopen. Onder de buitenlandse journalisten die in die periode in Indonesië hun jachtterrein vinden, behoort ook James Mossman. Hij bevond zich toevallig op Sumatra toen de regeringstroepen hun succesvolle landingen uitvoerden en hij was de eerste die daarvan op Djakarta - waar ook vele niet-rebellen de officiële regeringsberichten over militaire successen niet vertrouwden - een mondeling betrouwbaar ooggetuigenverslag geven kon. In zijn verhalen spaarde hij noch de regering noch de rebellen, maar daar werd niemand kwaad om. Men vond hem een aardige kerel. In Indonesië waar men snel kriebelig wordt door kritiek, kan men tamelijk veel verdragen van iemand die men mag en vertrouwt. Dit geldt ook voor diplomaten en onderhandelaars. Enkele maanden geleden publiceerde Mossman zijn Indonesische reportage onder de titel Revolt in Paradise. De uitgeverij Gottmer in Haarlem brengt thans een Nederlandse vertaling onder de titel Opstand in het Paradijs.

Mossman is een jonge Engelsman, die na beëindiging van zijn studie in Cambridge enkele jaren werkte bij de legervoorlichtingsdienst in Griekenland en Egypte. Voor hij in de journalistiek ging maakte hij aan de universiteit van Princeton een speciale studie van de Amerikaanse politiek in het midden Oosten. Tijdens zijn verblijf in Indonesië werkte hij voor een Londense krant, de Daily Mail en voor de Sydney Morning Herald. Sinds enkele jaren is hij aan de B.B.C. verbonden als reizend verslaggever en interviewer. Zijn boek is een reisreportage, weliswaar met een zeer uitgebreide achtergrond van de politieke ontwikkelingen, die tot de conflictsituatie geleid hebben, maar waarin het verhaal van belevenissen en gebeurtenissen en vooral de gesprekken met de verschillende personages, belangrijk boeiender zijn geworden. Bovendien is zijn achtergrond-informatie, hoewel in grote lijnen juist, hier en daar nogal slordig in de details. Een gemiddeld grondbezit van de Javaanse boer op te geven als 86 H.A. met de mededeling dat het uiterst klein is, is zo'n slordigheid. Tegenstellingen in de Batakse samenleving als tegenstellingen tussen Islamieten en Christelijke groeperingen te zien, kan misschien verklaard worden uit zijn bekendheid met het midden Oosten, want bij Bataks worden de scheidslijnen niet door de godsdienstige verschillen maar door de oude stamvetes bepaald. Over de dertig sultans van Java te schrijven, die in de revolutie grotendeels met hun families door de bevolking zouden zijn afgeslacht en waarvan alleen de sultan van Djokja zich als sultan zou hebben kunnen handhaven, is ook weer zo'n onnauwkeurigheid, waarbij een bepaalde situatie op Sumatra met die op Java wordt verward. Men kan van dit soort slordigheden nog een tiental of meer vinden, maar ze liggen buiten het totale beeld van de

[p. 9]

toenmalige politieke situatie. Ernstiger is het om de mensen van de 17 october-beweging van 1953 met de naam Nasutiongroep aan te duiden, niet alleen omdat Nasution daarin een onbelangrijke rol heeft gespeeld, maar omdat hij door deze groep in verband met zijn latere houding min of meer als verrader wordt beschouwd.

In tegenstelling tot Louis Fischer, die in deze zelfde periode in Indonesië verblijft en zo bevriend raakte met de president dat hij wel diens charmes zag, maar diens komediantendom en het gevaar van zijn bekwaamheid in het intrigeren niet voldoende door had, geeft Mossman blijk van een bijna persoonlijke afkeer van Soekarno. Ook dit leidt tot vertekening, want Soekarno's talent om met mensen om te gaan, ze te binden in een vriendschappelijke genegenheid, wordt door hem ook in politieke situaties gehanteerd. Hoewel Mossman dit hier en daar spottend het goochelen met zijn charmes noemt, heeft hij niet helemaal begrepen dat dit ‘charmante’ spel in de Indonesische politiek een factor van gevaarlijke betekenis is geworden.

Bijzonder hinderlijk zijn Mossman's fouten in de spelling der namen, niet alleen van weinig betekenende personen, maar ook die van mensen die men geregeld in het wereldnieuws aantreft, als Raslan Abdoelgani voor Roeslan A., en Soeriadama voor Soeriadarma. Indonesische namen die met een ‘Dj’ worden geschreven als Djambek en Djoeanda zijn in deze Nederlandse vertaling in de Engelse spelling als Jambek en Juanda blijven staan, terwijl de plaatsnamen als Djakarta wel op de gewone manier zijn geschreven, maar dat zal wel aan de vertaler te wijten zijn.

Op zijn best is de schrijver in de beschrijving van gebeurtenissen waaraan hij - zij het dan in de rol van geïnteresseerd toeschouwer - zelf daadwerkelijk deelneemt: zijn reis naar Sumatra en zijn gesprekken met de verschillende leiders, de tweede tocht daarheen, onder veel primitievere omstandigheden, als de troepentransporten der Centrale Regering reeds onderweg zijn en hij bij Boekittinggi met twee andere journalisten de landing van de parachutisten meemaakt, gevangen genomen wordt en weer vrij gelaten, de rebellenregering, de succesvolle landingen der regeringstroepen melden kan. Niet minder boeiend is daarna zijn reis naar de rebellen van Menado, die hem van Singapore naar Borneo en vandaar per smokkelschip naar Noord-Celebes brengt. In een rustige, wat flegmatieke stijl geeft Mossman de wonderlijke operettesfeer van deze gewapende opstand voortreffelijk weer. Hij heeft gevoel voor de stemming van mensen en hun omgeving en is sober en verantwoord in het weergeven van gesprekken. Hij verwondert zich dat, als het op vechten aan gaat komen, niet alleen de bevolking, maar ook de militairen zo weinig lust daarin hadden.

‘Het bleek van alle burgeroorlogen in de geschiedenis degene te zijn, die met de meeste tegenzin gevoerd werd’, schrijft hij ergens. Hij meent dit te moeten verklaren uit de door Soekarno gepropagandeerde eenheidsgedachte, die meer succes gehad zou hebben dan zo op het eerste gezicht leek, vooral ook omdat het trouw gebleven legergedeelte er ook al zo weinig voor voelt om er op los te slaan. Hier mogen zijn observaties kloppen maar is zijn conclusie verkeerd. De rebellen speelden een pokerspel, ze wilden niet vechten en waren overtuigd dat de troepen van de Centrale Regering daar evenmin voor te vinden zouden zijn. Ze baseerden hun gok op de algemene afkeer voor een broederoorlog nog geen tien jaar nadat men gemeenschappelijk tegen de Nederlanders gevochten had. Mereka teman kita, zij zijn onze kameraden, is een gedachte die heel sterk in het Indonesische leger leeft en haar tot een zich superieur voelende, hecht verbonden klasse in de maatschappij maakt. Het leger kwam en veroverde de steden op Sumatra omdat de rebellen niet verwacht hadden dat het komen zou. Later, op Menado, is er wel hard gevochten, hoewel Mossman dat niet meer meemaakte tekent hij dat nog wel aan, maar zonder een verklaring te geven. Daar overheerste nog de KNIL-traditie en stond men tegenover tegenstanders die grotendeels buiten de Teman kita-binding vielen, ook al hadden verschillende officieren wel in het revolutieleger meegevochten.

Het boek is in slecht Nederlands vertaald. Batakkers zijn paarden, de mensen heten Bataks. Er wordt nogal raar omgesprongen met de werkwoordstijden en ook zonder in het bezit te zijn van het Engelse origineel is het mogelijk een aantal fouten in de vertaling aan te wijzen. De Oost, waarmee het oosten bedoeld wordt, zal wel een foutieve vertaling van The East zijn, des te verwarrender omdat vroeger in de volksmond De Oost een aanduiding van was Nederlands Indië. Liberale leiders zijn er niet in Indonesië, er zal waarschijnlijk liberal leaders gestaan hebben, wat toch beter met gematigde leiders vertaald had kunnen worden en een raar zinnetje als ‘in Barlian's omgeving zijn zoveel verkeerde karakters’ knapt een stuk op, als het Engelse characters met personen vertaald wordt of met lieden desnoods.