Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 4]

Over moties
B.J. Fris

Hier moeten we nog even bij stilstaan.^*) Een motie is, in staatsrechtelijke zin, niet meer dan een uitspraak van de Kamer. Moties van goedkeuring zijn in ons land niet gebruikelijk, hoewel ook niet ondenkbaar (het is een wat vreemde traditie die alleen aan permanente of tijdelijke opposities dit initiatief toestaat), maar verder kunnen er in deze procedurale vorm vele uiteenlopende bedoelingen schuilgaan. Men kan er een wens mee te kennen geven, ter overweging bij een latere planning van het beleid, men kan er een directe omzwenking van het beleid mee beogen, maar het is ook heel goed mogelijk dat de indieners en voorstemmers van een motie in het geheel geen invloed op de zittende regering willen uitoefenen, en alleen maar wensen vast te stellen wie voor een bepaald beleidsonderdeel de verantwoordelijkheid neemt. Dit is bijvoorbeeld de zin van de eeuwige oppositie-moties in het britse Lagerhuis, die vijf jaar lang met altijd dezelfde stemmenmeerderheid worden verworpen. Het is dus meer dan een staatsrechtelijk formalisme dat een minister een aangenomen motie naast zich kan neerleggen. Hij neemt dan een persoonlijke verantwoordelijkheid, al of niet in de verwachting dat later het gelijk wel aan zijn zijde zal blijken. Het gelijk moet dan nog vlug zijn, want iedere vier jaar is er een afrekening. Van de kant van de Kamer is een motie (een gewone motie, zonder haar op de tanden) daarom altijd het minst mogelijke gebaar. Zij betekent niet meer dan er in staat: een verzoek, een overweging, de uitdrukking van een opinie. Wenst de Kamer tot politiek handelen over te gaan, dan staat ook dat in de motie - zij kan eisen dat een minister verslag uitbrengt over de uitvoering ervan, of zij kan hem met zoveel woorden, op termijn of direct, het vertrouwen opzeggen. Dit alles speelt natuurlijk op het terrein dat buiten de legislatieve bevoegdheden van de Kamer valt, want daarbinnen heeft een amendement onmiddellijk effect.

Er zijn verschillende redenen waarom een minister een motie naast zich kan neerleggen. Hij kan geleid worden door een persoonlijke overtuiging, omdat hij meent de belangen van een minderheid te moeten beschermen die in de Kameruitspraak niet tot hun recht komen. Het is zijn goed recht, te willen regeren naar zijn persoonlijk inzicht: verwezen zij naar president Kennedy, die een heel boek schreef over politici die meerderheden trotseerden. Iets minder honorabel, maar evenzeer te rechtvaardigen, is de omstandigheid dat de minister aan een minderheidsbelang gebonden is; hierbij valt in het oog te vatten dat regeringen in Nederland zijn gebaseerd op coalities van minderheden. In de derde plaats kan hij overwegen dat de Kamer zowel als hijzelf wissels trekken op de toekomst en dat de zijne zoveel waard is als die andere. In al deze gevallen verdedigt hij òf zijn persoonlijke, òf de collectieve basis van zijn ministerschap. Voor de Kamer gelden mutatis mutandis dezelfde redenen om er in te berusten dat een motie niet wordt uitgevoerd. Of zij aanvaardt dat de minister in zijn beleid een zekere marge voor zijn eigen voorkeuren opeist - en dat houdt dus in dat zij in grote lijnen het werk van de minister apprecieert; of zij tolereert een minderheidsstandpunt omdat dit deel heeft



uitgemaakt van het geven en nemen waarmee de regeringscombinatie is gevormd - en dit geldt natuurlijk alleen voor een extraparlementair kabinet, omdat anders een meerderheid van de Kamer zèlf aan het compromis is gebonden en een dergelijke motie dus niet mogelijk is zo lang zij de coalitie wenst te handhaven. Er is nog een derde

*) Zie ook ‘Parlementaire verlamming’ van A.F. Luyendijk (HW 144)

[p. 5]

mogelijkheid: die bestaat uit een verwarring van deze twee overwegingen, zodat de persoonlijke inzichten van een minister (of zijn gebreken) worden aanvaard om het kabinet in stand te houden. Dit is slechte logica en slechte politiek. Er zijn aanwijzingen dat deze denkfout speciaal in de huidige regeringsperiode een zekere rol is gaan spelen; de stuurloze KVP is daarbij de voornaamste schuldige.

De remedie is alweer de formele openbaarheid van de parlementaire procedure. Want het kwaad woekert waar het daglicht niet bij kan. Het is in enkele weken tweemaal voorgekomen dat de katholieke fractie in de Tweede Kamer in belangrijke debatten een dubbelzinnige rol heeft gespeeld. In een debat over de ambtenaren-salarissen ondertekende de katholieke expert een meerderheids-motie die bij de stemming niet door de fractie werd gesteund; de korte verklaring die de fractie voor de stemming aflegde was minder dan een verklaring, was helemaal niets. In een debat over de woningbouw stemde de katholieke fractie voor een motie die de minister vervolgens nadrukkelijk naar de prullemand verwees, en stemde dan voor



de begroting van deze minister - zonder een woord. In de kranten viel te lezen dat dit allemaal te maken had met het Nieuw-Guinea-probleem. Dit nu is nonsens; wij weten alleen niet zeker wiens nonsens: van Kamerleden of van journalisten. Ambtenareninkomens en volkswoningen hebben natuurlijk niets te maken met de diplomatieke activiteiten van minister Luns, ook al zou men (op welke gronden?) ervan overtuigd zijn dat alleen deze minister, en alleen wanneer hij gesteund wordt door een kabinet-De Quay, de liquidatie van zijn vroegere standpunten tot een goed einde kan brengen. De minister van binnenlandse zaken van zijn post verdrijven op grond van zijn personeelspolitiek, of de minister van bouwnijverheid op grond van zijn woningbouw-programma,

De tekeningenserie in dit nummer (‘Dierentuin’) is van Peter Vos

betekent geen kabinetscrisis. Tenzij men moet veronderstellen dat voor andere partijen in deze regeringscombinatie deze personeelspolitiek of dit woningbouwprogramma zozeer aan hun diepste wensen zouden beantwoorden dat zij er de oplossing van het Nieuw-Guinea-probleem voor zouden frustreren. Maar dat is dan hùn verantwoordelijkheid, en niet die van de K.V.P. Wanneer de K.V.P. zich door deze beweegredenen zou hebben laten leiden, dan heeft zij verantwoordelijkheden op zich genomen ver buiten haar bereik; dat is een soort goedwillendheid die met onverantwoordelijkheid gelijkgesteld kan worden. En dan nog: is het onder deze omstandigheden niet in de eerste plaats de taak van het kabinet om zichzelf te handhaven? Een plausibeler verklaring is dat inderdaad het kabinet zèlf om dit soort steun heeft verzocht; in het ene geval (de ambtenarensalarissen) omdat het kabinet als geheel voor de beslissingen van minister Toxopeus verantwoordelijk was, en in het andere geval (het woningbouwprogramma) bij wijze van vriendendienst aan minister Van Aartsen. De KVP had in de eerste aangelegenheid in de Kamer duidelijk moeten maken dat dit voor haar de doorslaggevende overweging was, en in de tweede plaats een blijk moeten geven van karakter. Maar deze partij, die van het verdoezelen van geschilpunten een specialiteit heeft gemaakt, bezit niet veel publieke moraal.

Dit zijn inderdaad correlaten in de politiek: openbaarheid en moraal. En de parlementaire motie is de vorm waarin op de meest bondige en concrete manier in de openbaarheid verantwoordelijkheid kan worden afgelegd. Wij hebben het recht de teksten zo letterlijk mogelijk te nemen; uitvluchten en vage verwijzingen naar hogere politieke belangen moeten worden verworpen als in strijd met het openbare karakter van de parlementaire democratie. Na de beide debatten waarvan hier sprake was staat dus formeel vast dat de KVP op twee essentiële punten een meningsverschil heeft geconstateerd tussen haarzelf en ministers van het kabinet-De Quay, en in beide gevallen de voortzetting van een haar onwelgevallig beleid kort en goed heeft geaccepteerd. Het is haar eigen getuigenis. Misschien staat het haar niet erg aan, maar dan had zij een andere houding moeten aannemen. Het is in ieder geval te hopen dat de partij niet, zoals Luyendijk in een vorig nummer zei te verwachten, in de komende verkiezingscampagne zich erop zal laten voorstaan met ministers van mening te hebben verschild. Want dit ware ronduit te kwader trouw.