Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor literatuur en politiek derde jaargang · nummer 145 · 14 maart 1962

Versterking van de eeg

De Europese samenwerking zal in de komende jaren een ander karakter krijgen, en het is de vraag in hoeverre dat een verbetering zal zijn. Er zijn twee ontwikkelingen aan de gang die schijnbaar in tegengestelde richting wijzen, maar die bij het denken aan hun mogelijke consequenties veel gemeen blijken te hebben. De eerste is de rush op de EEG en bijbehorende organen die na het besluit van Engeland begonnen is. Engeland, Ierland, Denemarken en Noorwegen hebben het volledige lidmaatschap voor ogen; Oostenrijk, Zwitserland, Zweden, Spanje, zelfs Israël, ambiëren een of andere vorm van associatie, en zo komen er misschien nog wel een paar meer.

De andere ontwikkeling is de poging van De Gaulle, daarin tot op grote hoogte gesteund door Adenauer (met andere redenen dan die van Frankrijk), om naast de semi-onafhankelijke EEG een intergouvernementele Europese unie op te zetten, met een politieke, een militaire, een culturele, en ook een economische afdeling.

Beide ontwikkelingen bewijzen zowel de kracht als de kwetsbaarheid van de nieuwe organen die de zes landen met het sluiten van de Europese verdragen hebben gecreëerd. Het is het succes van het EGKS-, EEG- en Euratom-experiment, dat Engeland en de andere landen ertoe gebracht heeft hun afwachtende of rivaliserende houding te laten varen, en zich beleefd aan de Brusselse en Luxemburgse poorten aan te melden met het verzoek om mee te mogen doen. Ook de plannen van De Gaulle kan men in zekere zin beschouwen als erkenning van de betrekkelijke zelfstandigheid der Europese organen, als aanwijzing dat Frankrijk wat huiverig geworden is voor de toenemende macht van het kind dat het zelf mee geschapen heeft; het heeft behoefte aan andere niet-suprationale samenwerkingsvormen, ook op economisch gebied, waarin het zijn nationale belangen en doeleinden beter in de hand denkt te kunnen houden dan in EEG-verband.

Bovendien speelt hier steeds de verhou-

[p. 2]

ding tussen Frankrijk en Engeland doorheen. Frankrijk, zou men kunnen zeggen, is er nu in geslaagd Engeland voor het fait accompli te zetten van een succesvolle EEG, en het te dwingen mee te doen op meer continentaal-Europese voorwaarden dan tien jaar geleden bereikbaar waren. Frankrijk zou nu graag voor een tweede fait accompli willen zorgen door een intergouvernementele unie tot stand te brengen, voordat Engeland tot de EEG is toegetreden. Engeland zou dan opnieuw voor de keuze komen te staan: meedoen op Frans-Duitse termen met iets dat al lang en breed bestaat, of buiten blijven staan. Toch is dit een redenering die maar half klopt. Want behalve als poging om Engeland op vriendelijke maar duidelijke wijze te dwarsbomen zijn de Franse plannen voor een intergouvernementele unie bedoeld als reactie op de EEG, als aanval op het begin van supranationale organisatievormen die men in Brussel en Luxemburg van theorie tot werkelijkheid heeft weten te maken, en nog wel tot een werkelijkheid waar het sociaal-economische leven in de zes landen wel bij vaart. Van de Franse nationalisten uit gezien is de situatie dus zo dat de EEG een duimschroef is geweest die Engeland op de knieën heeft gekregen, maar dat men in de loop van het proces zelf de macht over dat folterinstrument enigszins is kwijtgeraakt, en nu dus verlangt naar een nieuw en beter controleerbaar middel.

De kwetsbaarheid van de nieuwe Europese organen wordt zichtbaar, wanneer men merkt hoe betrekkelijk weinig zij kunnen uitrichten tegen de plannen van De Gaulle om een concurrerende intergouvernementele unie op te zetten. Of die plannen zullen doorgaan hangt meer af van de regeringen dan van de bestuurders der gemeenschappen. Ook het ontslag van Hirsch als voorzitter van de Euratom-commissie, omdat hij niet Frans genoeg dacht, was er een symptoom van dat de nationale regeringen de besluitvorming in de gemeenschappen nog altijd in verschillende opzichten kunnen maken en breken. Het gevecht tussen het

supranationale en het nationale, ook binnen de gemeenschapsorganen, is nog altijd in volle gang en de uitslag staat nog lang niet vast.

Hoewel de toetreding van Engeland tot de EEG voor Nederland zonder meer wenselijk is, blijkt het de vraag of de psychologische, politieke en economische gevolgen van een zo grote uitbreiding van het gezelschap als nu op komst lijkt, het ideaal van een vergaande integratie dichterbij brengen. Met psychologische gevolgen bedoel ik dan zowel de consequenties voor de mensen die in Brussel en Luxemburg het unificatie- en coördinatiewerk zullen moeten doen en verdelen, als ook de gevolgen voor de nationale



bevolkingen. Zij zullen in de nieuwe gevariëerde club landen misschien meer een soort tweede OEES gaan zien, die hun betrekkelijk koud laat, dan een versterkte Europese gemeenschap die hun ter harte gaat. Vooral het aangaan van een nauwe band met de Spaanse en Portugese dictaturen zou in dit opzicht funest zijn. Alle pogingen om begrip te wekken voor het supranationale karakter der gemeenschappen, voor al datgene wat de Europese organen meer pretenderen te zijn dan uitvoerders van economische afspraken tussen souvereine staten, zouden dan met één klap hun zin, hun rechtvaardigingsgrond verloren hebben.

Maar ook economisch en politiek gezien zal de toeneming en zoveel grotere gevarieerdheid van de belangen, waarmee de EEG-organen te maken krijgen, de besluitvorming en de uitvoering van de besluiten nog moeilijker maken dan zij zijn. Het is de vraag of de EEG al sterk genoeg is, al voldoende ‘established’ als semi-supranationaal politiek instrument, om te voorkomen, dat zij door een uitbreiding van haar gelederen zal verwateren tot een tweede OEES.

[p. 3]

Het is daarom dubbel jammer dat nu in deze zelfde tijd als het ware een aanslag op haar effectiviteit van binnenuit wordt voorbereid, door het project van de intergouvernementele unie waar de zes EEG-oprichters over twisten.

Deze gevaren betekenen niet, dat men nog maar wat met de uitbreiding zou moeten wachten totdat de positie van de EEG-organen sterker is geworden en tot de plannen voor ondermijning van binnenuit van de baan zijn. Het Europa van de zes was als voorlopig bedoeld, en hoe langer men die voorlopigheid laat duren, hoe moeilijker het zal zijn om de aansluiting tot stand te brengen tussen de zes en de anderen die met elkaar een geïntegreerd Europa tot werkelijkheid zullen moeten zien te maken. Bovendien is de situatie van het ogenblik nu eenmaal zo, dat aan beide aanslagen op de effectiviteit van de EEG tegelijkertijd weerstand geboden moet worden.

Maar wel is het zaak, dat de landen die, zoals Nederland, bij een zowel supranationale als meer landen omvattende integratie belang hebben, zoveel mogelijk aandringen op een versterking in plaats van een verzwakking der bevoegdheden en der organisatievormen van de EEG-besturen. Het gaat er om de EEG-organen te helpen bij hun gevecht tegen de nationale regeringen, om hun zelfstandigheid te vergroten nu zij met meer broodheren en daardoor met meer uiteenlopende belangen te maken krijgen. Het is daarvoor niet alleen nodig de Franse intergouvernementele plannen zoveel mogelijk - de laatste tijd gelukkig in gezelschap van anderen - tegen te gaan, maar ook om uitgewerkte voorstellen te doen voor herziening der Europese verdragen. Die herzieningen zullen het de EEG-organen mogelijk moeten maken zich beter schrap te zetten tegen de wisselende weerspannigheden der afzonderlijke regeringen. Aan de verdragen zal waarschijnlijk toch gedokterd moeten worden vanwege de nieuwe leden; dat is dan meteen een mooie gelegenheid. Het besluit van Engeland om toe te treden maakt het daarbij voor Nederland makkelijker aktief te zijn zonder van tweeslachtigheid beschuldigd te worden. Wij hoeven ons nu niet meer in bochten te wringen om zowel op het Engelse als op het EEG-paard te wedden.

Het is niet waarschijnlijk dat zulke voorstellen tot versterking der EEG door de andere regeringen met gejuich begroet zullen worden. De aspirant-leden, vooral Engeland, zijn niet gewend in integratietermen te denken. Een nog verdergaande relativering van de nationale souvereiniteit dan de Europese verdragen nu al impliceren, zal voor de nationale parlementen waarschijnlijk moeilijk aanvaardbaar zijn. Bovendien is er dus in Frankrijk en Duitsland een neiging te constateren zich wat aan het zelfgemaakte EEG-net te ontworstelen. De stemming bij verschillende regeringen lijkt op het ogenblik meer reactionair te zijn dan vooruitstrevend, meer nationalistisch dan supranationaal.

Maar daar staat tegenover dat de strijd tussen het nationale en het supranationale in de laatste tien jaar van karakter veranderd is. Het zijn nu niet alleen meer de vooruitziende, maar dikwijls enigszins onpraktische politici, die het supranationale bepleiten, maar vooral ook het bedrijfsleven en de gespecialiseerde Europese ambtenaren die de economische gemeenschappen tot behoorlijk werkende mechanismen hebben gemaakt. Voor zover de onderscheiding tussen realisten en idealisten enige zin heeft, mag men zeggen dat de van huis uit meer realistisch gestemde economen en de vooruitziende idealistisch gestemde politici in het ene kamp te vinden zijn, en de achteruitziende idealistische politici, zoals De Gaulle, in het andere. Hoe machtig de laatsten ook lijken, het is toch moeilijk aan te nemen dat zij op den duur het langste eind in handen zullen houden. Wij leven ten slotte, zegt men, in de tijd van het primaat van de economie, en hoeveel nadelen daaraan ook mogen vastzitten, voor de EEG zou het wel eens beslissend kunnen zijn in gunstige zin. Zo beschouwd komen de plannen van De Gaulle en, in mindere mate, Adenauer om de ouderwetse gouvernementele politicus, die niets van economie weet en alles van politiek, weer meer in het zadel te helpen, er uit te zien als een wat rancuneuze poging tot zelfbehoud van een overleefd bestuurderstype, niet ongevaarlijk maar zeker ook niet onweerstaanbaar.

K.L. Poll