Hollands Weekblad. Jaargang 3

Brieven over kleinigheden
N. Scheepmaker
H. Heeresma

Amsterdam, februari

Beste Her,

Je zult het met me eens zijn dat je boekhandelaar een vertrouwensman dient te zijn, als een dokter, of een maatschappelijk werker. Voordat ik naar hier verhuisde haalde ik mijn boeken altijd bij Postma, het voorbeeld van de ideale boekhandelaar. Naast een nimmer brandend open vuur staat in de winkel een ouderwetse, uitnodigende stoel met de hoge leuning naar zijn kantoortje gericht, zodat je een hele middag in die stoel zijn boeken zou kunnen lezen zonder het idee te hebben dat hij je aldoor ziet zitten. Toen ik er een keer stond te bladeren, kwam iemand een dichtbundeltje terugbrengen, dat hij ter inzage mee had gekregen. Het was hem toch een beetje tegengevallen, zei hij, wikkelde het zorgvuldig uit vloeipapier en legde het (na weken?) terug op de tafel. Postma had ook de gewoonte boeken die hem bijzonder bevielen aan je mee te geven: ‘Leest u dit eens, het zal u wel bevallen denk ik!’ Zo heeft hij me eens Mijn aap schreit, van Helman, meegegeven. Omdat ik er steeds maar niet toe kwam het te lezen heb ik het tenslotte maar gekocht, maar dat was niet zijn opzet. Toen ik een keer voor mijn moeder het Dagboek van Anne Frank wilde kopen, op een zaterdagmiddag, tien voor zes, fietste ik speciaal naar hem toe omdat ik geen geld had en het op rekening wilde zetten. Hij had het echter niet voorradig, maar leende me het geld om het toch nog bij Meulenhoff te kunnen gaan kopen. Dat is de ware mentaliteit voor een boekhandelaar! Bij mij om de hoek is nu een uitstekende boekhandel waar ik geen voet over de drempel zet. De eigenaar ken je wel, als hij op straat in de verte een goede klant ziet naderen begint hij al twintig meter voor het ontmoetingspunt groetend te buigen, wat ook voor de klant bijzonder vermoeiend is, want je kan moeilijk tien meter lang blij met het hoofd knikken of de hand opheffen. Een van de eerste keren dat ik in zijn winkel kwam kocht ik in een roekeloos ogenblik zo'n groot en kostbaar verzamelwerk van Punch, dat een kleine twintig gulden kostte. Ik had er al spijt van toen ik thuis kwam, heb weliswaar behoedzaam nog even de cartoons bekeken, het boek angstvallig niet verder dan tot een hoek van 90 graden openend, maar voor het overige ben ik er mee omgesprongen als met mijn nieuwe bandrecorder. Meteen de volgende ochtend ben ik het gaan terugbrengen, zeggend of ik inplaats ervan een tegoedbon kon krijgen. Dat kon niet, en hij legde me uit waarom niet. Als je het boek van boven of onder bekeek, dan kon je zien dat het niet volledig rechthoekig meer was, en hij verkocht zijn boeken blijkbaar in het bijzonder op hun rechthoekigheid. Ongetwijfeld was die minieme afwijking van het rechthoekige ook al aanwezig toen ik het kocht, maar hij hield voet bij stuk, en ik heb

[p. 15]

uiteraard niet langer aangedrongen. Ik had trouwens op datzelfde moment een bestelling van f 200, - studieboeken bij me, die heb ik natuurlijk bij me gehouden. Sinsdien kom ik er niet meer. Wel ga ik altijd even kijken naar zijn goed verzorgde etalage, en bestel dan aan de overkant, bij tijdschriftenhandel Bruins, de boeken die ik wil hebben. Eén keer heb ik zelfs een van de bedienende meisjes daar meegetroond naar de etalage aan de overkant om precies het boek aan te wijzen dat ik wilde hebben, want ik wist de uitgever niet. Bij Bruins heb ik nu een uitstekende verstandhouding opgekweekt. Ik koop er ongeveer de helft van wat ik er lees. Enkele dagen geleden wilde ik een Parool betalen met een briefje van vijfentwintig, want ik had geen dertien cent klein. De juffrouw die me bediende kon met haar kassa (elk meisje beheert daar een eigen kassa) geen f 25, - wisselen, en ik zei dat ik er toch elke dag minstens een keer kwam en dus morgen wel zou betalen. Zij was er gloednieuw, kende me dus nog niet. Een van de andere meisjes echter kon vanuit háár kassa die vijfentwintig gulden wel wisselen, dus achteraf heb ik die dertien cent toch betaald. Het idee nog dertien cent aan Bruins schuldig te zijn had zich echter al voortijdig in mijn hoofd vastgezet, dus toen ik de volgende middag bij de melkboer stond en mevrouw Bruins net acht cent tekort kwam voor haar boodschappen, zei ik galant dat ze toch nog dertien cent van me kreeg en ik die acht cent wel even zou betalen. Zij bedankte me, ging groetend heen, er heerste een algemene sfeer van welwillendheid in de winkel, maar toen ik dus die acht centen uittelde op de toonbank besefte ik al dat ik helemaal geen dertien cent schuldig was. Tegenover de melkboer en de overige cliëntele kon ik echter moeilijk terug, en ik betaalde onbewogen. Vervolgens moest ik naar Bruins, opnieuw voor Het Parool, en zoals je begrijpen kunt kon ik ook daar niet een ingewikkeld



verhaal gaan ophangen over een briefje van vijfentwintig, en toen, en ik dacht, enzovoort. Trouwens, waar zou je je ook druk om maken, om acht cent! Pardon, dertien cent, want ik kon nu niet meer terug. Ik pakte Het Parool en zei tegen dezelfde juffrouw van de dag tevoren dat ik ook nog vijf cent van gisteren schuldig was. Daar keek ze van op, maar waarom zou ik niet, dus mijn vijf centen werden bij de rest gevoegd, ongetwijfeld een chaos veroorzakend in de administratie.

Hartelijke groeten,

Nico

's-Gravenhage, februari

Beste Nico,

Als je bedoelt dat een boekhandelaar het begrip van een maatschappelijk werker voor de - vooral financiële - noden van zijn kliënt dient te bezitten, en gelijk een bekwame arts een snelle diagnose kan stellen van de wensen die de bezoeker bij hem binnen voeren dan kan ik het niet anders dan met je eens zijn. Maar figuren zoals jouw Postma zijn zo zeldzaam dat ze uniek mogen heten. Pas nu mijn leeswoede is ingedamd tot hooguit één boek per week vind ik in Scheveningen een man die te vergelijken is met jouw Postma. Terughoudend als het om het aanbieden van rekeningen gaat maar verder uiterst aktief. Voor één pocket jaagt hij voor mij zijn personeel vrieskou en striemende regen in om mij de volgende dag telefonisch mede te delen dat hij de hand op het boekje heeft kunnen leggen maar dat het per post verzonden zal worden daar griep zijn zaak heeft lamgelegd. Hij is waarschijnlijk de enige boekhandelaar in, laten we zeggen Zuid-Holland met wie ik een goed glas wijn in zijn gezellige woning boven de winkel kan drinken zonder dat er ruzie ontstaat. Gewoon omdat hij een man is die het verkopen van boeken ziet als een broodwinning; en nog niet eens zo'n goede bedenkt hij zorgelijk nu zijn gezin binnenkort weer een kind meer zal tellen. Zijn vakkennis haalt hij uit de folders van de uitgevers die hij wel niet leest maar waarin hij toch de foto's van de auteurs nauwkeurig bekijkt en het is boeiend hem hierop een oordeel te horen vellen: altijd treffend, humoristisch vaak en zelden juist. Ridderlijk geeft hij toe dat hij niet van lezen houdt

[p. 16]

maar wel graag naar de T.V. kijkt. Kortom, een man zonder pretenties, zonder dé pretenties die zovele boekhandelaren weinig sieren.

Voor mij zijn de meeste boekhandelaren in niets te onderscheiden van de middenstanders waarmee bijv. de shoppende huisvrouw dagelijks van doen heeft. Ook boekhandelaren drijven hun zaken met een onmiskenbare kommerciële beat maar die kerels willen ook nog eens de kulturele pikbroeken uithangen en dat irriteert mij in hoge mate.

Een voorbeeld: Wanneer een bekende hoofdstedelijke boekhandelaar die bij literaire evenementen het hoogste woord voert en wiens etalage-inhoud stijf staat van de pretenties op mijn vraag ‘of hij een niet al te duur boekje heeft om aan een lieve oude dame ten geschenke te geven’, antwoordt met het overhandigen van L.P. Boon's Menuet dan kan ik alleen nog maar mijn schouders ophalen, zijn zaak mijden en, wanneer hij nog eens zijn liefde voor de literatuur in het openbaar kwijt wil, hem hardop uitlachen.

De belezenheid van de gemiddelde boekverkoper is - let maar op! - zeer gering en zijn literaire smaak weinig ontwikkeld. Voor hem Fabricius, dat is het wel. En dan spreek ik niet alleen als klant maar óók als insider, zoals je weet. Nee, werkelijke kennis en liefde van en voor het boek, daarvoor moet je zijn bij de mensen van de antikwariaten.

Daarom, laat men toch de boekhandel in zijn geheel opheffen en de verkoop van boeken in handen geven van de winkelier die oprecht is in zijn streven om winst te maken. Alleen hij kan, ongehinderd door pretenties en gesteund door pittige reklameakties en voordelige aanbiedingen, een waarlijk grote omzet behalen. De armoedzaaier die de schrijver nu eenmaal van professie is zal dan eindelijk een staat van leven kunnen voeren waar hij recht op heeft. En het heirleger van de boekhandelaren? De goeden kunnen antiquair worden en zullen dat dan ook niet nalaten. De vele anderen kunnen zonder moeite opgenomen worden in het arbeidsproces. Er is een ernstig tekort aan hand- en hoofdarbeiders en er is nog zóveel werk te doen.

Is dat alles wat je bij mij over boekhandelaren hebt uitgelokt?

De volgende geschiedenis wil ik je niet onthouden.

Enige zomers geleden liftte ik over een grote afstand mee met een vrachtwagen, geladen met zakken aardappelen. Het was die dag zeer warm, extra heet misschien omdat we ons ver beneden de Moerdijk bevonden.

In het begin nog ingenomen met mijn hoge plaats op een berg van zakken aardappelen die ver boven de kabine uitstak, lag ik al spoedig met gespreide armen en benen in doodsangst en een konstante storm van 60 km onder een blakerende zon terwijl een fijne, doordringende wolk van kleistof mij aan het gezicht onttrok. De toch eindigde in... Hedel?... waar de vrachtwagen in de verte in een schuur verdween, mij achterlatend in de smalle dorpsstraat. De tocht had de gehele middag geduurd, de zon was duidelijk gezakt, er waren geen voorbijgangers, wél schaduwen, goddank. Op een raamkozijn gezeten ontdeed ik mij van het stof en kwam weer bij. Toen ik opstond en mijn citybag oppakte ontdekte ik achter het raam de etalage van een boekwinkel. Ik bleef de boeken even bekijken (in gedachten? waarom? Ik dacht nergens aan, deed zomaar wat) en stapte het zaakje binnen. Het was er donker en bijzonder koel. De koelte die je vindt in een melkwinkel of een slagerij maar niet in een boekwinkel. Meteen kwam een klein mannetje te voorschijn. Grijs, bejaard en gekleed als een dominee. Voordat er iets gezegd kon worden wenkte hij mij met een rustig gebaar en ging mij voor achter de toonbank een nisje in. Na het openen van een deur kwam ik in een eveneens donkere kamer. Twee ramen recht tegenover mij stonden halfopen en keken uit op een kleine tuin waarvan, om zo te zien, elke centimeter was begroeid met bloemen zonder dat er ook maar een smal pad was vrijgelaten. Een grote bloembak die zonder overgang uitliep in een hellende akker. De boekhandelaar was bij het hoofdeinde van een ouderwets bed blijven staan, een hand gesteund om een koperen knop, en keek mij vriendelijk aan. In het bed lag een vrouw en ze was dood, daar viel niet aan te twijfelen. Ik bemerkte nu ook brandende kaarsen en rooms-katholieke rekwisieten. In een opwelling handelend liep ik de kamer door, een gangetje in en boog mij over de bloemen in de tuin. Nog zie ik het voor mij dat krioelen van mugjes, vliegen en wespen terwijl ik snel een bosje bloemen plukte. Weer in de kamer gekomen legde ik de bloemen op een stoel, knikte naar de boekhandelaar die mij zwijgend en onbewogen maar niet onvriendelijk opnam en verliet door de winkel het huis.

Gek, ik zou dat niet meer kunnen, dat liften. Ik denk dat ik nu al halverwege van die vrachtauto was gevallen.

Enfin, ik hoor wel weer van je.

Heere