Hollands Weekblad. Jaargang 3

Bezoek aan Kampala
B.F. Galjart

Deze indrukken van Makerere University College in Kampala (Uganda), zijn afkomstig van een der leden van het Nederlandse Studenten Afrika Gezelschap die van novemher j.l. tot april a.s. bezoeken brengen aan verschillende Afrikaanse universiteiten.

Er op uit om vooral de mening van Afrikaanse studenten te horen, ben ik misschien nog achterdochtiger geworden dan zij. Toen wij, met een Dakota van de Sudan Airways uit Khartoum komend, landden op het vliegveld van Entebbe in Uganda, was practisch het eerste wat ik dacht: hier zijn ze nog. Het vliegveld had wat weg van Eelde op een warme zomerdag, maar dan zonder Rijksluchtvaartschool; ons vliegtuig was het enige, dat er te bekennen viel. Desondanks stopte het in een hoek van het veld en konden wij door de gloeiende zon naar de aankomsthall lopen, misschien een plagerij. Alles zag er keurig onderhouden uit, zelfs slaperig; hier had men de zaken nog stevig in de hand. Toen de Hollandse consul, die ons voor het gebouw stond op te wachten, binnen een standje kreeg omdat hij zich niet eerst bij de een of andere belangrijke piet had gemeld, wist ik natuurlijk zeker dat zij hier nog waren, de imperialisten, zoals ik ze later steevast heb horen noemen door de studenten hier, in witte of khaki uniformen met korte broeken. De rest van de dag bleef die eerste indruk overwegen, ook toen wij eenmaal in Kampala waren, een over zeven heuvels verspreide, ruime stad met veel groen en enkele bijzonder mooie gebouwen; een stad ook waar je zonder auto niet veel begint. Voor de meesten van ons was het de eerste aanraking met Europeanen in een kolonie, en onze verwachtingen waren hooggespannen.

Persoonlijk viel ik met mijn neus in de boter, of liever in de lobster cocktail: de Hollanders bij wie ik de nacht zou doorbrengen waren ten eten uitgenodigd en namen mij mee. Aan tafel zat ik tegenover een andere landgenoot, die plotseling op zijn praatstoel klom en mij een vermoeiende maar interessante avond bezorgde. Waarschijnlijk omdat ik vers uit Holland kwam en op een gelukkige wijze het gesprek opende, n.l. door een vlieger op te laten over de sociale controle onder de blanken. Het kwam erop neer dat de nieuw aangekomene, met hooggestemde idealen en de beste bedoelingen in Afrika aan land gestapt, door de oude rotten onder de arm genomen wordt en van hen precies te horen krijgt hoe die negers nu zijn. Dat gelooft hij natuurlijk niet zo ineens, en dat hoeft hij in den beginne ook niet, maar als hij het na een tijdje nog niet gelooft, wordt het anders, dan wordt hij een beetje onder pressie gezet, een beetje geridiculiseerd. En als hij het dan nog niet gaat geloven, wordt hij door de oude rotten, die er al twintig jaar zijn en hun zwarte pappenheimers heus wel kennen, beleefd uitgekotst. Wat het voor het afgedwaalde schaap moeilijk maakt, is het feit, dat hij er van tijd tot tijd grote behoefte aan heeft om

[p. 4]

onder lieden van zijn eigen cultuur te verkeren, al was het maar om een paar goede Amsterdamse moppen te horen. Geostraceerd worden is in een land als dit veel moeilijker te verwerken dan in het eigen land, waar er altijd nog wel iemand is die niet meedoet. Het eind van het lied is dan, dat een enkeling toch doorzet en zijn verbanning aanvaardt en langzaam wat zonderling wordt, dat een andere enkeling in arren moede terugkeert naar het moederland, en dat de meesten zich conformeren, in meerdere of mindere mate, en gaan opmerken wat de oude rotten allang wisten. De man tegenover mij had lang geleden al besloten om maar zo min mogelijk deel te nemen aan het sociale verkeer; als hij ergens verscheen, was hij het toch niet eens met wat ze zeiden en moest hij hen tegenspreken of zijn mond houden.

De studenten van Makarere University College, waar wij de volgende dag werden ondergebracht, hebben mij verbaasd. Het toeval heeft gewild dat ik vooral in aanraking ben gekomen met studenten uit Kenya en de Rhodesias en minder met studenten uit Uganda zelf. Omdat ik vooral geinteresseerd was in hun reacties op naar apartheid zwemende rassenverhoudingen, heb ik het toeval zijn gang maar laten gaan. Kenya en de Rhodesias kennen beide een grote blanke bevolking - al spreekt men hier niet over blank, bruin en zwart maar over Europeanen, Aziaten en Afrikanen - en kennen ook de white settlers, ‘Europese’ boeren die grote stukken goede grond bezitten in gebieden waar de inheemse bevolking soms landhonger heeft, en die dus niet alleen een probleem op zich vormen maar ook het rassenprobleem verscherpen. Wat mij vooral verbaasde was de gematigdheid waarvan de studenten met wie ik sprak blijk gaven. Een van hen, Lish, een student uit Noord-Rhodesia, vertelde mij een middag lang over wat er op het stuk van rassentegenstellingen in zijn land zoal te koop was. Hij vertelde over pasjes en vergunningen en waarvoor je die nodig had; over de overal aanwezige politie, waarvan sommige onderdelen, riot squads, zeer bruut kunnen optreden, dat wil zeggen graag en veel schieten; over plotselinge huiszoekingen en arrestaties om vier uur in de ochtend; over de dossiers die de veiligheidsdienst bijhield van alle in de politiek bedrijvige Afrikanen; over de luikjes, waardoor negers in sommige zaken hun inkopen moeten doen, zonder controle op kwaliteit en gewicht; maar hij vertelde het lachend. Hij vertelde ook de reacties: hoe ze als schooljongens vaak gevechten hadden met de politie en met blanke jongens; hoe zij met gebogen hoofd over straat liepen en hard tegen blanken opbotsten; hoe zij sommige zaken trachtten te integreren door hard naar de toonbank te lopen, geld neer te leggen en om het een of andere artikel te vragen, en dan net zo lang te wachten tot de bediende ze wel moest opmerken, of tot de politie kwam sussen; hoeveel zij dronken ook, in officiële beerhalls waar de politie een wakend oog in het zeil hield of in verboden shebeens, waar soms het meest afgrijselijke bocht werd verkocht, gefermenteerde sappen waarin om de smaak wat opwindender te maken een oude schoen was meegestookt; maar ook dat ging grinnikend en soms schaterlachend. Op mijn vraag waarom hij niet bitter was, antwoordde hij, dat hij het was geweest toen het geplaag hem persoonlijk raakte: toen hij van de regering geen toestemming kreeg om naar de London School of Economics te gaan, zogenaamd omdat er geen geld was, maar in werkelijkheid - en men had hem dat ook in vertrouwen meegedeeld - omdat men bang was, dat hij er rood vandaan zou komen. Inplaats daarvan mocht hij naar Makerere, waar hij de sociologie die hij had willen studeren alleen als bijvak kon doen.

Via Lish leerde ik Hiram kennen, een Kikuyu uit Kenya, een veel fellere vent, die bij buien vrolijk en somber was en in zijn reacties op het Westen ook anders dan Lish. Lish leek op een zwarte westerling bij haast alles wat hij deed, van autorijden tot dansen, en ook door alles wat hij bezat, boeken, gramofoon en platen, een Zeiss Ikon fototoestel, een Amerikaans vriendinnetje; Hiram daarentegen was veel meer Afrikaan en trots op het feit dat hij Afrikaan was; hij liet de danspas die van tijd tot tijd zijn lichaam uit wilde rustig ontsnappen. Hiram

[p. 5]

wist overigens al wel dat die trots op een zwarte huid, die vooral in de litteratuur duidelijk tot uiting komt, nog een reactieverschijnsel was, een natuurlijke en ook wel gezonde reactie, maar een voorbijgaande, en dat er pas na de reactie, als ook een zwarte huid een doodgewone zaak was geworden, kans was op een werkelijk eigen cultuur.

Zover is het nog niet. Wat ik hier pas goed ben gaan beseffen is de enorme omvang van de cultuuroverdracht die in Afrika aan de gang is. Zij loopt van de introductie van het Christendom en van aluminium pannen tot die van nieuwe houdingen bij het liefdesspel. Ik kan me de hoogmoed van de Europeaan voorstellen die ziet hoeveel er van hem overgenomen wordt en ook de minderwaardigheidsgevoelens van de Afrikaan die merkt hoe weinig er overblijft dat te gebruiken is.

Zover is het ook nog niet omdat juist die Europese hoogmoed maakt dat zelfs de hoogontwikkelde Afrikanen in laatste instantie niet als gelijken worden aanvaard. In Kenya komt dit duidelijk tot uiting in de arbeidsvoorwaarden die voor de verschillende rassen gelden en nog duidelijker in het sociale verkeer tussen de rassen, dat buiten de werkkring eenvoudig niet bestaat. Maar in zekere zin lijkt me dat nog te verkiezen boven de toestand in Noord-Rhodesia, waar de regering de afgestudeerde Afrikaan met strijkages binnenhaalt, een goede baan geeft met auto en een huis in de Europese wijk en hem vertelt dat hij nu anders is dan de andere Afrikanen. De laatsten verwachten van hem dat hij hun standpunt aan de regering duidelijk zal maken, maar als hij dat doet is het spoedig gedaan met zijn welstand; hij mag zich trouwens als ambtenaar niet in de politiek begeven. Hij wordt dus voor de keuze gesteld tussen een aangenaam leven met comfort waaraan hij gewend is geraakt en behoefte heeft en de veel beroerder materiële omstandigheden. die de identificatie met zijn rasgenoten onvermijdelijk meebrengt.

Maar wat mij nog het meest verbaasd heeft was, dat in de verhouding tussen Lish, Hiram en mij alle ingrediënten voor een vriendschap aanwezig waren, behalve misschien tijd; en dan bedoel ik niet de vriendschap van een halfzachte idioot die het zo goed met de negers meent, maar een vriendschap waaraan ik dezelfde eisen kon stellen als ik in Holland zou doen.

Na een paar dagen praten en luisteren in Makarere College, dat op een heuvel aan de rand van de stad ligt, de gebouwen en studentenverblijven ver uit elkaar tussen bomen en grasvelden, werden wij door de Hollandse kolonie in Kamapala uitgenodigd om een avond in haar midden door te brengen. Er was bier en erwtensoep en belegde broodjes en helemaal geen reden om de mensen tegen te spreken, en toch hebben wij dat gedaan. Misschien kwam het wel doordat er nogal wat jongemannen van even in de twintig rondliepen, die teveel geld verdienden, iedereen met jij aanspraken en klaagden omdat er geen whisky was, en die ons prikkelden. Hoe het ook zij, bijna allemaal hebben wij die avond wel aan iemand laten merken dat wij eraan twijfelden of hij er veel van begreep. Ikzelf raakte in gesprek met een mevrouw, een beroemd woestijnreizigster van wie ik nog nooit had gehoord, en ik moet zeggen dat ik de kans kreeg om te vertellen wat ik op het hart had, n.l. dat de Europeanen in deze landen hun mening van elkaar overnemen. Waarschijnlijk werd het haar tenslotte te gortig, zij begon tenminste voorbeelden te geven om mij beter te leren: een huisjongen die op een piano wilde strijken, een dienstmeid die het strijkgoed niet behoorlijk met water kon besprenkelen, een studente die een lootje niet zo kon vouwen dat het nummer niet te zien was, etc.; voorbeelden, waaruit ik tot mijn grote vreugde en niet zonder pedanterie leerde wat er nu precies onder ethnocentrisme verstaan moest worden.

Misschien is het niet fair om een dame met drie van haar eigen voorbeelden die ze God weet ongelukkig had gekozen, af te doen. Laat ik er dan eerlijkheidshalve aan toevoegen dat zij beroepshalve ook wel ontwikkelde Afrikanen thuis ontving en dus niet alleen aan de hand van haar huispersoneel oordeelde. Haar conclusie luidde, dat je de Afrikanen niet leerde kennen, niet tot in hun ziel - if they have one, werd er tot drie keer toe bijgezegd. Fransen ook wel niet helemaal, dat gaf zij toe, maar toen moest er erwtensoep gehaald worden en ging zij zo hardnekkig de voorkeur geven aan een van die plaatselijke jongens, dat het daarbij gebleven is.

Bezadigder mensen vonden later op de avond de goede argumenten om het maar over iets anders te hebben: jullie horen het maar van een kant, en vooral: jullie blijven tekort. Daar viel weinig tegen in te brengen, en we brachten er ook niet veel tegen in, zelfs niet, dat lang blijven ook niet zoveel schijnt te helpen.

De tekeningen in dit nummer zijn van Jan Budding