Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 8]

Waterkant onder water
E. Damen

De stormvloed van 16 februari 1962 zal men zich in de Noordduitse laagvlakte lang herinneren omdat grotere overstromingen in het kustgebied in geen eeuwen meer waren voorgekomen. Hoewel hier en daar de vraag is en nog wordt opgeworpen of er een schuldvraag is, en of er niet beter voor de dijken had moeten worden gezorgd, zijn er toch zeer veel verschijnselen, die het exceptionele van de omstandigheden duidelijk maken. Zowel de windrichting als de kracht van de orkaanachtige storm brachten opstuwingen van water teweeg op plaatsen, waar dit normaal niet gebeuren kan. Typisch is b.v. de dijkdoorbraak bij Papenburg, enkele tientallen kilometers landinwaarts, nadat de plaatsen Emden en Leer voldoende tegen westerstorm en opdringend water beschermd bleken te zijn. De Eems werkte als een trechter die te krachtig wordt volgeschonken. Hetzelfde geldt voor de Jadeboezem aan de kant van het Butjadingerland tegenover Wilhelmshaven, en voor de Elbe bij Stade en Hamburg. Op de eilanden hebben de zeeweringen aan de buitenkant de zee weerstaan, maar zijn de overstromingen van het wad uit gekomen, waarin immers zoveel water werd gestuwd, dat het de eilanden overspoelde van het zuiden uit. Ook in Sleeswijk-Holstein zijn de directe zeeweringen sterk en hoog genoeg geweest en was het niet de in eerste instantie aanstormende zee, doch het exceptionele volgeffect, dat de dijken van landzijde aantastte en hier en daar ondergroef. Intussen zijn er hier precies dezelfde ontwikkelingen als in Nederland na de februarivloed van 1953: het initiatief gaat met de hoofdverantwoordelijkheid over van plaatselijke instanties, zelfs van de deelstaat Neder-Saksen, naar de centrale regering en haar waterstaatsinstanties. Waar in Nederland uit de stormramp van 1953 naast de Deltawerken ook de volstrekte suprematie van de rijkswaterstaat resulteerde met gedwongen ruilverkavelingen en een uitgebreide bureaucratie, wijzen de tekenen in Noordwest-Duitsland in dezelfde richting.

Overigens had men in 1953 hier in Neder-Saksen de waarschuwingen van de Nederlandse kust grondig ter harte genomen; uit verschillende soorten van openbare middelen was er reeds veel aan verbetering van waterkeringen gedaan, maar overwegend op de directe contactpunten met zee, minder ver in het binnenland, zoals Hamburg nu moest bezuren.

In Oost-Friesland, waar men met enige kennis van het Gronings vrijwel in het Nederlands kan converseren, is de schade gering en het flegma groot. ‘Er zat 'n goatje in den diek’ en dat is nu weer dicht. Dat zich dit gauw zal herhalen, geloven ze daar niet. De legende van en de angst voor ‘Blanke Hans’ was in heel het Waterkantgebied de laatste decennia wel verdwenen. Uit een oogpunt van werkverschaffing was er in de jaren dertig vrij veel aan dijkverbetering gedaan en al was het onderhoud tijdens de oorlog en in de eerste jaren erna wel wat minder zwaar genomen, een essentiële waakzaamheid en verzorging was er steeds. Met alle voorzorgen kan men toch de incidentele catastrophe niet uitschakelen en in feite hebben de werkelijke zeedijken bewezen goed te zijn. De beveiliging der boezems moet worden verbeterd en dat gaat geld kosten. Neder-Saksen is het meest bescheiden land van de Bondsrepubliek in financiëel opzicht. Bremen en Hamburg vallen er immers niet onder. Als grotere steden kan men slechts in aanmerking nemen de hoofdstad Hannover, Oldenburg, Kiel, Lübeck, eventueel Emden hoewel dat al weer een stuk kleiner is, terwijl Osnabrück staatkundig tot Neder-Saksen hoort, maar overwegend op het Ruhrgebied is georiënteerd.

Naar oppervlakte is Neder-Saksen het tweede land van de Bondsrepubliek, hoewel het weinig meer dan de helft van Beieren uitmaakt. Het is evenals Beieren relatief niet dicht bevolkt (138 mensen per vierkante kilometer tegen meer dan 500 in het Ruhrgebied en 455 in Noordrijn-Westfalen). Het is agrarisch het belangrijkste land van West-Duitsland omdat het voor een groot deel tamelijk vruchtbaar is. De grote steden als Hannover, Kiel, Osnabrück hebben zwaar van de luchtoorlog geleden, maar Oldenburg kwam de oorlog vrijwel zonder kleerscheuren door. Ook de verwoestingen op het platteland vielen betrekkelijk mee. Direct na 1945 had dit tot gevolg, dat van heinde en verre de hongerende industriebe-

[p. 9]

volking hamstertochten ondernam vooral naar het Regierungsbezirk Oldenburg en Oost-Friesland; de treinen bezweken soms onder de aardappelzakken. De boeren hebben toen in de letterlijke zin van het woord kans gezien voor een appel en een ei hun bedrijven weer op te bouwen. Een ander verschijnsel van de eerste na-oorlogse tijd was, dat in het betrekkelijk rustige en dunbevolkte gebied een groot deel van de eerste vluchtelingenstroom werd ondergebracht. In de eerste twee jaren na de wapenstilstand is wel 70 pct van de bijna 8.000.000 vluchtelingen en ontheemden in Neder-Saksen ondergebracht. Na de geldsanering heeft zich een tweede migratiegolf voorgedaan, waarbij een deel van de vluchtelingen naar de industriegebieden vertrok. Vooral de agrariërs en daarbij met name de Oost-Pruisen bleven in Neder-Saksen. De structuur van het land en van zijn economie hebben er toe geleid, dat de grote toestroom van arbeidskrachten niet diezelfde economische impuls met zich heeft medegebracht, die in de industriegebieden is opgetreden.

Dat West-Duitsland met zijn rooms-katholieke Rijnland en Beieren toch nog voor het grootste deel (circa 52 pct) als ‘protestant’ geldt, dankt het aan Neder-Saksen, waar dan ook geen meerderheid der religieus-opgezette partijen (CDU/CSU) bestaat.

Juist in Neder-Saksen komen voortdurend incidenten met extremisten voor (oud-nazi's, anti-semieten, voormalige ‘Junkers’ e.d.). Terwijl het aan de Ruhr niet meer voorkomt, dat politie-agenten schreeuwen en snauwen of zich tot een hogere orde rekenen, komt dat in Neder-Saksen nog regelmatig voor; het openbare leven is hier nog het minst bij de meer democratische geest aangepast. Hetzelfde verschijnsel ziet men in een ander gebied, dat op de grens van ontwikkelingsgebied leeft: de Eifel. Iets van de geest van het ‘Alte Preussen’ is hier bepaald duidelijk nog bewaard gebleven. Wanneer de bevolking van het Ruhrgebied in de zomer naar zee wil, kiezen ze niet alléén Holland omdat het zo goedkoop is. Een paar onvriendelijkheden van Nederlandse zijde kan men eventueel veel beter verdragen dan de stugge houding aan de kust van de Waterkant. De Noordzeebadplaatsen moeten het dan ook overwegend van een clientèle hebben, die van wat verder weg komt (Hessen, Beieren). ‘Die kenn'n us neit’, zegt een Fries uit Aurich, die het wel dóór heeft. Tussen Emden en Wilhelmshaven naar beneden tot de streek van Friesoyte (spreek uit: Friezuite), Cloppenburg en Vechta bevinden zich nog rudimenten van een Friese enclave, die voor linguisten bijzonder interessant is, maar moeilijk te onderzoeken vanwege de afwijzende houding der plattelandsbevolking tegenover nieuwsgierigheid. Mede omdat een groot deel der predikanten zijn opleiding nog altijd in Kampen krijgt, dringt hier van de Nederlandse grens af het Gronings meer en meer op in de enclave. In de namen der oorspronkelijke bevolking is een vrij sterke invloed te merken van elementen, die uit het gebied tussen Groningen en de grens zijn geëmigreerd naar Oost-Friesland en Oldenburg: Diddo Diddinga, Menno Menninga, Fokke Fokkema etc. In Leer vindt men nog Mennonieten en er is zelfs een straat naar Ubbo Emmius genoemd. Terwijl in andere grensgebieden zoals het Graafschap Bentheim de Nederlandse kernen altijd vrij sterk en zelfstandig zijn gebleven (Nordhorn) is in Oost-Friesland en Oldenburg de assimilatie sterk geweest; een familie met de naam Van Ophuyzen in Leer kan niet meer terugwijzen op een Nederlandse afstamming, hoewel die er hoogst-waarschijnlijk geweest zal zijn.

Tussen Groningen en Bremen geeft men zich de laatste jaren wel enige moeite zekere grenslandbetrekkingen aan te knopen, maar erg vlot dat niet, ook al omdat economisch de condities niet zo gunstig zijn. Het Wirtschaftswunder heeft hier b.v. veel minder de gunstige impuls van de ‘Lastenausgleich’ gehad omdat er zoveel individueel zwaar berooide vluchtelingen waren (grondbezitters, kasteelheren etc.). De Lastenausgleich komt neer op een belasting van het vermogen voor ongeveer de helft, die over een aantal jaren verdeeld wordt ingevorderd zonder het vermogen als zodanig aan te tasten. De opbrengst van de Lastenausgleich dient voor rehabilitatie en wederopbouw. Dit is in de industriegebieden een machtige economische impuls geweest, maar in deze agrarische deelstaat werkte het systeem minder bevruchtend op de economische activiteit. Als Hamburg en Bremen deel zouden uitmaken van de staat Neder-Saksen zou de economische positie veel gunstiger zijn. Maar daar is geen kijk op, want vooral Hamburg is gesteld op zijn status van vrije Hanzestad en men ziet daar heel wat liever uit over de wereldzee dan over de Nederduitse laagvlakte, waar ‘vossen en hazen elkaar goedendag zeggen’, waarop men eigenlijk een beetje neer ziet. De kosten van deze februarivloed worden op het ogenblik grofweg geraamd op twee miljard DM, waarvan het grootste deel voor Hamburg. Een der spreuken van Hamburg is echter: Never say die, en evenals in 1945 zeggen ze er nu weer: We hebben de Elbe nog.