Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 6]

Het gereserveerde Plan
E. Damen

Hoe prof. De Wolff het klaarspeelt, is mij niet duidelijk, maar elk jaar is zijn Centraal Economisch Plan weer iets interessanter en lezenswaardiger dan het voorafgaande. Zoals de nu alweer een hele reeks van jaren eerder verschenen plannen is het Centraal Economisch Plan 1962 een creatie van het Centrale Planbureau in Den Haag. Het bevat een prognose voor de economische ontwikkeling van Nederland, gebaseerd op wat er in 1961 is gebeurd en hier en daar doorgetrokken tot in 1963. Het Planbureau is een even onafhankelijke instelling als het CBS of De Nederlandsche Bank, waarvan het dan ook statistisch materiaal ontvangt. Behalve onafhankelijk is het ook een geleerd huis. De regering tracht zoveel mogelijk het economisch beleid binnen het kader van het politiek mogelijke af te stemmen op de verwachtingen en desiderata van het centrale economische plan. Dat was eenvoudiger toen de regering op twee politieke partijen steunde dan nu, en een van de gevolgen van het toenemen der politieke complicaties en gevoeligheden is dat het planbureau nog meer onafhankelijkheid moet tonen dan in het verleden. Zelfs als een ambtenaar van het bureau in het openbaar zijn mond opendoet, wordt men blijkens een recente gebeurtenis achterdochtig of de man niet ongepast aan politiek doet.

In het centrale economische plan voor 1962 wordt de verwachting uitgesproken, dat er dit jaar in Nederland een economisch evenwicht zal bestaan. Dat is een belangrijk uitgangspunt, maar als men leest hoe het bureau tot die verwachting is gekomen, voelt men grote tevredenheid in zich opkomen, dat men geen ondernemer is. Het aantal fenomenen, waarmede de ondernemers rekening moeten houden, is niet alleen zeer groot, er zijn er bovendien nog een stuk of wat bijgekomen, die de laatste jaren zo'n beetje uitgespeeld leken. Niet alleen blijven de winstmarges krapper worden, maar bovendien wordt de kapitaalmarkt krapper, hoewel - zegt prof. de Wolff troostend - niet zo krap als de arbeidsmarkt. Uit die krapper wordende kapitaalmarkt trekt het CPB de conclusie, dat monetaire instrumenten meer succes zullen hebben bij aanwending op de economische ontwikkeling. Of om dat grof te vertalen: als het wisseldisconto wordt verhoogd en het krediet dus duurder wordt, kan men expansie en investeringen wat afremmen opdat het evenwicht tussen middelen en bestedingen niet verstoord worde. Theoretisch gezien is dat volledig aanvaardbaar. In hoeverre hier echter van een autonome werking kan worden gesproken indien hogere kapitaalkosten ten laste van de exploitatie komen en dus voor ten minste de helft door de fiscus worden betaald gezien de druk van de vennootschapsbelasting, lijkt iets om toch maar een vraagteken bij te plaatsen. Bovendien geeft het Planbureau nog een andere veel algemenere reden aan, waardoor monetaire manipulaties wellicht volledig geneutraliseerd kunnen worden. Het jaar 1962 wordt een jaar van prijsstijging bij stijging van produktie en consumptie met circa 4 pct. De produktie kan na de afzwakking van 1961 door het invoeren van de verkorte werkweek weer wat stijgen en de consumptie stijgt o.a. door de verhoogde lonen, terwijl het prijspeil ook nog wordt beïnvloed door de huurverhoging. Het Plan waarschuwt in duidelijke bewoordingen voor grotere stijging der lonen dan met 6 pct omdat dan de prijsstijging evenwichtsverstorend zal optreden. Nu geldt hier: Was dem Einen Recht ist, ist dem Andren billig, waarmee ik maar wil zeggen, dat de geforceerde prijsbeheersing van minister De Pous wel eens 'n geduchte duw kon krijgen. Ik noem maar zo'n willekeurig voorbeeld als de lage tarieven van de Amsterdamse tram, die niet mogen worden verhoogd ondanks de enorme stijging van de bedrijfskosten, die weer mede een gevolg is van een sterk toegenomen vervoersaanbod vanwege te lage tarieven (bewijs: het is per maand ettelijke guldens duurder om een middelbare schooljongen met de fiets naar school te laten gaan dan met de tram). Bij de hogere gezinsinkomens kan de pientere producent die uit verhoogde efficiency geen ruimte meer kan halen, altijd nog de uitweg vinden van het quasi-betere artikel. Een gefantaseerd voorbeeld: in de Bijenkorf plegen ze nogal grondig in te pakken. Dat moet tonnen kosten per jaar. Stel dat zij nu fraaier (‘gezelliger’) papier

[p. 7]

voor de verpakking gaan aankopen. Dan ziet de minister aan de rekeningen, dat de verpakkingskosten stijgen, terwijl hier aan vergrote efficiency nauwelijks te denken valt. Maar tegelijk zou zo'n warenhuis kunnen proberen de fabrikanten voor een deel van de verpakking te spannen; dat lukt wel waar er sprake is van overcapaciteit en de verkoop aan een groot warenhuis een factor van betekenis is. Er kunnen dan 1000 artikelen met een dubbeltje worden verhoogd. Hetgeen - dat is nog het mooiste - de klant een zorg is, maar de minister met toorn vervult. Doch de gekheid terzijde. Juist het warenhuis geeft een voorbeeld hoe précair de ondernemerspositie t.a.v. het disponeren in 1962 en 1963 gaat worden. Het verbruik zal stijgen. Maar welk? Het jaar 1961 heeft in dit opzicht een paar verrassingen opgeleverd, waarvan men eigenlijk de tranen in de ogen moest krijgen. Over de positie van de Nederlandse consument dan.

Het gezinsinkomen is namelijk in 1961 gestegen. De consumptie is echter bijna 2 pct sterker gestegen dan het inkomen. Dit is blijkbaar opgevangen door een verschuiving binnen de spaarquote en verder door enige kredietverlening. De grotere stijging der consumptie komt grotendeels voor rekening van de duurzame gebruiksvoorwerpen (waarvan de t.v. - gelukkig - maar een klein deel schijnt uit te maken.) Maar daarnaast is er een stijging van consumptie-artikelen, die men nauwelijks voor mogelijk zou houden: het CBP noemt ze met name: koffie, tabak, drank, kaas en boter, vleeswaren. Ziet, dat is toch wel triest. Wij denken in een hoge welvaart te leven, maar zodra krijgt de brede massa een paar tientjes meer loon of het wordt besteed voor boter en kaas, dus typisch nationale produkten, waarvan men toch waarachtig mag denken, dat het verbruik ervan al lang niet meer elastisch was. Bij de stijging van het boterverbruik kan men nog denken aan de eeuwige strijd tussen margarine en boter. Bovendien speelt daarbij een rol wat in de grensgebieden wekelijks uit Nederland wordt weggesleept naar de Ruhr. Maar die kaas. Hier is geen strijd tussen Unilever en de zuiveljongens. Hier is de werkman domweg meer kaas op zijn brood gaan doen. Voor politieke demagogie zit daar een fijn propagandamogelijkheid in: de Nederlandse arbeider kan niet eens zoveel kaas eten als hij wil. Ge lacht en met reden. Maar het feit ligt er toch maar en ergens wordt ge daar wat sentimenteel van. Want deze kaas brengt aan het licht, dat het voeren van macroeconomische politiek een element van cynisme heeft, net als het gebruiken van belastingen als conjunctuurpolitiek instrument. Vlak voor de publikatie van het Centrale Economische Plan voor 1962 heeft minister De Pous een memorie van antwoord aan de Eerste Kamer geschreven en daarin betoogd, dat het welvaartsbegrip betrekkelijk is, met een verwijzing naar een studie van kerkelijke zijde. Komt hier toch niet even een Calvinistisch trekje om de hoek kijken, dat de mens vooral bezorgd en bekommerd moet zijn om de eeuwigheid en minder om zijn aardse deel, hetgeen vooral voor die grote groep onder de ‘welstandsgrens’ geldt?

Vooral onder de industriële ondernemers is bijv. bij de z.g. gesprekken van Wassenaar gebleken, dat de samenhang tussen hogere lonen en prijsstijging een sociaal element had. Natuurlijk wil men in een te krappe arbeidsmarkt zijn fabriek in bedrijf houden en dus zoveel loon betalen als nodig is om de mensen te behouden. Maar door het eenzijdig aldus te zien, interpreteert men het verschijnsel cynisch. Wij zijn inderdaad in 20 jaar voor een groot deel een industriële natie geworden. Er is nu eenmaal een sterk element van saamhorigheid in de industrie ontstaan, eerst door de oorlog, toen door het overleg in de stichtingen en raden. Terwijl onder allerlei invloeden en niet het minst door de kwaliteitsverbetering van de arbeidersklasse de ‘patroon’ een groot deel van zijn ‘macht’ verloor, ontstonden aan de andere kant bepaalde patronaatverhoudingen, die gunstig op het loonpeil werken, maar - van de consument uit gezien - ongunstig op de prijzen. Met dit nieuwe element wordt nog weinig rekening gehouden omdat het min of meer krachtens zijn aard niet direct aan de oppervlakte waarneembaar is.

[p. 8]

Behalve het loonpolitieke-sociale element in de prijsontwikkeling is er nog iets heel anders. De wereldhandel neemt per jaar met circa 4 pct toe. De Nederlandse export haalt een hoger percentage door het relatief lagere prijsniveau. Bij een voortdurende stijging van het binnenlandse kostenpeil, zal de procentuele daling die in 1961 bij de exportstijging optrad, zich voortzetten totdat die 4 pct ongeveer is bereikt. Intussen gaat echter naar redelijkerwijs verwacht mag worden de stijging van de produktiviteit door en ook de vergroting van de efficiency voor zover dat niet hetzelfde is. Er ontstaat dan bijna automatisch weer een stijging, maar die gaat in dat stadium wellicht gepaard met een onttrekken van exportgoederen aan de binnenlandse markt, waar de prijscontrole te straf is, buiten de normale factoren van concurrentie, kartelcontrole e.d. Dan stijgt niet alleen de invoer, maar moet automatisch een verslechtering van de ruilvoet optreden, waar industrieprodukten moeten worden ingevoerd. Het is echt allemaal niet zo heel eenvoudig en nu in 1961 de winstmarges een behoorlijk stuk omlaag gedrukt zijn, is het de vraag of de prijsstijging zo precies in de hand kan worden gehouden als het Centrale Economische Plan hoopt, resp. veronderstelt, met de regeringspolitiek als gegeven. Bovendien moet er voordat het grote woord inflatie valt bij prijsstijgingen en hogere lonen ook rekening worden gehouden met een zekere inhaalsituatie, zoals al heel duidelijk is bij de huren.

Onder de huidige omstandigheden lijkt in het algemeen gesproken de sterke daling van de liquiditeitsquote en daarnaast de voortdurende groei van de beroepsbevolking een concreet complex aan waarborgen, dat het met de lonen niet te dol zal worden. Maar dan gebiedt de redelijkheid een minder politionele prijscontrole. Dat moeten echter de ondernemers gedaan zien te krijgen en dat is een der talloze complicaties, waarmede zij in 1962 rekening moeten houden.

Het Centrale Economische Plan 1962 maakt zowel t.a.v. de conjuncturele ontwikkeling als ten aanzien van het handhaven van het evenwicht tussen middelen en bestedingen een enigszins gereserveerde indruk, die sterker is dan op grond van een wetenschappelijk standpunt zou worden verwacht. Men voelt de neiging in zich opkomen om als tegenveronderstelling te zeggen, dat een iets liberaler politiek wel de welvaart wat zal vergroten, maar daarom het evenwicht nog niet behoeft aan te tasten. Vooral niet omdat er grote reële reserves zijn. Zelfs in goud.