Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 13]

Oxford en de duisterheid van D.H. Lawrence
H. van Galen Last

Hoe terecht waren de opmerkingen van Hillenius in het vorige Hollands Weekblad over de Oxfordse don die in Encounter, in navolging van de econoom Andrew Shonfield, D.H. Lawrence op een gebrek aan oprechtheid meende te hebben betrapt omdat de auteur in een passage van Lady Chatterley's Lover alleen maar had gezinspeeld op bepaalde erotische praktijken van boswachter Mellors, in plaats van ze frank en vrij bij de naam te noemen. Lawrence was natuurlijk inderdaad, zoals Hillenius schreef, ‘niet gek’. Zijn brieven, waarin deze schrijver vaak op zijn best is, bewijzen het.

De Oxfordse rechtsgeleerde, die met een wijdlopigheid die iedere Nederlandse burgemeester hem benijden kan, in Encounter vertelde hoe ernstig en langdurig hij Lady Chatterley's Lover wel gelezen had, is het blijkbaar niet in het hoofd opgekomen om die brieven er even op na te slaan. Op zichzelf niet iets om ons over te verbazen: flodderigheid is in noordelijke streken meestal het gevolg van onverplaatsbaarheid. Die don die dan eindelijk - dertig jaar na het verschijnen van het boek - met Lady Chatterley in zijn armchair zakte, kon gewoonweg niet meer opstaan om ook nog de



brieven van de schrijver uit de kast te pakken.

Lawrence was inderdaad bezeten van zijn idee dat er iets aan de lelijkheid van de wereld te doen zou zijn door de mensen te leren wat vriendelijker en oprechter tegenover elkaar te zijn, ook op die ogenblikken waarin de kleren zijn afgelegd. Ik ben niet precieser, omdat Lawrence zelf nooit een definitie van het begrip ‘phallic consciousness’ heeft gegeven - al weten wij wel dat hij er vooral niet het Angelsaksische ‘love’ en ‘sex’ onder wenste te verstaan. Dit laatste hoeft niet te verbazen van een man, wiens leven één lange zwerftocht is geweest om aan Engeland te ontkomen. En al vond hij aan het eind van zijn bestaan - na o.m. Ceylon, Australië en Mexico te hebben geprobeerd - alleen in Toscane en in de Provence het leven eindelijk wat dragelijker worden, loslaten deed Engeland hem nooit. Want de hele wereld zag hij aangetast door die ziekte die voor hem een Engelse ziekte was: de angst voor het lichamelijke, met zijn gevolgen als kilte in menselijke verhoudingen, overschatting van de waarde van geld en comfort en wat al niet. Vandaar dat zijn recept voor de wereld is geschreven op de diepe overtuiging dat ‘what is good for England, is good for the world’. De haat tegen de Engelsen, in zijn ogen onder hun masker van fatsoen, fair-play en gentlemanlikeness wel het meest verleugende en gecorrumpeerde volk in een verleugende en gecorrumpeerde wereld, werd voor hem een steeds belangrijker drijfveer voor zijn activiteiten als romancier en novellist.

Wij zien vandaag Engeland liever zoals Elie Halévy het zag in zijn Histoire du peuple anglais au XIXe siécle - die prachtigste lofzang die misschien wel op de geschiedenis van een modern volk is geschreven. Maar Lawrence had nu eenmaal andere ervaringen met de Britten dan de Franse historicusfilosoof-socioloog; met name wist hij ongeveer hoe groot de seksuele nood in Engeland was en bij kon dus enigszins vermoeden hoe een werk als Lady Ch.'s Lover door zijn landslieden, ‘those children of God’,

[p. 14]

zou worden ontvangen. Toch was er hem veel aan gelegen - en men kan zich afvragen waarom hij zich nog zo druk maakte over een publiek dat hem zo door en door antipathiek was? - om zijn ‘boodschap’ over het Kanaal te brengen. Een brief uit Diablerets aan de uitgever Martin Secker bewijst dat hij, en dat is een sympathieke trek van deze toch zo ‘bezeten’ figuur, geenszins een hier-sta-ik-ik-kan-niet-anders houding aannam. Hij stelde de uitgever een door hemzelf gekuiste editie voor waarin toch het essentieële behouden zou blijven: ‘I did a fair amount of blanking out and changing, then I sort of got colour-blind, and didn't know any more what was supposed to be proper and what not. So you must consider it... I know it's not easy to judge... But if you want any substantial



alteration made, then consider the thing carefully, in detail, and mark it carefully in blue pencil, and send me the pages you want changed, and I'all do my best. I think we ought to manage to make it feasible.’

Secker en Warburg dachten er echter anders over en zo bleef de auteur niets anders over dan het boek - in de uitgave zoals wij die nu ook in de Penguin-editie kennen - voor eigen rekening in een oplage van duizend exemplaren bij Orioli te Florence te laten drukken. Had hij dan tenminste niet openhartiger kunnen zijn in die passage die Andrew Shonfield en de Oxfordse don nu zo choqueerde? Maar men dient te bedenken - merkwaardig dat de financiëel-economische medewerker van de Observer, Shonfield, voor zulke financiëel-economische aspecten geen aandacht heeft gehad - dat Lawrence met deze uitgave een aanzienlijk risico liep. ‘Anyhow, I've got to sell my thousand, or I'm a lost soul. So you must help me’, schreef hij 17 maart 1928 aan Aldous Huxley. En Lawrence, die overigens, blijkens zijn brieven, geen verbod van zijn roman heeft voorzien, zal het toch wel duidelijk zijn geweest dat hij die kans in ieder geval zou hebben gelopen wanneer hij de ‘Italian way’ in plain English zou hebben weergegeven.

Afgezien van zulke tactische overwegingen, is er misschien nog een andere verklaring voor Lawrence's ‘geheimzinnigheid’ in die passage waar alle schaamte uit Lady Chatterley wordt ‘gebrand’. ‘It is a nice and tender phallic novel - not a sex novel in the ordinary sense of the word’, schreef hij aan Harriet Monroe en ook in andere brieven legde hij de nadruk op de tedere bedoelingen van zijn roman, die hij ook wel Tenderness had willen noemen. Niets lag verder van zijn bedoelingen af inderdaad dan een ‘gevarieerd programma’ te geven, zoals Du Perron het noemde in zijn hoe actueel gebleven essay over D.H. Lawrence en de erotiek. En voor mijn gevoel zijn het juist ook die tedere bedoelingen die het werk in sommige gedeelten, als in de befaamde bloemetjes-behangerij, naar het ongewild komische doet uitglijden.

Maar de schokkende woorden, zal men vragen, en Lawrence's inleiding waarin hij schreef: ‘I want men and women to be able to think sex, fully, completely, honestly and cleanly’? Ik erken dat Lawrence het zichzelf met zijn voorwoord niet gemakkelijker heeft gemaakt. Dat schrijvers hun bedoelingen door een voorwoord eerder verduisteren dan verhelderen, komt echter wel meer voor, en dat ging te gemakkelijker bij een temperament als dat van Lawrence bij

[p. 15]

wie alle polemische instincten in zo'n inleiding een onweerstaanbare kans krijgen. Toch lijkt het mij niet moeilijk in te zien waarom hij ‘schokkende woorden’ wilde gebruiken in een teder bedoeld boek. Voor hem werd de tederheid pas mogelijk wanneer men de ‘schok’ had doorstaan. Die woorden, schreef hij immers ook, ‘don't shock at all after a while’. Als men zo ver is, is een eerste, maar belangrijk obstakel voor de tederheid à la Lawrence uit de weg geruimd.

In dit licht wordt geloof ik ook de aangevallen passage duidelijker. Het punt lijkt mij niet, zoals in Encounter wordt beweerd, dat Lawrence de Italian way aanprees. Die manier paste blijkbaar in Mellors' kruistocht tegen de schaamte. Lawrence deelt met nadruk mee dat Connie Chatterley het niet prettig vond, maar juist ‘rather awful’; al was zij, achteraf, bereid de hogere wijsheid van haar minnaar te erkennen. Dat de handeling hier alleen aangeduid wordt, kan verband houden met Lawrence's wens om een evenwicht in stand te houden tussen de ‘sincerity’ en de ‘tenderness and beauty, which will save us from horrors’, die hij in zijn brief aan Harriet Monroe als de voornaamste kwaliteiten van zijn werk wilde zien. Wij weten ook dat hij een afschuw had van het ‘épater le bourgeois’,



waarvan hij Gide en Joyce betichtte. Het is ook hierom denkbaar dat hij, in zulke momenten van liefde die weinig met maneschijn te maken hebben, het gevaar heeft ingezien van te epateren wanneer ronde woorden al te schokkend zouden werken. Het was tenslotte 1928 - en dat wij sindsdien weer een beetje 16e eeuwser zijn geworden, ligt niet in de laatste plaats aan Lawrence. Wat laffe, morele en artistieke inconsequentie is blijkbaar voor een Oxfordse don, zou met meer recht schrijverstact genoemd kunnen worden - waar die professor, blijkens zijn stuk, dan ook geen notie van heeft. En dat die passage ‘duister’ zou zijn voor wie de twintig is gepasseerd, lijkt mij een moeilijk vol te houden bewering. Het valt immers niet te ontkennen dat Lawrence zich veel moeite heeft gegeven, en in ronde woorden, om die lezer voor te bereiden, voor wie Griekse vazen en de Italian way zonder meer, niet verhelderend genoeg zouden zijn. Er wordt trouwens ook nog verwezen naar Abélard, die geen probleem maakte van wat in de liefde is geoorloofd of niet: ‘Quoi encore? Notre ardeur connut toutes les phases de l'amour, et tous les raffinements insolites que l'amour imagine, nous en fimes aussi l'expérience. Plus ces joies étaient nouvelles pour nous, plus nous les prolongions avec ferveur, et le dégout ne vint jamais.’ Zoveel vanzelfsprekende, zakelijk en snel genoteerde aanvaarding van de ‘feiten’, die Abélard ook bij zijn lezers bekend veronderstelde, en dat in het jaar 1118 (naar schatting tenminste) - Lawrence kan er jaloers op zijn geweest.

Om misverstanden nu te vermijden: ik zou niet graag voor een bewonderaar, door dik en dun, van D.H. Lawrence worden gehouden. Zijn geschriften doen mij te dikwijls denken aan die ouderwetse baboes, die in de Oost bij onwillige blanke kindertjes de rijst met de duim door de mond duwden. Maar als een toch verdienstelijk blad als Encounter het niet beneden zich acht om zulke zwaarwichtige onzin tegen hem te plaatsen als van de genoemde hooggeleerde, dan beseft men plotseling weer de betekenis, ondanks alles, van deze Engelse Rousseau, een betekenis waar zijn brieven nog gemakkelijker in doen geloven, in veel opzichten, dan zelfs een werk als Women in Love, een werk van een groot romancier ongetwijfeld, maar dat voor mijn smaak toch ook nog te veel door de dwingelandij van de Lawrenciaanse mystiek is aangetast.

De fabel op pagina 16 is van Leo Vroman met een tekening van Peter Vos.