Hollands Weekblad. Jaargang 3

[p. 5]

Korte commentaren

Politiek en communicatie

Drie kapitalen met een erlangs glippend cartoonmannetje. Alleen hieruit kon de kijker opmaken, dat de eerste tien minuten politieke televisiezendtijd door de KVP werden verzorgd. Het oppervlakkige filmpje over het provinciaal bestuur dat volgde, voorzien van muziek en commentaar in de commerciële peptrant, had door elke willekeurige ambtelijke voorlichtingsdienst gemaakt kunnen zijn. Het eigen gezicht van de KVP werd zorgvuldig gecamoufleerd. Omdat het er niet is of omdat men het niet wilde laten zien? Ik houd het beleefdheidshalve op het laatste. Zonde van de zendtijd was het, op deze manier.

Drie studenten stellen vragen aan minister Luns, ten overstaan van het televisiepubliek. Keurige, brave vragen, die geen enkel element van kritiek bevatten. De heer Luns beantwoordt ze beleefd, vrij uitvoerig voor zijn doen, maar toch een tikje gejaagd. Men mocht eens vergeten, dat hij een man is die zijn tijd méér dan nodig heeft. ‘Bijna half vijf, heren’, zegt de minister tegen de jongens die braaf hun best hebben gedaan om te vertellen dat het avond en een rechtstreekse uitzending is. Anderhalve vraag dus nog. ‘En mag ik de heren nu een kopje thee aanbieden?’ - ‘Graag excellentie’. De bode met het theeblad krijgen de kijkers helaas niet meer te zien. Wel herinnert de omroepster hen er nog even aan, dat het programma heel uitdagend ‘Onder vuur’ heette.

Vuur en binnenlandse politiek verdragen elkaar slecht in dit land, waar bewindslieden verslaggevers van pers, radio en televisie bij voorkeur beschouwen als jongelui die recht hebben op iedere minuut een ongevaarlijke kwinkslag. Waar met name televisieverslaggevers vaak al blij zijn, als ministers hen een vriendelijk woord willen toevoegen, dat dan meestal vergezeld gaat van een verontschuldiging naar keuze: prematuur, u begrijpt in dit stadium, eerst de kamer inlichten. Een land ook, waar politici als ze bij uitzondering eens met elkaar om de tafel voor de televisiecamera's gaan zitten, vooral duidelijk willen laten blijken dat ze het op veel punten eens zijn (over de verhouding tussen parlement en pers, over die tussen parlement en volk of over de vaderlandsliefde - o nee, dat waren geen politici).

Flink zijn wij bij de Nederlandse televisie vooral, wanneer er buitenlandse toestanden te kritiseren vallen. Maar och arme, als in een buitenlands televisieprogramma eens kritisch wordt gesproken over een probleem, waarbij Nederland betrokken is. Over Nieuw-Guinea bijvoorbeeld.

Een ‘linkse’ publicist (James Mossman) mag in het B.B.C.-magazine Panorama, onder de vleugels van de kolossale Richard Dimblebey, steunpilaar van de Establishment, zomaar onaardige dingen zeggen: dat de stichting van de Nieuw-Guinea Raad te laat is gekomen; dat de installatie van die Raad gepaard ging met alle praal en staatsie van het koloniaal gezag (men zag de besterde uniformboezem van de telegenieke heer Platteel); dat Amsterdams kerken en herenhuizen grotendeels met geld uit Indië zijn gebouwd; dat minister Luns hardnekkig is; dat het Nederlandse volk zich voor het probleem Nieuw-Guinea nauwelijks interesseert.

Zó iets nemen wij niet. De ambassadeur begeeft zich naar Broadcasting House, om bij Hugh Carleton Green, de directeur-generaal van de Corporation, een officieel protest in te dienen. De Britse bladen maken er melding van, omdat het de eerste keer in de geschiedenis van de B.B.C. is, dat zoiets gebeurt. De Nederlandse kranten vermelden het ook. De meeste vertellen niet, dat een belangrijk deel van Mossmans programma was gewijd aan het werk van zending en missie, aan de niet-koloniale geestdrift van jonge bestuursambtenaren op eenzame posten. Dat de commentator over de missionarissen en de bestuursambtenaren vooral goede dingen zei.

Ik heb het programma toevallig gezien. Ik heb er over gepraat met B.B.C.-mensen die het heel informatief vonden en die zeiden nu méér te begrijpen van de Nederlandse aspecten van het probleem (en dat niét in ongunstige zin). Dat was voor iemand iets wist of verwachtte van een diplomatieke stap.

Het is voor Nederlands regeerders blijkbaar moeilijk zich voor te stellen, dat men bij een ‘nationale omroep’ als de B.B.C. zoiets als een eigen redactionele verantwoordelijkheid kent. Dat in een programma als Panorama, maar eveneens in tal van andere uitzendingen, óók het beleid van de Britse regering op allerlei punten gekritiseerd, en soms fel gekritiseerd, wordt. Maar meestal zal een Britse minister niet néé zeggen, als hem wordt gevraagd zijn visie tegenover die van anderen te stellen.

De zaak heeft nog een ander aspect: dat van de simpele communicatie. Wij zien anderen anders dan zij zichzelf zien. Dit geldt

[p. 6]

voor individuen, het geldt ook voor volkeren. Lawrence Durrell heeft zijn Alexandriakwartet grotendeels gebaseerd op dat zien door de ander, op de karakterverschuivingen en zelfs de feitelijke misverstanden die daarvan het gevolg kunnen zijn. Pirandello wist er ook het een en ander van.

Wie de kans krijgt, zijn eigen beeld van zichzelf bij anderen te introduceren, en die kans niet accepteert, kan zich toch moeilijk serieus kwaad maken over het verkeerde - dat is: van het zijne afwijkende - beeld dat de ander zich van hem heeft gemaakt.

H.S.

Wajda

De Poolse film is sterk in opkomst. We hebben in de bioscopen twee voortreffelijke films van de regisseur Kawalerowicz gezien: Nachttrein en Moeder Johanna van de Engelen, en van Andrzej Munk zagen we (en kunnen we nog zien) Dit is mijn leven, een geslaagde satire op de Poolse burgerman. Een regisseur die in opkomst is, althans die blijkens de Observer beschouwd wordt als de ‘unchallenged leader’ van de Poolse filmmakers, is Andrzej Wajda. Velen zullen zijn film Kanal (Het Riool) op de televisie hebben gezien. As en diamanten is zijn befaamdste werk nadien, maar verscheen nog niet in onze bioscopen. De Filmliga's in Amsterdam en Den Haag echter, hebben ons in de gelegenheid gesteld een oudere film van hem te zien, te weten De Generatie. Het is een film waarmee hij zich, als Pool, voor zijn leven gecompromitteerd heeft. Het sociaal-realisme van de Russen lijkt in deze film zijn prototype te hebben gevonden, alle cliché's van de uitgebuite arbeider kan men er (in oorlogstijd!) in terugvinden, en elk cliché van Russisch filmmaken in Stalins gloriejaren is er uitputtend in terug te vinden. Dat is echter het ergste niet. Het ergste is het complimentje dat het Rode Leger krijgt, 't zelfde Rode Leger dankzij welk de Poolse verzetsorganisatie door de Duitsers kon worden opgerold. Men zegt weliswaar dat tactische militaire redenen de Russen stil deden houden buiten Warschau, terwijl het verzet de openlijke strijd tegen de Duitsers al begonnen was, maar we herinneren ons ook dat Tito gedurende de hele oorlog nimmer steun heeft gekregen van Rusland, wel van Churchill. En waarom niet van Rusland? Hij was een te onafhankelijke communist. Ook de Polen waren te onafhankelijk, althans gedurende de oorlog. De Generatie leert echter, dat zelfs een kunstenaar van naam als Wajda, die, geboren in 1926, zelf als schooljongen in het verzet heeft meegevochten, in de na-oorlogse vóór-Gomulkaperiode zijn concessies heeft moeten doen. In De Generatie wordt het voorgesteld alsof de communistische verzetshelden allen jonge, idealistische, zonder enige berekening opererende enthousiastelingen waren, waarna we ook nog de niet-communistische verzetsmensen krijgen uitgebeeld: de antisemitische voorbaas die altijd zo snauwt tegen de arbeiders, de rijke fabrieksdirecteur, de gladgekamde rijbroekdrager, enz. De gehele opzet van de film is zo simplistisch, zo naïef, dat het enige compliment dat men Wajda maken kan is, dat ook zijn uitwerking bijna potsierlijk naïef en simplistisch aandoet. Als bij ons het verzet zo georganiseerd was geweest als het Poolse verzet in De Generatie wordt voorgesteld, zou er binnen 'n half jaar geen verzetsman meer geweest zijn in Nederland.

N.S.

Kritiek

Er wordt door de betrokkenen (kunstenaars en kunsthandelaars) terecht geklaagd over het niveau van de kunstkritiek, vandaagdedag. Enkele loffelijke uitzonderingen daargelaten, maakt men het voortdurend mee dat recensies verschijnen op of na de dag waarop de tentoonstelling is afgelopen, een euvel dat gemeenlijk aan plaatsgebrek wordt geweten. Muziekrecensies worden echter altijd geplaatst, terwijl hierbij het paard toch achter de wagen wordt gespannen in plaats van ervoor, zoals bij tentoonstellingsrecensies. Het is immers een bewezen feit, dat de grote toeloop pas komt na de (gunstige) recensies. Maar afgezien van de abominabele timing van de recensies, dient ook gewezen te worden op het lage peil van de meeste. Onlangs bezocht een criticus van een landelijk dagblad (het zou te pijnlijk zijn de naam te noemen) de tentoonstelling van de Joegoslavische graficus prof. Petrov, die zeer recent in Joegoslavië de op een na grootste prijs kreeg toegekend. Bepaald geen onbelangrijke figuur, derhalve. Zijn werk was gecombineerd met draadplastieken van de Amsterdammer pur sang Hesselius, van nevenberoep taxichauffeur. De recensie van de bewuste criticus bestond voor 90 procent uit aanhalingen van de catalogus. Het enige wat hij zelf had verzonnen was, dat het hier een tentoonstelling betrof van twéé Joegoslaven, t.w. Petrov en Hesselius...

N.S.

De tekeningen (‘Ingelijst’) in dit nummer zijn van W.A. van Ravesteijn